حقوق مالکیت فکری در شعبده بازی: مطالعه در حقوق آمریکا و ایران با ملاحظه فقه امامیه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد .

2 دانشیار، گروه حقوق خصوصی و حقوق مالکیت فکری، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا همدان.

4 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.

10.22091/csiw.2021.6260.1957

چکیده

شعبده­ بازان با استفاده ­از ترفندهایی موجبات سرگرم ­شدن تماشاگران را فراهم می­ کنند. ایجاد ترفندهای مذکور، گاه، مستلزم صرف وقت و هزینه زیادی توسط شعبده ­بازان است که سبب می­ شود این گروه، توقع حمایت از تلاش فکری خود و جلوگیری از تقلید و بهره­برداری غیرمجاز از آن را داشته ­باشند. ظهور فناوری دیجیتال، با امکان کپی­ کردن و انتشار انبوه و سریع ترفندها، ضرورت این حمایت را دوچندان کرده ­است. در این مقاله، که به روش توصیفی ­تحلیلی نگاشته شده، این نتیجه به ­دست آمده است که در فقه امامیه، مانعی برای مشروعیت و در نتیجه، حمایت از ترفندهای شعبده ­بازی وجود ندارد. در حقوق آمریکا و ایران، حمایت از شعبده­ بازان از طریق حقوق مالکیت فکری در قالب­های حق مؤلف، حق اختراع، علامت تجاری و اسرار تجاری، امکان ­پذیر است که هر یک مزایا و معایبی دارند. به­ عنوان راهکاری جایگزین، قواعد خودتنظیمی اتحادیه­ های صنفی شعبده ­بازان می­ تواند حمایت نسبی را از این گروه تأمین کند.

تازه های تحقیق

برخی فقیهان امامی، استدلال ­هایی بر حرمت شعبده ­بازی ارائه داده­اند که هیچ یک اتقان کافی ندارد و مانع استناد به اصل اباحه نمی­شود. لذا، در حقوق ایران، حمایت از ترفندهای شعبده­ بازان با شرع مقدس مغایرتی ندارد. ترفندهای شعبده­ بازی که حاصل خلاقیت شعبده ­باز و به تعبیر دیگر، اصیل باشد، قابلیت حمایت به موجب حق مؤلف را خواهد داشت. در حقوق آمریکا، بر خلاف حقوق ایران، به اجرای زنده شعبده­ باز، حق مؤلف تعلق نمی ­گیرد. در عین حال، در هر دو نظام حقوقی، فیلم تهیه شده از اجرای ترفند یا کتاب یا مقاله­ای که ترفندها را توضیح می ­دهد قابلیت بهره ­مندی از حق مؤلف را دارد. اثر شعبده­ بازی مبتنی بر آثار قبلی، اگر عین یا به طور اساسی شبیه آنها نباشد، ممکن است به عنوان اثر اشتقاقی حمایت شود. ترفندهای شعبده­ بازی و وسایل و ابزار به ­کار رفته در اجرای ترفندها در صورت داشتن شرایط تازگی، گام ابتکاری و قابلیت کاربرد صنعتی می­توانند در حقوق آمریکا، اختراع محسوب و تحت این عنوان حمایت شوند. در حقوق ایران، خود ترفندها به عنوان اختراع قابل ثبت نیستند. ایراد نظام حق اختراع در این زمینه، لزوم افشای برخی رموز شعبده ­بازی است که مانع می­ شود بتوانیم آن را راه­ حلی کامل برای حمایت از ترفندهای شعبده ­بازان به حساب آوریم. اسرار تجاری قالب نسبتا مناسبی برای حمایت از ترفندهای شعبده­ بازی است که البته با ایراداتی از قبیل احتمال افشای اسرار در هنگام اجرای ترفندها و پی بردن دیگران به آنها مواجه است. علامت تجاری نیز، در مواردی، می ­تواند برای حمایت از اجراهای شعبده­ بازان و ابزار مورد استفاده آنها مؤثر واقع شود. با عنایت به ناتوانی نظام حقوق مالکیت فکری در فراهم کردن حمایتی جامع از ترفندهای شعبده­ بازان؛، قواعد خود تنظیمی تهیه شده توسط اتحادیه­ یا انجمن ­های صنفی این گروه ممکن است راهکار مطلوبی برای حمایت از آنها باشد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Intellectual Property Rights for Magic Tricks: Studying the U.S Law and Providing a Solution in the Iranian Considering the Imamiyah Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mohammad Hadi Ghabooli Dorafshan 1
  • mostafa bakhtiarvand 2
  • akram aghamohammadi 3
  • Sayyed Mohammad Saleh Ghabooli Dorafshan 4
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, Faculty of Humanities, Ferdowsi University of Mashhad.
2 Associate Professor, Department of Private and Intellectual Property Law, Faculty of Law, University of Qom.
3 Ph.D. Candidate in Private Law, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University.
4 Ph. D. Student in Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, Faculty of Humanities, Ferdowsi University of Mashhad.
چکیده [English]

Magicians entertain spectators by using some tricks. Creating such tricks sometimes requires spending a lot of time and money by magicians which makes this group expect protecting their intellectual endeavor and preventing their imitation and unauthorized exploitation. The advent of digital technology, with the ability of mass and rapid copying and dissemination of the tricks, has doubled the necessity of this protection. This paper, written through a descriptive-analytic method, has concluded that in Imamiyah jurisprudence, there is no obstacle to the legitimacy and consequently, the protection of magic tricks.  Under the Iranian and U.S laws, granting intellectual property rights in the form of copyright, patent, trademark and trade secrets to the magicians is a probable solution to protect this group, each having advantages and disadvantages. As an alternative solution, self-regulating rules of magicians' unions may provide a relative protection for this group.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Trick
  • Intellectual Property Rights
  • Witchcraft
  • Magic
  • Self-Regulating Rules

مراجع

  1. ابن سیده، علی بن اسماعیل، 1421 ق، المحکم و المحیط الاعظم ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ج1.
  2. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب ، بیروت، دار الصادر،ج1.
  3. انصاری، مرتضى بن محمد أمین،1410ق، کتاب المکاسب (المحشّى)، قم، مؤسسه مطبوعاتى دار الکتاب.
  4. ----------------، 1415‍ ق، کتاب المکاسب (ط- الحدیثة)، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، ج1.
  5. انصاری، باقر، 1386ش، «شرایط اثر قابل حمایت در نظام مالکیت‌های ادبی و هنری»، مجله تحقیقات حقوقی، ش 45.
  6. ایروانى، على بن عبد الحسین نجفى، 1406ق، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ج1.
  7. بختیاروند، مصطفی، اعرابی جشوقانی، مطهره، 1397ش، «تقلید طنزآمیز از علامت تجاری دیگری؛ ناقض حقوق دارندۀ علامت یا مطابق اصل آزادی بیان؟»، مطالعه حقوق تطبیقی، ش 1.
  8. جعفری، فیض‌الله، مختاری، مهرناز، 1395ش، «مطالعه تطبیقی حقوق تصویری ستارگان در تبلیغات تجاری»، مطالعات حقوق تطبیقی، ش 2.
  9. حبیبا، سعید، حسین­زاده، مجید، 1393ش، «بررسی فرآیند تحصیل ملکیت اموال فکری»، مطالعات حقوق تطبیقی، ش 2.
  10. حسینی عاملى، سید جواد بن محمد، 1419ق، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط- الحدیثة)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  11. خوئی، سید ابوالقاسم، 1417ق، مصباح‌الفقاهة، قم،موسسه انصاریان، ج1.
  12. روحانى، سید صادق، 1412ق، فقه الصادق علیه السلام، قم، دار الکتاب، مدرسه امام صادق علیه السلام، ج 14.
  13. زرکلام، ستار، 1387ش، حقوق مالکیت ادبی و هنری، تهران، سمت.
  14. سبحانی تبریزى، جعفر، 1424 ق، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
  15. شاکری، زهرا، 1393ش، «حمایت عاری از تشریفات؛ با تأکید بر کنوانسیون برن، نظام حقوق مالکیت ادبی و هنری ایران و امریکا»، مطالعات حقوق تطبیقی، ش 1.
  16. ----------، 1394ش، «استفادۀ منصفانه از آثار ادبی و هنری؛ حقی برای جامعه؟!»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، ش 2.
  17. شهید ثانى، زین الدین بن على، 1413ق، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم،مؤسسة المعارف الإسلامیة، ج3.
  18. صاحب جواهر، شیخ محمد حسن نجفی، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج 22.
  19. صادقی، محمود، پورمحمدی، شیوا، 1386ش، «حقوق مرتبط با حق مؤلف»،فصلنامه فقه و حقوق، ش 13.
  20. صادقی، محمود، علامه، سارا، 1394ش، «تحلیل رابطۀ حق مؤلف و محتوای اثر در آرای قضایی آمریکا، بریتانیا و کانادا»، مطالعات حقوق تطبیقی، ش 2.
  21. طباطبایی حائرى، سید على بن محمد، 1418ق، ریاض المسائل (ط - الحدیثة)، قم،مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ج8.
  22. طبرسى، احمد بن على،1403 ق، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضى، ج2.
  23. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، 1407 ‍ق، الخلاف، قم،دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج5.
  24. عسکری، حسن بن عبد الله،1400 ق، الفروق اللغویۀ ، بیروت، دار الافاق الجدیدۀ.
  25. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى،1412 ق، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد،مجمع البحوث الإسلامیة، ج 15.
  26. فاضل مقداد سیوری، مقداد بن عبد الله، 1404 ق، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم،انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، ج2.
  27. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409 ق، کتاب العین ، قم، نشر هجرت، ج1.
  28. فصیحی‌زاده، علیرضا، مؤمنی تذرجی، احسان، باقرپور، محمد، 1395ش، «بررسی تطبیقی شروط ماهوی علائم تجاری با تأکید بر علائم رنگی و سه‌بعدی»، مطالعات حقوق تطبیقی، ش2.
  29. فیومی، احمد بن محمد، 1414 ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر ، قم ، موسسه دار الهجره،ج1.
  30. قبولی درافشان، سیدمحمدهادی، بختیاروند، مصطفی، آقامحمدی، اکرم، 1395ش، «حمایت از روش‌های کسب و کار در حقوق تطبیقی (بررسی رویکرد نظام‌های حقوقی آمریکا، هند، ژاپن، فقه امامیه، ایران و موافقت‌نامه تریپس)»، مطالعات حقوق تطبیقی، ش 2.
  31. قبولی درافشان، سیدمحمدهادی، بختیاروند، مصطفی، خوانساری، سمانه، 1397ش، «حق شهرت؛ مطالعه در حقوق آمریکا، کوشش برای شناسایی در فقه امامیه و ساماندهی آن در حقوق ایران»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، ش 1.
  32. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر نجفی، 1422‍ ق، أنوار الفقاهة - کتاب المکاسب، نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء.
  33. لنکرانى، محمد فاضل موحدى، 1427 ق، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - المکاسب المحرمة، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام.
  34. محسنی، سعید، قبولی درافشان، سید محمد مهدی، 1394ش، حقوق ادبی و هنری، مشهد، مؤسسه انتشاراتی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی.
  35. محمدزاده وادقانی، علیرضا، 1387ش، «تأملی در آثار مشترک و جمعی در حقوق مالکیت فکری»، فصلنامه حقوق، مجلة دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش2.
  36. محمدی، عمید، صالحی مازندرانی، محمد و زاهدی، مهدی، 1396ش، «حمایت از حق شهرت در پرتو حقوق مالکیت فکری با رویکرد تطبیقی»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ش 3.
  37. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت،دار الفکر، ج6.
  38. مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، 1403 ق؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم،دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،ج8.
  39. مکارم شیرازى، ناصر، 1426‍ ق، أنوار الفقاهة - کتاب التجارة، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
  40. Beckman, Sydney, (2015). "A Rose by Any Other Name: How an Illusionist Used Copyright Law as a Patent", 14 J.MARSHALL REV.INTELL.PROP.L. 357.
  41. Brancolini, Janna, Abracadabra!,(2013), "Why Copyright Protection For Magic Is Not Just An Illusion", 33 Loy. L.A. Ent. L. Rev. 103.
  42. Crasson , Sara J., (2012),"The Limited Protections of Intellectual Property Law for the Variety Arts: Protecting Zacchini, Houdini, and Cirquedu Soleil", Vol. 19. SPORTS & ENT. L.J. 73.
  43. Dougherty, F. Jay, (2018),"Now You Own it, Now You Don’t — Or Do You?: Copyright and Related Rights in Magic Productions and Performances after Teller V. Dogge, available at: https://ssrn.com/abstract=3151843. (visited: 8/15/2020).
  44. Gervais, Daniel, (2015), "The Protection of Performers Under U.S. Law in Comparative Perspective," IP Theory: Vol. 5: Iss. 1, Article 8. Available at: http://www.repository.law.indiana.edu/ipt/vol5/iss1/8. (visited: 8/15/2020).
  45. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/magic (visited: 8/7/2020).
  46. Loshin, Jacob, (2007), "Secrets Revealed: Protecting Magicians’ Intellectual Property without Law, in LAW AND MAGIC: A COLLECTION OF ESSAYS 1 23, Yale Law School, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1005564. (visited: 8/15/2020).
  47. Markley, Marianna L.(2020), " Hocus Pocus: The Magic Within Trade Secret Law", 27 J. INTELL. PROP. L.
  48. Sherlock, Jared R. (2015), "The Effects of Exposure on the Ecology of the Magic Industry: Preserving Magic in the Absence of Law," Cybaris®: Vol. 6 : Iss. 1 , Article 2.
    Available at: https://open.mitchellhamline.edu/cybaris/vol6/iss1/2 (visited: 8/15/2020).
  49. Tratos, Mark G. Rabe, Bethany L., (2015), "Magic, Pantomime, and Copyright: New Developments", American Bar Association, Section of Litigation
    Intellectual Property Litigation Committee.
  50. Jin, Yang, Ning, Li,( 2014). "IP Protection for Magic Art: Reality and Possibility", (Translated by Li Guanqun), http://www.chinaipmagazine.com/en/journalshow.asp?id=1047, (visited: 3/24/2020).
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار