پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب

مجله علمی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

فرایند پذیرش مقالات

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

اطلاعات آماری نشریه

پرسش‌های متداول

اخبار و اعلانات

پیوندهای مفید

مفهوم قراردادهای قابل ابطال در حقوق انگلیس، فرانسه، ایران و فقه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، پردیس البرز دانشگاه تهران.

10.22091/csiw.2021.5984.1908

چکیده

یکی از اقسام قراردادها، قرارداد قابل ابطال است.این قرارداد، نیز به طور کلی به دو دسته تقسیم می ­گردد. دسته اول که مهم­ ترین نیز است قراردادی است که نافذ است اما می ­تواند توسط دادگاه به قرارداد باطل تغییر یافته و بی ­اثر گردد. در این مورد ابطال در معنای حقیقی خود به کار می­ رود. دسته دوم قراردادی است که یکی از طرفین معامله یا شخص ثالث می­تواند قرارداد را ابطال نماید. قرارداد قابل ابطال به طور کلی در حقوق انگلیس و فرانسه مورد پذیرش قرار گرفته، امّا در حقوق ایران، برخی، منکرِ وجودِ چنین عنوانی هستند. به­علاوه، مفهوم، قلمرو، مبانی و آثار این نوع قرارداد در حقوق ایران به درستی تبیین نگردیده است. در رویه قضایی نیز قرارداد قابل ابطال جایگاه روشنی ندارد زیرا، اصطلاح «ابطال» در جای مناسب خود بکار نمی ­رود و این امر حکایت از عدم شفافیت این عنوان در رویه قضایی دارد. این تحقیق قرارداد قابل ابطال را در حقوق انگلیس، فرانسه، ایران و فقه به صورت توصیفی و تحلیلی بررسی می­ نماید و نتیجه می­ گیرد که چنین عنوانی، علاوه بر حقوق انگلیس و فرانسه، در حقوق ایران و فقه با اقسام و آثار مختلف وجود دارد و لازم است که مبانی قراردادهای قابل ابطال که در آن ابطال به معنای حقیقی خود به کار رفته و در بعضی از قوانین ایران و همین طور در فقه به آن اشاره شده است، مورد توجه و بررسی بیشتر قرار گیرد.

تازه های تحقیق

قرارداد قابل ابطال در حقوق انگلیس به دو دسته تقسیم می گردد: در دسته اول، قرارداد قابل ابطال صحیح و دارای اثر است اما دادگاه حکم به ابطال آن می دهد. در دسته دوم قرارداد قابل ابطال شامل معاملات فضولی و اکراهی و بعضی معاملات صغار می شود. در حقوق فرانسه بطلان به بطلان مطلق و بطلان نسبی تقسیم می شود که بطلان در نوع اول برای حمایت از منافع عمومی و بطلان در نوع دوم برای حمایت از منافع اشخاص است. قرارداد قابل ابطال همان بطلان نسبی است.

قرارداد قابل ابطال در حقوق ایران و فقه را که با قرارداد قابل ابطال در انگلیس و بطلان نسبی در فرانسه انطباق دارد، می توان به دو بخش کلی تقسیم کرد: (1) قراردادهای قابل ابطال با اثر قهقرایی که خود به دو بخش تقسیم می گردد: (الف) قراردادهایی که از صحّت فعلی برخوردارند و از زمان انعقاد آثار حقوقی دارند، امّا  برای حمایت از ذینفع یا منافع عمومی، امکانِ ابطال و ازاله آثار از زمان انعقاد عقد توسط قاضی یا حاکم فراهم گردیده است. در فقه، قرارداد قابل ابطال ازاین نوع، نیز به حکم قاضی یا حاکم امکان پذیر است گرچه مبانی ابطال به خاطر مصالح عمومی روشن اما به خاطر منافع اشخاص روشن نیست. (ب) قراردادهای غیر نافذ که از صحت تاهلی برخوردارند و می توان آن را تنفیذ یا رد کرد. در صورت رد یا ابطال اثر آن قهقرایی است. (2) قراردادهای قابل ابطال بدون اثر قهقرایی مانند ابطال قرارداد، راجع به فروش ملک مشترک، توسط شفیع با اخذ به شفعه که قرارداد را از حین اخذ به شفعه ابطال می نماید و نسبت به آثار قرارداد بین معامله و زمان اخذ به شفعه تاثیری ندارد.

جایگاه قرارداد غیر نافذ قابل ابطال با اثر قهقرایی و قرارداد قابل ابطال بدون اثر قهقرایی در حقوق ایران و فقه روشن است اما قرارداد نافذ قابل ابطال (که نوع حقیقی قرارداد قابل ابطال است) و بخصوص مبانی ابطال آن، در صورتی که متقاضی ابطال اشخاص حقیقی یا حقوقی خصوصی باشند، نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری دارد گرچه اجمالا عدل وانصاف می تواند به عنوان مبنا مطرح گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Concept of Voidable Contracts under English, French, Iranian and Islamic Law

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Ansaripour 1
  • Majid Sohani 2

1 Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran .

2 PhD Student in Private Law, Alborz College, University of Tehran.

چکیده [English]

One kind of contracts is voidable contract. This contract is generally divided into two groups. The first one which is the most important one is a contract that has been concluded validly but it can be invalidated and effectless by the court. In this case, avoidance is used in its precise meaning. The second one is a contract that can be avoided by one of the parties to the contract or a third party. Voidable contracts have been generally accepted in English and French law but some have claimed that a voidable contract in its precise meaning does not exist in Iranian law. In addition, the concept, scope, bases and effects of voidable contracts have not been clarified in Iranian law. In judicial decisions the concept of voidability has a more ambiguous position because the term ibtal (avoidance) has not been employed in its proper place and this fact shows that this concept is still unclear in the judicial decisions. This article, through a descriptive-analytic method, examines the concept of voidability in English, French and Iranian law as well as Islamic law and concludes that, in addition to English and French law, different kinds of voidable contracts with different effects exist in Iranian and Islamic law and it is necessity to deal with the bases of voidable contracts in which avoidance has been used in its precise meaning and has been referred to in certain Iranian statutes and in Islamic law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Valid Contract
  • Void
  • Non-Enforceable
  • Voidable Contract
مراجع
1)     امامی، سید حسن، 1376ش، حقوق مدنی، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه،چ11،ج2.
2)     انصاری، مرتضی، 1425ق، کتاب المکاسب، قم،مجمع الفکر الاسلامی،چ7،ج3.
3)     جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، 1381ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتایخانه گنج دانش،چ2،ج1.
4)     جمعی از پژوهشگران (زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی)، 1426ق، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل البیت علیهم السلام.
5)     خمینی، روح الله ، 1394ش، تحریر الوسیله، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،چ3،ج1.
6)     ----------- ،1378ش، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،ج20.
7)     زینالی، مهدی، 1397ش، دعوای ابطال معامله در رویه دادگاه ها، تهران،انتشارات چراغ دانش،چ7.
8)     سنهوری، عبدالرزاق احمد، 1998م، نظریه العقد، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیه،چ2،ج2.
9)     شهیدی، مهدی، 1388ش، حقوق مدنی: تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، انتشارات مجد،چ7،ج1.
10)----------،1388ش، حقوق مدنی: اصول قراردادها و تعهدات، تهران، انتشارات مجد،چ5،ج2.
11)عبدالرحمن، محمود، بی تا، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه، بی جا، بی نا.
12)عوجی، مصطفی، 2011م، القانون المدنی، بیروت،منشورات الحلبی الحقوقیه،چ5،ج1.
13)فرج الصدة ، عبدالمنعم، 1974م، نظریه العقد فی قوانین البلاد العربیه، بیروت، دارالنهضه العربیه.
14)کاتوزیان، امیرناصر، 1383ش، قواعد عمومی قراردادها، ج 1، چاپ یازدهم، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ11،ج1.
15)------------، 1392ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ3،ج2.
16)گرجی، ابوالقاسم، 1372ش، مقالات حقوقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چ2،ج1.
17)اداره وحدت رویه دیوانعالی کشور، 1383ش، مذاکرات و آراء هیات عمومی دیوان عالی کشور سال 1376، تهران، اداره وحدت رویه دیوانعالی کشور،چ2،ج3.
18)مکارم شیرازی، ناصر، 1393ش، القواعد الفقهیه، قم، دارالنشر الامام علی ابن ابی طالب،چ5،ج1.
19)موسسه دائره معارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت،1425ق، قم، موسسه دائره معارف الفقه الاسلامی،ج3.
20)نجفی، محمد حسن، 1981م، جواهر الکلام، ج 25، چاپ 7، بیروت، دار احیاء التراث العربی،چ7،ج25،28و37.
21) Atiyah, P.S, (1969), An Introduction to the Law of Contract, Oxford, the Clarendon Press.
22) Beatson, J., Burrows, A. and Cartwright, J., (2010), Anson's Law of Contract, Oxford, Oxford University Press, 29th edition.
23) Chitty, J. (General Editor H.G. Beale), (2004), Chitty on Contract, London, Sweet & Maxwell, 29th edition.
24) Code civil Français, Dalloz, (2019).
25) Cornu, Gerard, (2012), Vocabulaire juridique, Paris, Presses universitaires de France, Quadrige, 9 édition.
26) Curzon, L.B., (2002), Dictionary of Law, Essex (England), Pearson Education Limited, 6th edition.
27) Flour. Jacques, Aubert.Jean-Luc, Savaux, Éric, (2008), Droit civil “Les obligation”, Paris, Sirey, 13 édition.
28) Furmston, M.P., (2007), Cheshire, Fifoot and Furmston's Law of Contract, Oxford, Oxford University Press, 15th edition.
29) Garner, B.A. (editor in Chief), (2004), Black's law Dictionar, Tehran, Mizan Publications, , 8th edition.
30) Ghestin, Jacques, (2007), Cause de l'engagement et validité du contrat, Paris, Delta.
31) Malaurie. Philippe, Aynes. Laurent, Stoffel-munck, ( 2009),  Droit civil "Les obligation", Paris, defrenois, 4 édition.
32) Nicholas, B., (1992), The French Law of Contract, Oxford, Clarendon Press, 2nd edition.
33) Peel, E., Treitel,( 2015) , The Law of Contract, London, Sweet and Maxwell, 14th edition.
34) Poole, J., (2006), Casebook on Contract Law, Oxford, Oxford University Press.
35) Starck, Boris, (1972), Droit civil obligations, Paris, Libaraires techniques
36) Stone, R. and Cunnington, R., (2007), Text, Cases and Materials on Contract Law, London and New York, Routledge-Cavendish
37) Stone, R., (2009), The Modern Law of Contract, London and New York, Routledge-Cavendish, 8th edition.
38) Terré. François, Simler. Philippe, Lequette, Yves, (2009), Droit civil: Les obligations, Paris, dalloz, 10 édition.
39) Treitel, G.H, (1991), The Law of Contract, London, Sweet & Maxwell, 8th edition.
40) Treitel, G.H, (2004), An Outline of the Law of Contract, Oxford, Oxford University Press, 6th edition.
41) Walker, D.M., (1980), The Oxford Companion to Law, Oxford, Clarendon Press
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 28
تیر 1400
صفحه 41-66
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار