پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب

مجله علمی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

فرایند پذیرش مقالات

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

اطلاعات آماری نشریه

پرسش‌های متداول

اخبار و اعلانات

پیوندهای مفید

ماهیت نقض حقوق فکری در فقه و حقوق ایران از زوایه‌ جبران خسارت؛ با نگاهی به حقوق آمریکا

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز.

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز.

10.22091/csiw.2020.4872.1671

چکیده

نقض حقوق مالکیت فکری، خطایی است که واجد دو جنبه‌ مدنی و کیفری است؛ از نظر مدنی جبران خسارت را به دنبال داشته و به لحاظ کیفری موجب تحمیل مجازات بر ناقض حق می‌شود. در نظام حقوقی ایران، ماهیت روشنی برای نقض این حقوق در نظر گرفته نشده و اصولاً مطالعات ناظر بر آن اهمیتی برای تبیین ماهیت نقض قائل نشده‌اند. این در حالی است که بررسی و تبیین ماهیت نقض واجد آثار مهمی است. نقض حقوق مالکیت فکری، ممکن است اتلاف به حساب آمده که نتیجه‌ آن، تحمیل تکلیف اثبات ورود ضرر به منظور جبران خسارت است. در مورد نقض حق فکری، گاه اثبات این امر، غیر‌ممکن است و در نتیجه صاحب حق فکری از جبران خسارت محروم می‌شود. استناد به قواعد فقهی و حقوقی تسبیب و دارا شدن ناعادلانه نیز در این موارد به همان دلیل، نه تنها مبنایی برای حق جبران خسارت ایجاد نمی‌کند بلکه در فرض استناد به تسبیب، دشواری امر را بر صاحب حق به سبب تحمیل اثبات تقصیر، دو‌چندان می‌سازد. به نظر می‌رسد، نقض حق فکری در ایران، عملاً به مثابه‌ی «فعل زیانبار صرف» بوده و بنابراین، نقض حق، لزوماً منتهی به جبران خسارت نخواهد شد. این مسأله با نقش انگیزشی نظام مالکیت فکری در تعارض است. در حالی که در نظام حقوقی آمریکا، با پیش‌بینی حد‌اقل خسارات مفروض قانونی، در عمل، مالیت و نقش انگیزشی این حقوق، تأیید شده است.
 

تازه های تحقیق

تلاش برای انطباق ماهیت و مبنای حقوق مالکیت فکری با گفتمان سنتی در فقه و حقوق ایران در جایی‌که نقض حق محقق می‌شود، گاه با اساس مالکیت فکری در تعارض قرار گرفته و آشکارا «مالیت» این اموال را به چالش می‌کشاند. صرف استناد به قاعده‌ی اتلاف، با همه‌ی جامعیتی که دارد، فاقد ظرفیت لازم برای تحقق بخشیدن به مبانی مالکیت فکری است، چه آنکه‌ استناد به آن جز با توان اثبات ورود خسارت، ممکن نیست، حال آنکه اثبات ورود خسارت در فرض نقض حقوق مالکیت فکری نه تنها آسان نیست، که گاه ممتنع می‌نمایاند، به ویژه در جایی‌که صاحب حق، از مال فکری خود استفاده‌ی تجاری نکرده یا اساساً فاقد قصد بهره‌برداری تجاری از دارایی فکری خود می‌باشد. این دشواری و امتناع در حالی است که در استناد به قاعده‌ی اتلاف بالمباشره‌، خواهان بار اثبات تقصیر خوانده را به دوش نمی‌کشد. بدیهی است دشواری مسئولیت خواهان، با فرض استناد به قاعده‌ی اتلاف بالتسبیب، دو‌ چندان خواهد بود، زیرا در این صورت، اثبات تقصیر خوانده نیز بر عهده‌ی او قرار می‌گیرد. توجه به ماهیت سیال و انتزاعی اموال فکری و موقیعیت‌هایی که ممکن است در آنها نقض حق صورت گیرد، صعوبت این تکلیف را آشکار می‌سازد. در مواردی نیز که نقض حق مستلزم افزایش و کاهش دارایی ناقض و صاحب حق نیست، نمی‌توان بر مبنای قاعده‌ی اخلاقی دارا شدن ناعادلانه، حکم به جبران خسارت به نفع صاحب حق فکری نمود.

بر این اساس، به نظر می‌رسد که نقض حقوق مالکیت فکری در ایران، ماهیت بسیار مبهمی دارد و دلیل این امر نیز روشن است؛ قانون و رویه‌ی قضایی ایران در زمینه حقوق مالکیت فکری و نقض آن، رویکردی سنتی به بحث مالکیت فکری دارند و ارکان این نظام نیز بر همین مبنا تفسیر می‌شود. این در حالی است که در نظام حقوقی آمریکا به عنوان کشور مورد تطبیق، شناسایی مالیت اموال فکری لوازم و توابع آن را نیز به دنبال داشته و بر همین مبنا، در جایی‌که اثبات ورود ضرر ممکن نبوده یا اساساً به هر دلیلی، ضرری محقق نشده، با پیش‌بینی نهاد خسارات قانونی، راه را برای مطالبه‌ی جبران خسارت به نفع صاحبان حقوق فکری هموار ساخته است. اتخاذ چنین رویه‌‌ای با نقش و کارکرد بنیادین نظام مالکیت فکری یعنی انگیزش افراد به خلق و ابداع، هم‌گرایی دارد. این در حالی است که نظام حقوق مالکیت فکری در ایران، فاقد چنین نهادی است و به همین دلیل می‌توان ادعا کرد که در برخی از موارد نقض حقوق مالکیت فکری صرفاً به مثابه‌ی یک «عمل زیانبار» می‌ماند نه یک خطای کامل مدنی که صاحب حق را با امکان جبران خسارت روبرو کند. این در حالی است که پیش‌بینی خسارات قانونی در حقوق ایران نیز ممکن بوده و منع قانونی یا فقهی خاصی در این زمینه ملاحظه نمی‌شود.

 

پیشنهاد‌ها

ماده‌ی (1) قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی مصوب 1380 ٬ مصادیق حقوق مالکیت فکری از قبیل اختراع را مال تلقی نموده و در مقدمه‌ی توجیهی لایحه‌ی حقوق مالکیت فکری ۱۳۹۳ ٬به نحو ضمنی به نقش انگیزشی نظام حقوق مالکیت فکری اشاره شده است. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود که در صورت اصلاح قوانین یا تصویب قوانین جدید در حوزه‌ی حقوق مالکیت فکری، میزانی از خسارات پیش‌بینی‌شده‌ی قانونی برای صاحبان مالکیت صنعتی در فرض نقض حق در نظر گرفته شود، تا در صورت عدم امکان اثبات ورود ضرر یا عدم ورود ضرر مادی، در مواردی که موضوع فکری تجاری‌سازی نشده، صاحبان حق از جبران خسارت محروم نشوند. این امر می‌تواند نقش انگیزشی نظام مالکیت فکری را در ایران بهبود بخشیده وآن را توسعه دهد. ضمن آنکه در فقه و حقوق ایران نیز با توجه به وجود قاعده‌ی لا ضرر و مفاد معاهداتی مانند کنوانسیون پاریس، منع صریحی در این خصوص مشاهده نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Nature of Intellectual Rights’ Infringement in Islamic Jurisprudence and Law of Iran in Terms of Compensation; With a View on US Law

نویسندگان [English]

  • mahsa madani 1
  • zohre farrokhi 2
  • mostafa mandegar 3
  • behnam ensafi azar 3

1 Ph. D. Student in Private Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Shiraz Branch.

2 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Shiraz Branch

3 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Shiraz Branch.

چکیده [English]

Intellectual property rights infringement is wrong that has both civil and criminal aspects. In civil aspect it is followed by compensation and in criminal terms, it causes the imposition of punishment on the violator of the right. In the Iranian legal system, no clear nature is taken into account for this infringement and basically, studies as to it have not considered any significance for explaining the nature of the infringement. Whereas, investigating and explaining the nature of the infringement has important implications. Intellectual property rights infringement may be considered as loss the consequence of which is imposing an obligation to prove the damage caused for compensation. In the case of infringement of intellectual right, its proof is sometimes impossible and as a result the intellectual property right holder is deprived of compensation. Invoking the jurisprudential and legal rules of causation and unjust enrichment in these cases, for the same reason, not only does not provide a basis for the right to compensation, but also doubles the difficulty for the holder of the right to impose a guilty plea in the case of invoking the causation. Intellectual property infringement in Iran appears to be a "mere harmful act" and, therefore, infringement will not necessarily lead to compensation. This contradicts the motivational role of the intellectual property system. While, in the US legal system, by foreseeing the minimum assumed legal damages, ownability and the motivational role of these rights are confirmed in practice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Infringement
  • Intellectual Property Rights
  • Loss
  • Unjust Enrichment
  • Islamic Jurisprudence and Law of Iran
  • US Law
مراجع
1)    ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق،  لسان العرب، بیروت، بی‌نا، ج11.
2)    آخوند خراسانی، محمد کاظم، 1406ق، حاشیه بر مکاسب، تهران، وزارت ارشاد اسلامی.
3)    امامی اسد‌الله ، 1396 ش، حقوق مالکیت صنعتی، تهران، نشر میزان.
4)    امامی، سید حسن،1366 ش،  حقوق مدنی، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، چ6،ج1.
5)    انصاری، شیخ مرتضی،1415ق، المکاسب، ،قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری،ج2.
6)    آیتی، حمید،1375 ش، حقوق آفرینش‌های فکری، تهران، نشر حقوقدان، چ1.
7)    ایروانی، علی،1418 ق،القواعد‌الفقهیه، قم، موسسه‌الفقه لطباعه و النشر، چ2، ج 2.
8)    -------- ،1406 ق،  حاشیه کتاب المکاسب، محقق: باقر فخار اصـفهانی، قـم: انتشـارات ذوی القربی،  ج1.
9)    بابایی ایرج ، 1395 ش، جایگاه تفکیک اتلاف و تسبیب در مسئولیت مدنی، تحقیقات حقوقی، ش76.
10)بجنوردی، سید حسن ، 1419 ق،  القواعد الفقهیه، قم،نشر هادی، ج 2.
11)بجنوردی، سید‌ محمد ،1424 ق، قواعد فقهیة، تهران، نشر میعاد، مؤسسه اسلامی ولی امر(عج).
12)جعفرزاده، علی ،١٣٩٠ ش ،الزامات بدون قرارداد و ضمان قهری، تهران، جنگل.
13)جعفر‌زاده، میرقاسم،  قاضی‌زاده، محمد‌رضا ،1392 ش، مسئولیت مدنی نقض حق اختراع، مسئولیتی تقصیر‌محور یا مطلق؟، مجله تحقیقات حقوقی، ویژه‌نامه ش 13.
14)جعفری لنگرودی ،محمدجعفر، 1372 ش، ترمینولوژی حقوق،تهران،گنج دانش.
15)--------------------- ،1393ش،  قوه قدسیه‌، تهران،گنج دانش.
16)جعفری‌تبار، حسن، 1393 ش، ملک معنوی در کنار؛ در فلسفه‌ی حقوق مالکیت فکری، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ1.
17)حر عاملی، محمد بن حسن، 1416ق، وسائل الشیعه، قم،مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ج 14 و 24.
18)حکمت‌نیا ، محمود ، 1388 ش، برسی فقهی و اقتصادی مالکیت فکری، اقتصاد اسلامی،  سال نهم، ش 33.
19)-------------،1383ش،مبانی نظری مالکیت فکری با تأکید بر فقه اسلامی، رساله‌ی دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
20)حلی، جعفربن حسن ، 1408 ق، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج ۴.
21)خمینی، روح‌الله، 1388 ش، کتاب‌البیع، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر امام خمینی،ج1.
22)خویی، سید ابوالقاسم،1413 ق، مبانی تکمله المنهاج، قم، دار‌الهادی، چ2، ج3.
23)-------------- ،1412 ق، مصباح الفقاهه فی‌المعاملات، بیروت، دار‌الهادی،ج2.
24)دهخدا، علی اکبر،  1390ش،  لغت‌نامه دهخدا، تهران،انتشارات دانشگاه تهران، ج1.
25)راغب اصفهانى، محمدحسین  ،1427ق ، حاشیه کتاب المکاسب، قم،انتشارات ذوی القربی.
26)رجبی عبد‌الله ، 1396 ش،ضمان مدنی ناشی از نقض حق فکری: دعوای مسئولیت یا استیفا؟، حقوق اسلامی، سال 14، ش 55.
27)رجبی عبد‌الله، عباسی وفایی، مهدی ،1395 ش، قانون حاکم بر نقض حق فکری، فصلنامه‌ی تخصصی دین و قانون، ش 12.
28)رحمانی ، محمد،  1376 ش، قواعد فقه 5: قاعده‌ی اتلاف، مجله‌ی فقه اهل بیت، ش 11 و 12.
29)زرکلام، ستار ، 1393 ش، حقوق مالکیت ادبی و هنری، تهران، سمت.
30)سنهوری، عبدالرزاق احمد، 1970م، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید،دارالاحیاء التراث العربی،بیروت،ج8.
31)شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی، 1413 ق، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم،مؤسسه‌ی معارف اسلامی، ج 12.
32)------------------،1992 م،الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة،  بیروت، دار احیاء التراث العربی، موسسة التاریخ العربی،چ2.
33)شیخ طوسی،1417ق،الخلاف، قم، نشر اسلامی، چ 5.
34)صادقی، محسن ، 1387ش،حمایت از ابداعات دارویی و الحاق به سازمات تجارت جهانی، تهران، نشر میزان، چ1.
35)صفایی ، سید‌حسین، رحیمی، حبیب لله ، 1392 ش، مسـئولیت مـدنی (الزامـات خارج از قرارداد)،  تهران، سمت.
36)صفایی، سیدحسین،١٣٩٢ش ، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، تهران، میزان.
37)طباطبایی، سید علی،  1418ق ، ریاض‌المسائل، قم،آل‌البیت،ج9و10.
38)طریحی، فخر‌الدین بن محمد،1416ق، مجمع البحرین، تهران، مکبه‌المرتضویه، ج 5.
39)عدل، مصطفی ،1385ش، حقوق مدنی،  قزوین، طه، چ2.
40)علامه حلی، 1414ق،تذکره‌الفقها، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج2.
41)علیدوست ،ابو‌القاسم ، ،1395 ش، دارا شدن ناعادلانه و بلا‌جهت در نظام حقوقی ایران و مقایسه‌ی آن با اکل مال به باطل، کاوشی نو در فقه، سال 23، ش 1.
42)عمید، حسن ،1369 ش، فرهنگ عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ3.
43)عمید زنجانی، عباسعلی،1382ش،موجبات ضمان، درآمدی بر مسئولیت مدنی و اسباب و آثار آن در فقه اسلامی، تهران، نشر میزان،چ1.
44)عیسایی تفرشی، محمد، صادقی‌، محمود ،شاه‌محمدی، محمد ،1391 ش، بررسی اجرت‌المثل به عنوان ضابطه‌ی جبران خسارت ناشی از نقض حق اختراع و مطالعه‌ی تطبیقی با حق‌الامتیاز متعارف در حقوق آمریکا، مجله‌ی حقوقی دادگستری، ش 78.
45)عیسایی تفرشی، محمد؛ صادقی‌، محمود ،شاه‌محمدی، محمد ،1390ش،تفویت منفعت مالک، ضابطه‌ای برای جبران خسارت ناشی از نقض حق اختراع در حقوق ایران و آمریکا، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره‌ی 15، ش 3.
46)غروی نائینی، محمد حسین،1373 ش، منیه‌الطالب فی حاشیه المکاسب ( تقریرات بحث موسی نجفی خوانساری)، تهران: مطبعه الحیدریه، ج1.
47)فاضل لنکرانی، محمد، 1425 ق ،القواعد الفقهیه، قم، مرکز الفقه الائمه الاطهار، چ2، ج 1.
48)فخارطوسی،جواد، 1387ش،در محضر شیخ انصاری)ره(، قم،دارالحکمه، چ4،ج13.
49)فراهیدی٬ خلیل بن احمد، 1410ق، العین، قم،مؤسسه‌ی دار الهجره، ،ج 8 .
50)قرشی، علی‌اکبر،1412 ق،  قاموس قرآن، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ج 6.
51)کاتوزیان، ناصر ،  1374ش، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران، مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ3،ج1و2.
52)----------- ،١٣٧۴ش ،حقوق مدنی (قواعدعمومی قراردادها)، تهران، شرکت سهامی انتشار.
53)-----------، 1392 ش، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، میزان، چ 36.
54)-----------،1378 ش، عقود معین 1، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ7، ج1.
55)کاظمی، محمود، پیلوار ،رحیم ، 1397ش، تبارشناسی مال؛مطالعه‌ی تطبیقی در حقوق اسلام و غرب، پژوهشنامه‌ی حقوق اسلامی، سال 19، ش 47.
56)لطفی، اسداللّه ، 1381 ش،  قواعد فقه مدنی، تهران،سمت، ج 1.
57)--------- ،1387 ش،قواعد فقه مدنی، تهران: سمت، ج 1.
58)----------،1379 ش،  موجبات و مسقطات ضـمان در فقـه و حقوق مدنی ایران، تهران، مجد.
59)لوئیس معلوف، 1956م، المنجد فی اللغة، بیروت،المطبعة الکاثولیکیة بیروت.
60)محقق ثانى،1410 ق، جامع المقاصد، قم، آل البیت، ج 6.
61)محقق داماد، سید مصطفی، 1388ش، قواعد فقه 1 ،بخش مدنی، تهران، مرکز نشر اسلامی، چ 19.
62)محمدی، پژمان، مرادپورشاد، امیر، مبین، حجت ،1397 ش، تأثیر قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 بر امکان مطالبه‌‌ی خسارات معنوی و عدم‌‌ نفع در نظام حقوقی ایران، پژوهش حقوق خصوصی، دوره‌ی 7، ش 24.
63)مدنی، مهسا، فرخی، زهره، 1397 ش، مطالعه تطبیقی عناصر نقض علامت تجاری در حقوق آمریکا و ایران، پژوهش حقوق خصوصی، ش 24.
64)مراغى، سید میر عبدالفتاح‌بن على حسینى، 1417ق،العناوین الفقهیة،قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ج 2.
65)مصطفوی، سید کاظم ، 1412 ق، مأته قاعده الفهیه ( القواعد)، قم، موسسه نشر الامی، چ1.
66)مکارم شیرازی، ناصر، 1428 ق، العروة الوثقى مع تعلیقات، قم، نشر امام امیر‌اللمومنین ع، چ1،  ج 2.
67)--------------،1411 ق، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه‌ی امام امیر‌المومنین، چ2، ج 2.
68)موسوی، سید محمد صادق، خزاعی، سید علی، دهقان، سید هادی، 1397ش، بررسی تطبیقی خسارت اقتصادی و عدم‌النفع، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره‌ی 5، ش 2.
69)میرحسینی، سید‌حسن ،1395 ش،حقوق طرح‌های صنعتی، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
70)نجفی، محمد حسن ،1373ق،جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت ، دارالحیاءالتراث العربی، ج37 و 42.
71)هدایتی محبوب، ابوالفضل ،اسدی، محمدحسن، 1398 ش،نقدی بر ماده‌ی 14 قانون آیین دادرسی کیفری، پژوهش حقوق خصوصی،دوره‌ی 7، ش 26.
72)واسطى زبیدى حنفى، محب الدین، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکـر للطباعة  و النشر و التوزیع.
73)    Henry Campbell Black, (2004),  Black's Law Dictionary, St. Paul, Minn.: West Group, 8th ed.
74)    Gordon Wendy,(1992). On owning information: intellectual property and the restitutionary impulse, Virginia Law Review, vol 78, No 1.
75)    Lemley Mark A ; Carl Shapiro. (2007). Patent Holdup and Royalty Stacking, Texas law review, vol 85, No7.
76)    Lemley Mark A., (2009). Distinguishing Lost Profits From Reasonable Royalties, William & Mary Law Review, nol 51,issue 2.
77)    Matturri Lauren, (2017). The Devil Wears Nada: How the Current Statutory Damages System for Counterfeit Trademarks as Demonstrated in Chanel, Inc. v. Matos Is out of Style, Villanova Law Review, Vol. 62, Issue. 2
78)    Merges Robert P.   , Peter S. Menell , Mark A. Lemley,(2000).Intellectual Property in the New Technological Age,Aspen Publishers,2d ed.
79)    Merrill Thomas W.,  Henry E. Smith,(2007). Property: Principles and Policies, Foundation Press, Thomson West.
80)    Panesar Sukhninder,(2001). General Principles of Property Law, Pearson Education.
81)    Posner Richard A.,(2003). Misappropriation: A Dirge, Houston Law Review, vol 40.
82)    Prosser William L ,(1984). Prosser and Keeton on the law of torts, West Pub. Co..
83)    Yu Vanessa,(2018). Case Note, Calculating Statutory Damages in Copyright Infringement Cases: What Constitutes "One Work"?, Santa Clara Law. Review, vol 58.
84)    Susan Ellis Wild, (2006) Webster's New World Law Dictionary, Wiley, Hoboken, NJ.
85)    Sed Catherine,  (2004) Search Engine Advertising: Buying Your Way to the Top to Increase Sales, New Riders; 1 edition.
86)    W. R Cornish, (1999) Intellectual Property: Copyright, Patent, Trade Marks and Allied Rights, London: Sweet and Maxwell, , 4th ed.
87)    Hart Tina, and Fazzani, Linda,(2004)  Intellectual Property Law,. Palgrave, 3rd ed.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 27
فروردین 1400
صفحه 137-174
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار