پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب

مجله علمی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

فرایند پذیرش مقالات

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

اطلاعات آماری نشریه

پرسش‌های متداول

اخبار و اعلانات

پیوندهای مفید

نقد وضعیت قابلیت ابطال قرارداد در حقوق ایران و تطبیق آن با حقوق کامن لا

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان .

2 استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرعباس.

10.22091/csiw.2021.5464.1805

چکیده

فقهای امامیه و حقوقدانان ایران، عقود را از حیث اثر به صحیح و باطل تقسیم نموده و اغلب، عقد غیرنافذ را ذیل عقود صحیح برشمرده­اند. مطالعات تطبیقی در سال­های اخیر موجب طرح وضعیت جدیدی با عنوان عقود قابل ابطال در حقوق ایران شده است. عقودی که بین طرفین صحیح و نافذ بوده؛ اما بنا به دلایلی از قبیل اشتباه، اکراه و یا نفوذ ناروا قابل ابطال قلمداد می­شوند. حقوقدانان با استناد به بعضی مواد قانون تجارت و قانون دریایی، وضعیت قابل ابطال را هرچند مغایر با قواعد عمومی قراردادها؛ اما به عنوان یک تأسیس ضروری و نوین در مواقع خاص مورد پذیرش قرار داده­اند. نگارندگان با بررسی موجبات عقد قابل ابطال در حقوق کامن لا و تطبیق آن با موارد مشابه در حقوق ایران با روشی توصیفی- تحلیلی به این نتیجه رسیده­اند که طرح عقود قابل ابطال به معنای مصطلح در حقوق کامن لا، در حقوق ایران لزومی نداشته و بر خلاف آنچه مسلم انگاشته شده، مصادیق مورد ادعا با قواعد عمومی قراردادها راجع به عدم نفوذ مراعی (عدم نفوذ نسبی) و موقوف همخوانی داشته و قابل توجیه است.

تازه های تحقیق

تحلیل ماهیت بطلان نسبی در حقوق کامن لا و بررسی مصادیق و احکام این نوع عقد، نشان می­دهد که؛

1. پذیرش این نهاد در حقوق ایران نه تنها ضرورتی ندارد؛ بلکه با اشکالات منطقی نیز مواجه است. حقوقدانان کامن لا عقد قابل ابطال را پیش از تصمیم ذی­حق صحیح و نافذ می­دانند؛ این در حالی است که در بسیاری موارد از جمله صغر، ذی­حقِ بطلان نسبی را نمی­توان به انجام عقد الزام نمود؛ چراکه وی برای معامله اهلیت نداشته و از سوی دیگر هر لحظه می­تواند آن را از بین ببرد. در موارد دیگر از قبیل نفوذ ناروا، اکراه یا اشتباه نیز دلیلی ندارد که متضرر از عقد اکراهی را تا زمان برطرف شدن اکراه ملزم به عقد بدانیم. آیا بهتر نیست اکراه کننده را همانطور که در وضعیت عدم نفوذ مقرر است، به عقد (نه آثار عقد) پایبند دانسته و سرنوشت عقد را به دست اکراه شونده بسپاریم؟ ممکن است ایراد شود که تاخیر مکرَه در رد یا تنفیذ، برای مکرِه زیان­آور است. در حقوق ایران اگر تاخیر ذی­حق موجب بروز خسارت شود، زیان­دیده می­تواند عقد را برهم زند، چه این تاخیر کوتاه باشد یا بلند مدت. با وجود این در برخی کشورها که برای ذی­حق در ابطال یا پذیرش زمان تعیین کرده­اند؛ ذی­حق برای تصمیم­گیری تا پنج سال فرصت دارد که بدون تردید زمان زیادی برای معلق دانستن وضعیت عقد است.

2. ایرادات پذیرش ابطال عقد واجد شرایط صحت با اشکال انقلاب ماهیت روبرو بوده و وجاهت منطقی ندارد.

3. بررسی مصادیق عقد قابل ابطال در حقوق کامن لا نشان می­دهد که در حقوق ایران قریب به اتفاق این مصادیق واجد ضمانت اجرا بوده و به این ترتیب نیازی برای طرح وتاسیس بطلان نسبی در حقوق ایران وجود ندارد. مرور مصادیق ادعائی قائلین به وجود بطلان نسبی در حقوق ایران نشان می­دهد که تمامی این مصادیق با قواعد عمومی قراردادها قابل توجیه بوده و ایجاد استثناء بر این قواعد ضرورتی ندارد.

4. مبانی حقوقی ایران راجع به اراده انشائی، موجبات پذیرش مواردی از قبیل نفوذ ناروا را فراهم می­آورد و با وجود وضعیت عدم نفوذ پیرامون مصادیق نقصان رضا، نیازی به طرح بطلان نسبی در این مورد نیست.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criticizing Position of Voidable Contract in Law of Iran and Comparing It with Common Law

نویسندگان [English]

  • hamed khubyari 1
  • pooria razi 2

1 Ph. D. in Private Law, Faculty of Administrative Science and Economics, of University Isfahan.

2 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Bandar Abbas Branch.

چکیده [English]

Imamiyah jurists and Iranian legal experts have divided contracts into valid and invalid in terms of their effect and often, classified the unauthorized contract under the valid contracts. Comparative studies in recent years have led to the emergence of a new circumstance as voidable contracts in Iranian law. These contracts are considered to be valid and operated by the parties but they are voidable due to reasons such as mistake, duress or operation. Referring to some articles of the Commercial Code and Sea Act, the legal experts though consider the relative refutation to be in contradiction with the general rules of contracts, have still accepted them as a necessary and new establishment in specific cases. The authors, studying the reasons of the relative nullity in common law and comparing it with similar cases in Iranian law through a descriptive-analytic method,  have concluded that there is no necessity for discussion of the voidable contracts in Iranian law, common law and Roman-German law and contrary to what is taken certain, the claimed extensions are in line with the general rules of the contracts related to the unauthorized contracts and are justified.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Voidable Contracts
  • Unauthorized Contract
  • Undue Influence
  • Abuse of Urgency
مراجع
1)    ابوعطا، محمد، 1394ش، «ابطال یا تغییر قضایی قرارداد نجات دریایی»، مطالعات حقوق خصوصی، ش 4.
2)    اسکینی، ربیعا، 1388ش، حقوق تجارت، شرکت های تجاری ، تهران، سمت،،چ12،ج2.
3)    باریکلو، علیرضا، 1382ش، «اقرار تاجر ورشکسته»، اندیشه­های حقوقی، ش3.
4)    جبعی عاملی، زین الدین، 1390ش، الروضه البهیه فی الشرح اللمعه الدمشقیه، تهران، مجد،چ8.
5)    جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1388ش، رهن و صلح، تهران، گنج دانش،چ4.
6)    حسینی روحانی، سید محمد، 1378ش، المرتقى إلى الفقه الأرقى، تهران، دارالجلی،چ1،ج2.
7)    خمینی، سید روح الله، 1418ق، کتاب البیع، تقریر محمدحسن قدیری، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س)،چ1،ج2.
8)    خوبیاری، حامد، طباطبایی، محمد صادق، 1398ش، «بررسی آثار معامله فضولی در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق انگلستان»، پژوهش­های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش 3.
9)    خوبیاری، حامد، 1398ش، «سلب «حق» و تحدید «حکم اباحه» در نظام حقوقی ایران»، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، ش 40.
10) روحانی، سید محمد صادق، 1418ق، منهاج الفقاهه، قم، یاران الکمیت، چ4،ج6.
11) روشن، محمد، خوئینی، غفور، فلاحی، آزاد، 1396ش، «بررسی وضعیت حقوقی مراعی و مقایسه آن با نهادهای مشابه»، حقوقی دادگستری، ش 97.
12) سنهوری، عبدالرزاق احمد، 1382ش، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید؛ ترجمه محمد حسین دانش­کیا و مهدی دادمرزی، قم،دانشگاه قم،چ1،ج1..
13) الشریف، محمد مهدی، جعفری خسروآبادی، نصرالله، 1391ش، «تصرفات من علیه الخیار در قانون مدنی و فقه امامیه (پژوهشی در مبانی مواد 454 و 455 قانون مدنی)»، حقوق اسلامی، ش33.
14) شهیدی، مهدی،1386ش، آثار قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، چ3.
15) ----------، 1391ش، اصول قراردادها و تعهدات، تهران، مجد،چ5.
16) صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ 1981م، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی،چ3،ج8.
17) صفایی، سید حسین، 1349ش، «اشتباه در «خود موضوع» معامله در حقوق ایران و فرانسه»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش3.
18) -------------، 1396ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، میزان،چ29.
19) طالب احمدی، حبیب، 1384ش، «معاملات قابل ابطال در حقوق ایران»، پژوهش­های حقوق تطبیقی، ش 3.
20) ---------------، 1393ش، «وضعیت حقوقی قرارداد نجات در حقوق دریایی ایران»، تحقیقات حقوقی، ش 56.
21) طباطبایی، سید علی، 1419ق، ریاض المسائل، قم، موسسه نشر اسلامی، چ1،ج 8.
22) غروی اصفهانی، محمدحسین، 1419ق، حاشیه کتاب المکاسب، تحقیق عباس محمد آل سباع، قم، دار المصطفى (ص) لإحیاء التراث،،چ1،ج3.
23) قبولی درافشان، سید محمد مهدی، محسنی، سعید، 1390ش، «قلمرو بطلان نسبی»، پژوهش حقوق، ش 34.
24) ----------------------------------، 1391ش، نظریه عمومی بطلان در قراردادها، تهران، جنگل جاودانه،چ1.
25) قمی، میرزا ابوالقاسم، 1387ش، جامع الشتات، تهران، دانشگاه تهران،چ1،ج4.
26) کاتوزیان، امیرناصر،1385ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، سهامی انتشار،چ7،ج1و2و5.
27) ------------ ،1390ش، مسئولیت مدنی –مسئولیت­های خاص و مختلط ، تهران، دانشگاه تهران، چ9،ج2.
28) کرکی (محقق ثانی)،علی بن حسین، 1410ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چ2،ج8.
29) کریم پور آل هاشم، محمد تقی، علوی، محمد تقی، مظهری، محمد، مسعودی، ناصر، 1397ش، «موجبات بطلان نسبی در حقوق فرانسه و ایران و امکان سنجی آن در فقه امامیه»، پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، ش51.
30) کریمی، عباس، شعبانی کندسری، هادی، 1396ش، «وضعیت حقوقی مراعی به عنوان وضعیتی در عرض صحت، بطلان و عدم نفوذ»، مطالعات حقوق خصوصی، ش 4.
31) کریمی، عباس، 1391ش، «تلاشی برای ساماندهی نظریه عدم نفوذ مراعی»، دیدگاه های حقوق قضایی، ش58.
32) لاریجانی، صادق، 1384ش، «استدلال در اعتباریات»، پژوهش­های فلسفی کلامی، ش24.
33) محسنی، سعید، قبولی درافشان، سید محمد مهدی، 1389ش، «مفهوم و آثار بطلان نسبی»، دانش و توسعه، ش33.
34) محقق داماد، سید مصطفی، حقانی، سعید، ساعت چی، علی، 1397ش، «بازخوانی جایگاه وضعیت استناد ناپذیری اعمال حقوقی با نگاهی به حقوق فرانسه»، تحقیقات حقوقی، ش 83.
35) محقق داماد، سید مصطفی، عبدی پور فرد، ابراهیم، قنواتی، جلیل، وحدتی شبیری، حسن، 1389، حقوق قراردادها در فقه امامیه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،،چ1،ج2.
36) محقق داماد، سید مصطفی، 1384ش، ایقاع اخذ به شفعه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ1.
37) مطهری، مرتضی، 1371ش، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، تهران، حکمت،چ1،ج1.
38) مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، 1403ق، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیة،،چ1،ج8.
39) مکارم شیرازی، ناصر، 1370ش، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)، چ3، ج1.
40) موسوی بجنوردی، محمد، 1388ش، فقه مدنی، تهران، مجد، چ1،ج2.
41) نائینی، محمد حسین،1413ق، المکاسب و البیع ، قم، موسسه نشر اسلامی، چ1،ج2.
42) نجفی (صاحب جواهر)، محمد حسن، 1981م، جواهر الکلام، بیروت، دارالاحیا التزاث العربی، چ7،ج25و26.
43) نعمت اللهی، اسماعیل، 1392ش، «طلق بودن مورد معامله از دیدگاه فقهی و حقوقی»، حقوق خصوصی، ش 2.
44) نوین، پرویز، 1394ش، بطلان مطلق و بطلان نسبی، تهران، گنج دانش،چ1.
45) Ahdash, Mohamed; (2004), The effect of Mistake on Contractual Relations Under English and Islamic Law; A comparative overview, University of Wales Trinity Saint David.
46) Beatson, Jack, Burrows, Andrew, Cartwright, John; (2010), Anson’s Law of Contract, New York: Oxford University Press, 29th Ed.
47) Bishop, Joel Prentiss; (1878), The Doctrines of the Law of Contracts: In Their Principal Outlines, Stated, Illustrated, and Condensed, Palala Press, 1st Ed.
48) Delaney, Patrick R, Whittington, O. Ray; (2009), Wiley CPA Exam Review 2010 Regulation, Hoboken: John Wiley & Sons, 1st Ed.
49) Denicola, Robert; (2004), The Law of Contracts, Boston: Jones & Bartlett Learning, , 2nd Ed.
50) Edward J, Edward Brunet, Brunet & Richard E. Speidel, Jean E. Sternlight, Stephen H. Ware; (2006), Arbitration Law in America: A Critical Assessment, Cambridge: Cambridge University Press, 1st Ed.
51) Furmston, Michael; (2017), Cheshire, Fifoot, and Furmston's Law of Contract, New York: Oxford University Press.
52) Huffcut, Ernest W; (1895), Elements of the Law of Agency,  Beard Books, 1st Ed.
53) Ibbetson, David J; (1999), A Historical Introduction to the Law of Obligations, New York: Oxford University Press, 1st Ed.
54) Kim, Nancy S; (2019), Consentability, Cambridge: Cambridge University Press, 1st Ed.
55) Meena, R.L; (2008), Textbook On Contract Law Including Specific Relief, Delhi: Universal Law Publishing, 1st Ed.
56) Mendoza, Quintin C; (1998), Engineering Contracts, Specifications and Ethics, Quazon: REX Bookstore, 2nd Ed.
57) Miller, Roger, Jentz, Gaylord; (2016), Cengage Advantage Books: Business Law Today, The Essentials: Text and Summarized Cases, Boston: Cengage Learning, 11th ed.
58) Munday, Roderick; (2010), Agency: Law and Principles, New York: Oxford University Press, 1st Ed.
59) Murray, John Edward; (2011), Murray on Contracts, New York: LexisNexis, 5th Ed.
60) Nadew, Lantera; (2008), “Void Agreements and Voidable Contracts: The Need to Elucidate Ambiguities of Their Effects”, Mizan Law Review, Vol. 2.
61) Nicolae, Ioana; (2017), “Considerations Regarding The Specific of The Transaction Contract”, AGORA International Journal of Juridical Sciences, No. 2.
62) Pollack, Frederick; (1902), Principles of Contract: A Treatise on the General Principles Concerning the Validity of Agreements in the Law of England, London: Stevens and Sons, Limited, 1st Ed.
63) Scalise Jr, Ronald J; (2014), “Rethinking the Doctrine of Nullity”, Louisiana Law Review, Vol 74.
64) Thomas, Sean; (2008), Comparative Analysis of the Rule of Nemo Dat Quod Non Habet and Its Exceptions in the Law of England and Wales and the Law of the United States of America, Manchester: University of Manchester.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 28
تیر 1400
صفحه 99-128
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار