انواع حق مالی در قانون مدنی ایران با نگاهی به حقوق غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

2 استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

3 استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.

10.22091/csiw.2020.4179.1545

چکیده

قانون مدنی که به ­عنوان مهم ­ترین منبع حقوق اشخاص در نظام حقوقی ایران محسوب می ­شود،  نگاه ویژه ­ای به حق در معنای خاص (حق مالی) و تقسیم­بندی­ های آن دارد. اغلب نویسندگان، به تقسیم­ بندی وارداتی حق (حق عینی، حق دینی و حق معنوی) پرداخته ­اند و به خطا سعی در تفسیر قانون مدنی و تطبیق آن با تقسیم­بندی موصوف داشته­ اند. این امر، بررسی تقسیم­بندی حق از نگاه قانون مدنی را ضروری نموده است. سؤالی که در اینجا قابل طرح می­ باشد این است که قانون مدنی ایران بر چه مبنایی و چگونه حق مالی را دسته ­بندی کرده است؟ این مقاله برای رسیدن به  پاسخِ سؤال مذکور، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا تقسیم­بندی معمول حق را  به ­عنوان یک تقسیم­بندی وارداتی، با نگاهی به حقوق غرب به­عنوان منشأ تقسیم­بندی مذکور، مورد تحلیل و نقد قرار می­دهد، سپس مبنا و چگونگی این تقسیم­بندی از دیدگاه قانون مدنی، تبیین می­گردد. در نهایت معلوم می­ شود که تقسیم­بندی مذکور با آنچه در قانون مدنی آمده است مطابقت ندارد، بلکه قانون مدنی حق را براساس متعلق آن تقسیم­بندی کرده است. به این ترتیب که در قانون مدنی حق مالی به دو دسته تقسیم می­شود: حقی که متعلق آن مال به مفهوم خاص آن است (حق عینی) و حقی که متعلق آن عمل انسان یا مال در معنای عام آن است (حق عهدی).

تازه های تحقیق

آنچه از این پژوهش بر می ­آید، این است که تقسیم بندی معمول حق در معنای خاص (حق مالی) به حق عینی و حق دینی یک تقسیم بندی وارداتی است که از حقوق اروپا وارد نظام حقوقی ایران شده است. این تقسیم بندی در حقوق اروپا ریشه در حقوق فرانسه و حقوق انگلیس داشته که به نظر می­ رسد که تعبیر آن به حق عینی و حق دینی صحیح نیست و بهتر بود به حق نوعی و حق شخصی تعبیر می ­شد. تقسیم بندی مذکور با  اصول و مبانی قانون مدنی ایران و دیدگاه­ های فقهی منطبق نیست و با تدقیق در این تقسیم بندی معلوم می­ گردد که اولاً- قانون مدنی به پیروی از دید گاه برخی فقها، مالکیت را حق در معنای عام و در کنار حق، سلطنتی فراتر از آن و نوعی رابطه بین مال و شخص قرارداده است. در حالیکه در تقسیم بندی معمول حق، مالکیت همسطح و همسان سایر حقوق محسوب شده و یک نوع حق عینی به حساب رفته است. ثانیاً- قانونگذار حق عینی و حق دینی را از هم تفکیک نکرده است و آنچه به اصطلاح بعنوان حق دینی در تقسیم بندی معمول رایج است به موجب بند (1) ماده (29)در قلمرو حق عینی قرار گرفته است. ثالثاً- حق معنوی به دلایلی که در متن مقاله تبیین شد، اینکه متعلق آن محصولی است که وجود اعتباری مستقل دارد، می ­تواند یک نوع حق عینی محسوب شود. رابعاً- مبنای تقسیم حق در قانون مدنی، متعلق آن است. در نهایت حق از دیدگاه قانون مدنی بر دو قسم حقی که متعلق آن مال است که حق عینی نامیده شد و حقی متعلق آن عمل شخص است که به آن حق عهدی( شخصی) گفته شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Types of Property Rights in Iranian Civil Code with a View to Law of the West

نویسندگان [English]

  • s.hassan m.hashemi 1
  • hassan pashazade 2
  • ismael sajhiri 3
  • ali gharibe 3
1 Ph. D. Student in Private Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Islamic Azad University, Tabriz Branch.
2 Assistant professor, Department of Private Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Islamic Azad University, Tabriz Branch
3 Assistant professor, Department of Private Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Islamic Azad University, Tabriz Branch
چکیده [English]

The Civil Code which is considered to be the most significant source of rights of individuals in Iranian legal system has paid a special attention to right in its particular meaning (property rights) and its classifications. Most of the authors have dealt with the imported classification of rights (corporeal right, incorporeal right and spiritual right) and mistakenly have attempted to interpret the Civil Code and comparing it with the aforementioned classification. This fact necessitates studying the classification of right in the view of the Civil Code. The question which could be asked here is that on what grounds and how the Iranian Civil Code has classified financial rights? In achieving the answer of the said question, this article, through using a descriptive-analytic method, firstly analyzes and critiques the common classification of rights as an imported classification and with a view to law of the west as the source of the classification. Thereafter, the basis and howness of this classification in accordance with the Civil Code is explained. Consequently, it becomes clear that the common classification of rights is not compatible with that of Civil Code and the Iranian Civil Code has classified rights based on their subjects: the rights which their subject is property in its narrow sense (corporeal right) and the rights which their subject is human act or property in its broad sense (contractual right).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Code
  • Right
  • Ownership
  • Corporeal Right
  • Contractual Right

مراجع

1)      آخوند خراسانی، محمد کاظم،1406 ق، حاشیه مکاسب، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،چ1.
2)      اخلاقی، بهروز، 1360ش، بحثی پیرامون توثیق اسناد تجاری، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ش 24.
3)      اراکی، محمد علی، 1415 ق،  البیع، قم، موسسه در راه حق، چ1،ج1.
4)      اصفهانی، محمد حسین،1419 ق ،  حاشیه بر مکاسب، قم، ذوالقربی، چ1،ج1.
5)      ----------------، 1418 ق، رساله فی تحقیق الحق و الحکم، قم، انوار المهدی، چ1.
6)      امامی، سید حسن، 1391 ش،  حقوق مدنی، تهران، نشر اسلامیه، چ24، ج1.
7)      باریکلو، علیرضا، 1390ش،  اموال و حقوق مالی، تهران، سمت، چ1.
8)      -----------، 1379ش، آورده ای غیر نقد در شرکت های تجاری، مجله مجتمع آموزش عالی قم، ش 5.
9)      جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1376ش،  ترمینولوژی حقوقی، تهران، گنج دانش، چ8.
10)  ----------------------، 1377ش،  حقوق اموال، تهران، گنج دانش، چ4.
11)  ----------------------، 1378ش،  حقوق تعهدات، تهران، گنج دانش، چ3.
12)  حسینی حائری، سید کاظم، 1379 ش،  فقه العقود، قم، نشر شریعت، چ1،ج1.
13)  حسینی روحانی، سید صادق،  1429ق، منهاج الفقاهه، قم، انوار الهدی، چ5،ج3.
14)  حیاتی، عباس، 1389 ش،  اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان،چ5.
15)  خوئی، سید ابوالقاسم، 1417ق، مصباح الفقاهه، قم، نشر صدر،چ4،ج2.
16)  رامین پور، سعید، داودی، زهرا، 1392ش، رهن اسناد تجاری در ایران، دانشنامه حقوق و سیاست، واحد علوم و تحقیقات، ش 20.
17)  شهیدی، مهدی، 1385ش،  حقوق مدنی6 (عقود معین 1)، تهران، نشر مجد،چ5.
18)  صفایی، سید حسین، 1379ش، حقوق مدنی، تهران، نشر میزان، چ1،ج1.
19)  طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، 1421ش، حاشیه مکاسب، قم، موسسه اسماعیلیان،چ2،ج1.
20)  غروی نائینی، میرزا محمد حسین،1373 ش، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب – کتاب البیع،تهران، مکتبه محمدیه، چ2،ج1.
21)  فخار طوسی، جواد، 1385ش،  در محضر شیخ انصاری – شرح بیع، قم، نشر لقمان،چ2،ج10.
22)  فخاری، امیر حسین، 1384ش، جزوه حقوق تجارت 3 (اسناد تجاری)، پلی کپی دانشگاه شهید بهشتی.
23)  کاتوزیان، ناصر، 1387ش،  حقوق مدنی (اموال و مالکیت)، تهران، نشر میزان، چ24.
24)  -----------، 1382ش،  حقوق مدنی عقود معین(1)، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ7.
25)  -----------، 1378ش،  حقوق مدنی(عقود معین4)، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ3.
26)  -----------، 1379ش،  نظریه عمومی تعهدات، تهران، نشر دادگستر،چ1.
27)  -----------، 1388ش، مقدمه علم حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ72.
28)  گرجی، ابوالقاسم، 1375ش، مالکیت در اسلام، مقالات حقوقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ2،ج2.
29)  محقق داماد، سید مصطفی و همکاران، 1390ش،  حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران، سمت،چ5،ج1.
30)  محقق داماد، سید مصطفی، 1388ش،  نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی ، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی،چ1.
31)  -----------------، 1388ش، تعهدات مالی، مجموعه مقالات میهمان ماه معاونت آموزش دادگستری استان تهران، تهران، نشر جنگل، چ 1.
32)  مروج جزایری، سید محمد جعفر،1416ق، نظره فی الحقوق احکامها و اقسامها، قم، موسسه دارالکتاب الجزایری،چ1.
33)  موسوی خمینی، سید روح الله ، 1418ق،  البیع، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)،چ1،ج1.
34)  نایینی، احمدرضا، 1386ش، مشروح مذاکرات قانون مدنی، تهران، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی،چ1.
35)  نجفی، محمد حسن، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، داراحیا التراث العربی،چ7،ج23.
36)  نعمت اللهی، اسماعیل، 1389ش، تحلیل فقهی حق عینی و حق دینی و مفاهیم مرتبط، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش 3.
37)  هاشمی، سید علی احمد، تقی زاده، ابراهیم، 1395ش،  حقوق اموال و مالکیت، تهران، نشر مجد، چ4.
38)  یوسف زاده، مرتضی، 1394ش،  اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان،چ1.
39) Blackstone, William ,(1897), Commentaries on the law of England, Washington: West Publishing Co.
40) Carbonier, jean,(2001), Droit Civil:les biens, Presses Univertaires de France.
41) Edmondson. A. William ,(2004), Introduction to rights, New York: Cambridge University Press.
42) planiol et repert,(1998), Triate Pratique De Droit Civil Francais, Presses Universitaires de Paris.
43)   samuel. Geoffrey,(2001), Law of obligations and legal remedies, London: Cavendish Publishing.
44)   weil. alex,(1979), Terre Francois, Droit Civil, Paris: Dalloz.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار