امکان سنجی پیگیری قضایی ترور سردار سلیمانی در دیوان کیفری بین‌المللی و دیوان بین‌المللی دادگستری

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش آموخته دکتری حقوق بین الملل، دانشگاه علامه طباطبایی.

10.22091/csiw.2020.5491.1815

چکیده

اقدام نظامی ایالات متحده آمریکا در ترور سپهبد سلیمانی برخلاف آن چه خود ادعا می کند، با عناصر و شروط دفاع مشروع منطبق نیست و یک عمل متخلفانۀ بین المللی است. امکان سنجی پیگیری قضایی مسئولیت کیفری و مسئولیت مدنی ناشی از این عمل متخلفانه در دیوان کیفری بین المللی و دیوان بین المللی دادگستری موضوع این نوشتار را تشکیل می دهد. علی رغم عدم عضویت ایران و آمریکا در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی، ایران می تواند با ترغیب دولت عراق به پذیرش صلاحیت موردی دیوان، امکان اعمال صلاحیت دیوان نسبت به این قضیه را فراهم آورد. اما حتی در این حالت نیز نمی توان قضیه ترور سپهبد سلیمانی را در چارچوب یکی از جرایم چهارگانۀ تحت صلاحیت دیوان دنبال کرد. پیگیری مسئولیت مدنی دولت آمریکا در قبال این عمل متخلفانه با توسل به کنوانسیون نیویورک راجع به پیشگیری و مجازات جرائم علیه اشخاص مورد حمایت بین المللی (1973) که دولت های ایران و آمریکا عضو آن هستند، امکان پذیر است. این کنوانسیون که انجام برخی جرایم ازجمله قتل را در خصوص افراد مورد حمایت بین المللی ممنوع می­کند، یک سازوکار حل و فصل اختلاف را پیش بینی کرده که درنهایت به دیوان بین المللی دادگستری ختم می شود.

تازه های تحقیق

از آن جایی که دولت های ایران و عراق و آمریکا طرف اساسنامۀ دیوان کیفری بین المللی نیستند، امکان ارجاع موضوع ترور سپهبد سلیمانی بوسیلۀ آن ها به دیوان یا شروع بررسی مقدماتی از سوی دادستان دیوان امکان پذیر نیست. اقدام شورای امنیت نیز قطعاً با وِتوی آمریکا مواجه خواهد شد. بنابراین، تنها فرض ایجاد صلاحیت برای دیوان در خصوص رسیدگی به این موضوع، پذیرش صلاحیت موردی دیوان بوسیلۀ دولت عراق است. البته حتی در این حالت نیز اوضاع و احوال قضیه به گونه ای است که در قالب هیچ کدام از جرایم چهارگانۀ تحت صلاحیت دیوان قرار نمی گیرد. اما، مسئولیت مدنی دولت آمریکا با توسل به کنوانسیون نیویورک راجع به پیشگیری و مجازات جرائم علیه اشخاص مورد حمایت بین المللی (1973) می تواند از سوی ایران دنبال شود. این کنوانسیون که ارتکاب جرم علیه افراد مورد حمایت بین المللی را ممنوع کرده است، یک سازوکار سه مرحله ای حل و فصل اختلاف را میان طرف های خود پیش بینی کرده است. بدین ترتیب که عدم رفع اختلاف از طریق مذاکره، اختلاف را به داوری می کشاند و عدم توافق در خصوص ساختار داوری در یک مهلت شش ماهه، هر یک از طرف های اختلاف را محق می کند تا به دیوان بین المللی دادگستری مراجعه کنند. بنابراین، ایران می تواند با پیشنهاد مذاکره به طرف آمریکایی این سازوکار را به جریان بیندازد و حتی اگر آمریکا در این مسیر همکاری لازم را ننماید و پیشنهاد مذاکره را نپذیرد و در خصوص ایجاد مرجع داوری توافق حاصل نشود، ایران می تواند موضوع را در دیوان بین المللی دادگستری مطرح کند.

با توجه به رویۀ قضایی دیوان بین المللی دادگستری بنظر نمی رسد که توجیهات و استدلال های آمریکا که در خصوص ترور سپهبد سلیمانی ابراز شده است، مورد پذیرش دیوان قرار بگیرد. آمریکا بیان می کند که این اقدام را در راستای دفاع مشروع انجام داده است. این در حالی است که دیوان همواره بر این مهم تأکید داشته است که دفاع مشروع صرفاً در مقابل حملۀ مسلحانه ای که انجام شده است، امکان پذیر است و دفاع مشروع که صرفاً نسبت به هدف نظامی مشروع انجام می شود همواره باید با حملۀ اولیه متناسب و برای پاسخ به آن ضروری باشد. همچنین، اغلب ادعاهای آمریکا در این قضیه به حمایت مادی و لجستیکی ایران از گروه های نظامی همچون کتائب حزب الله و حشدالشعبی معطوف می شود. این در حالی است که دیوان در قضایای متعددی از جمله قضیه «اقدامات نظامی و شبه نظامی آمریکا در نیکاراگوئه» بر این امر تأکید داشته است که صرفاً در صورت کنترل مؤثر دولت بر این گروه ها می توان اقدامات آن ها را به دولت کنترل کننده منتسب نمود. درواقع، دیوان در رویۀ خود تعریف مضیقی در خصوص انتساب اقدامات این گروه ها به دولت را پذیرفته است و بسیار بعید بنظر می رسد که ایران را در قبال اقدامات این گروه ها مسئول قلمداد کند. بهرحال، در تصمیم به مراجعه به دیوان بین المللی دادگستری ایران باید آسیب های ناشی از این مراجعه ازجمله مطرح شدن موضوع شلیک موشک های ایرانی به پایگاه نظامی آمریکایی در دیوان را مدنظر داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing the Possibility of Prosecuting the Assassination of Major General Qassem Soleimani before the International Criminal Court and the International Court of Justice

نویسندگان [English]

  • Azam Amini 1
  • Vahid Bazzar 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad
2 Ph.D. in Public International Law, Allameh Tabataba'i University.
چکیده [English]

The US military operation to assassinate General Soleimani, contrary to its claim, does not comply with the elements and conditions of self-defense and is an internationally wrongful act. The subject of this article is assessing the possibility of prosecution of criminal responsibility and civil responsibility arising from this wrongful act before the International Criminal Court and the International Court of Justice. Despite Iran and US are not parties to the Statute of International Criminal Court, Iran could create the possibility of exercising jurisdiction by the court over the case through inviting Iraq to accept the ad hoc jurisdiction of the court. But, even in these circumstances, the assassination of General Soleimani cannot be pursued within the framework of one of the four crimes under the jurisdictional of the Court. It is possible to pursue US civil responsibility for this wrongful act by resorting to the Convention on the Prevention and Punishment of Crimes against Internationally Protected Persons 1973 (1973) to which the Iran and US are the parties. This Convention, which prohibits the commission of certain crimes, including murder, against internationally protected persons, has provided a dispute settlement mechanism that will eventually lead to the International Court of Justice.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qassem Soleimani
  • International Criminal Court
  • International Court of Justice
  • Self-Defense
  • Internationally Protected Persons
1)      بیگ زاده، ابراهیم ، عبداللهی، سیدمحمدعلی،1397ش،موازنۀ آرمان عدالت کیفری و موازین حقوقی: اعمال صلاحیت دیوان بین المللی کیفری نسبت به اتباع دولت های غیرعضو، مجله تحقیقات حقوقی، ش84 .
2)      ذاکرحسین، محمدهادی،1398ش، نشست علمی بازخوانی حقوقی پرونده ترور سردار سلیمانی و پیامدهای آن از منظر حقوق بین الملل، تهران، خانه اندیشمندان علوم انسانی، بیست و نهم دی 1398.
3)      عسکری، پوریا ، بذّار، وحید ، خوش لسان، مینو،1396ش،مسئولیت حقوقی بین المللی دولت عربستان در قبال فاجعه منا 1394 و سازوکارهای پیگیری آن، پژوهشنامه حج و زیارت، سال 3، ش 5.
4)      نژندی منش، هیبت‌الله ، بذّار، وحید،1396ش، تکمیلی بودن صلاحیت دیوان بین المللی کیفری و جنایت تجاوز، مجله آموزه های حقوق کیفری، ش 14.
5)      وکیل، امیرساعد،1398ش، نشست تخصصی ترور سپهبد شهید قاسم سلیمانی از منظر حقوق بین الملل، تهران: خانه اندیشمندان علوم انسانی، هجدهم دی 1398.
6)     Agreement Between the United States of America and the Republic of Iraq On the Withdrawal of United States Forces from Iraq and the Organization of Their Activities during Their Temporary Presence in Iraq 2008
7)     Alleged Violations of the Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights (Iran v. USA), Request for the Indication of Provisional Measures of 16 July 2018, para. 50.
8)     Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, I.C.J. Reports 2007, para. 137.
9)     Askary, Pouria and Hosseinejad, Katayoun. (2020). “Taking Territory of a Third State Seriously: Beginning of IAC and the Strike Against Major General Soleimani (Part II),” www.opiniojuris.org.
10) Barker, J. Craig. (2011). The Protection of Diplomatic Personnel, Ashgate Publishing.
11) Bowser, Gary and Lev, Yehuda. (2020). “The General is dead - now what? Flash points and Triggers in the Iranian Puzzle,” www.SSRN.com.
12) Convention on the Prevention and Punishment of Crimes Against Internationally Protected Persons, including Diplomatic Agents 1973.
13) Corfu Channel (United Kingdom v. Albania), Merits, Judgment, I.C.J. Reports 1949.
14) Council Implementing Regulation (EU) No 542/2012 of 25 June 2012, implementing Article 2(3) of Regulation (EC) No 2580/2001 on specific restrictive measures directed against certain persons and entities with a view to combating terrorism and repealing Implementing Regulation (EU) No 1375/2011.
15) ILC Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts 2001.
16) Labuda, Patryk I. (2020). “The Killing of Soleimani, the Use of Force against Iraq and Overlooked Jus Ad Bellum Questions,” www.ejiltalk.org.
17) Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, I.C.J Reports 1996, Advisory Opinion, para. 41.
18) Milanovic, Marko. (2020). “The Soleimani Strike and Self-Defence Against an Imminent Armed Attack,” www.ejiltalk.org.
19) Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, I.C.J. Reports 1986
20) O'Connell, Mary Ellen. (2020). “The Killing of Soleimani and International Law,” www.ejiltalk.org.
21) Oil Platforms (Islamic Republic of Iran v. United States of America), I.C.J. Reports 2003
22) R v. Donyadideh 114 FLR 43 (1993).
23) Rome Statute of the International Criminal Court, 2001
24) S/RES/1368 (2001), 12 September 2001
 
CAPTCHA Image