نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان).
2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)
چکیده
بیع مال آینده، معامله نسبت به مالی است که در زمان انعقاد معامله، موجود نیست. اما، در آینده، محقق خواهدشد. این مال، می تواند مال کلی فی الذمه، یا عین معین باشد. اما، هدف اصلی این نوشته مطالعه قسم دوم است. یعنی در آنجا که بیع، مربوط به عین معین آینده است. دو مانع اصلی برای صحت این عقد وجود دارد. مانع نخست محال بودن تملیک معدوم است. مانع دوم نیز، غرری بودن بیع است. اما از نظر تحلیلی، هیچکدام از این دو مانع نمی تواند صحت این نوع عقد را خدشه دار نماید. زیرا، هردو مانع قابل رفع است. در قانون مدنی فرانسه صراحتاً تعهد به مال آینده مجاز اعلام شدهاست. در حقوق انگلیس فروش مال آینده که نوعی از مال غیرمعین است، نه به عنوان انتقال، بلکه به عنوان توافق به انتقال، شناخته می شود. در نظام حقوقی ایران، قانونگذار، در حکمی عام، وضعیت قضییه را تبیین ننمودهاست. اما، از مبانی حاکم بر نظام حقوقی و برخی نصوص پراکنده، همچون ماده (842) قانون مدنی، می توان عقیده بر صحت را تقویت نمود. روش تحقیق در مقاله حاضر تحلیلی-توصیفی است.
تازه های تحقیق
هنگامی که بیع، بر عین معین منعقد می شود، آن شیء باید در زمان انعقاد معامله موجود باشد. این یک قاعده عقلی است که در نظامهای حقوقی مختلف از جمله نظامهایی که مورد مطالعه قرار گرفت، مورد پذیرش واقع شدهاست. زیرا، انتقال امر معدوم محال عقلی است. در برخی نظامهای حقوقی از جمله فرانسه،قانونگذار صراحتاً، تعهد نسبت به مال آینده را، امکان پذیر دانسته است. البته، در تملیکی یا عهدی بودن این قرارداد بین حقوقدانان فرانسوی اختلاف نظر دیده می شود. به این ترتیب، در نظامهای حقوقی یاد شده، روشن است که قانونگذار صرفا امر معدوم مطلق را قابل انتقال نمی داند و انتقال مالی که در آینده ایجاد خواهدشد، مانعی بر سر راه ندارد.[1] از طرفی، برخی از حقوقدانان، مال آینده را داخل در مفهوم مال موجود می دانند. با این توضیح که در بیان معنای وجود بیان میدارند، شیء موجود، مالی است که هنگام انعقاد عقد موجود است و یا اینکه وجود آن در آینده امکانپذیر است.
در حقوق انگلیس، معامله نسبت به مال آینده، انتقال، که اثر آن انتقال مالکیت در زمان انعقاد عقد است محسوب نمی شود، بلکه تعهد یا توافق به انتقال قلمداد میگردد.
در بین فقها که به دو گروه تقسیم میشوند، عده ای عقیده بر بطلان بیع مال آینده دارند. دو دلیل که در این باره ذکر می کنند، یکی محال بودن انتقال یا تملیک معدوم است. دوم، غرری بودن بیع است. در مقابل، گروه دیگر با رد نمودن دو ایراد یادشده، عقیده بر صحت چنین بیعی دارند. در بین حقوقدانان نیز، انتقال مال آینده را درصورتی صحیح می دانند که بهصورت مال کلی فی الذمه مورد انتقال واقع شود. یعنی، در قالب عقد عهدی امکان پذیر می دانند. بهاین دلیل که مالکیت مالی را که در زمان انعقاد بیع وجود خارجی ندارد و شخص بر آن حق عینی ندارد، نمی توان به دیگری انتقال داد.
اما، می توان معتقد بود، عقد به کیفیتی که انشا میشود می تواند موجد اثر باشد. انشا عقد منجز موجد مالکیت منجز و انشا عقد معلق، موجد مالکیت معلق خواهد بود. نظیر آن، در بیع مال معین آینده نیز ارادهی طرفین بر این تعلق نیافته که نسبت به مال موجود معامله منعقد شده و مالکیت در لحظه ی عقد محقق گردد. بلکه، قصد طرفین انعقاد عقد نسبت به مالی است که در آینده به وجود می آید. از این حیث در زمان انعقاد عقد طرفین صرفاً قادر به خلق مالکیت انشائی (سببی) هستند و ملکیت قانونی معلقبه وجود مال در آینده است. آنچه در اختیار طرفین قرار دارد نیز همان تملیک انشائی است و مالکیت قانونی که به شرایط عوضین بازگشت دارد نه به شرایط عقد، به اعتبار حکم قانون استوار می شود. آنچنانکه، اگر موضوع عقد بیع، خوک یا شراب باشد، هرچند به ارادهی طرفین تملیک انشائی ایجاد می شود اما، تملیک قانونی از سوی قانونگذار برقرار نمیگردد. سیر تکامل انشا عقد با تکیه بر ارادهی طرفین در بیع شراب و بیع خودرو یکسان است و تنها تفاوت آن دو در این است که در اولی تملیک قانونی رخ نم یدهد و در دومی این تملیک اتفاق می افتد و گرنه در هر دو مورد تملیک انشائی که به ارادهی طرفین است، محقق می شود.
[1]. در ماده (129) قانون مدنی عراق آمده است: «یجوز أن یکون محل الإلتزام معدوما وقت التعاقد اذا کان ممکنالحصول فی المستقبل و عین تعیینا نافیا للجهالۀ و الغرر». (نکـ. حکیم، 1394: 183-182).
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Comparative Study on the Transfer of Nonexistent Property in Future Sales Contracts in Imamiyah Jurisprudence and Iranian, French and English Laws
نویسندگان [English]
- mohammad riyahi 1
- mohammad jaafari fesharaki 2
1 Ph. D. Student in Private Law, Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch.
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Islamic Azad University, Isfahan .
چکیده [English]
The sale of a future property is a transaction in which the property does not yet exist at the time of the contract’s conclusion but will exist in the future. The property may be passing of ownership or an ascertained (i.e. definite and specific) object. This study investigated the latter type, that is, the sale of a future ascertained object. There are two obstacles to the validity of this contract. The first obstacle is the impossibility of ownership of nonexistent. The second obstacle is that this type of sale is uncertain (Bai' al-Gharar). However, from an analytical point of view, neither of the said obstacles can impair the validity of this type of contract because both obstacles can be overcome. In French Civil Code, making commitments concerning a future property is explicitly authorized. In English law, the sale of future property, which is a type of unascertained property, is not known as a transfer, but as an agreement to transfer. In the Iranian legal system, the legislator has not addressed this subject through a general rule. However, belief in the accuracy can be improved through foundations governing the legal system and some sporadic legal texts including Article 842 of the Civil Code. This study is conducted by means of a descriptive-analytical method.
کلیدواژه‌ها [English]
- Transfer
- ownership
- Nonexistent Property
- Sale
- Future Property
- ابنعابدین، 1415ق، حاشیة ردالمختار، بیروت، دارالفکرللطباعة والنشروالتوزیع، المکتبة التجاریة – مصطفىأحمدالباز،ج5.
- ابنقدامه، عبدالله، بیتا، المغنی؛ بیروت، دارالکتابالعربی للنشروالتوزیع.
- ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین محمدبن مکرم، 1414ق، لسان العرب، بیروت، دارالفکرللطباعةوالنشرو التوزیع-دار صادر،چ3،ج5.
- اردبیلى، احمدبن محمد، 1403ق، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفترانتشاراتاسلامى وابستهبهجامعهمدرسینحوزهعلمیهقم،چ1.
- امامی، سیدحسن، 1394ش، حقوق مدنی، تهران، انتشاراتاسلامیه،چ36،ج1.
- انصارى دزفولى، شیخ مرتضى بن محمدامین، 1415ق، کتاب المکاسب(ط-الحدیثة)،قم،کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظمانصارى،چ1،ج4.
- آخوندخراسانى، محمدکاظم بن حسین، 1406ق، حاشیةالمکاسب(للآخوند)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاداسلامى،چ1.
- بروجردی عبده، محمّد،1380ش، حقوق مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش،چ1.
- بغدادى، مفید، محمّدبن محمدبن نعمان عکبرى (شیخ مفید)، 1413ق، المقنعة، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید،چ1.
- جعفری لنگرودی، محمّدجعفر،1391ش، الفارق، تهران، انتشارات گنجدانش، چ2،ج1.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد، 1410ق، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت،دارالعلم للملایین،چ1،ج2.
- حسینیعاملی، سیدجواد، 1419ق، مفتاحالکرامهفیشرحقواعدالعلامه،قم، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چ1،ج23.
- حسینى مراغى، سیدمیرعبدالفتاح بن على، 1417ق، العناوین الفقهیة، قم، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزهعلمیه قم،چ1،ج2.
- حکیم، عبدالمجید،1394ق، الموجزفی شرح قانون المدنی فی مصادرالإلتزام، بغداد، توزیع المکتبۀ القانونیۀ،چ1.
- حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، 1413ق، مختلف الشیعةفی أحکام الشریعة، قم، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چ2،ج5.
- السمرقندی، 1414ق، تحفةالفقهاء ، بیروت، دارالکتب العلمیة،چ2،ج2و8.
- السنهوری، عبدالرزاقاحمد، 1391ش، نظریۀ العقد، تهران، انتشارات خرسندی،چ1،ج1.
- ----------------،1952م،الوسیط فی شرح قانون المدنی مصادرالالتزام،بیروت،داراحیاءالتراث العربی،چ3،ج1.
- شاهرودی، سیدمحمود،بیتا، استصناع مجله فقه اهل بیت علیهم السلام ، قم، مؤسسه دائرۀ المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام،چ1.
- الشریف، محمدمهدی، 1393ش، «از تملیک تا تعهد تأملی بر تأثیر حقوق فرانسه در تحلیل ماهیت اجاره در حقوق ایران(نقدی بر عهدی انگاری اجاره اشیاء)»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلاموغرب، سالاول، ش2.
- شهیدی، مهدی، 1387ش، مجموعه مقالات حقوقی (صلح مال در برابر تعهد به پرداخت مستمری تطبیق با قرارداد مشابه rente viagère در حقوق فرانسه)، تهران، مجمع علمی فرهنگی مجد،چ2.
- ----------، 1386ش، حقوق مدنی 6 ،عقود معین1 ، تهران، مجمع علمی فرهنگی مجد،چ8.
- صفایی، سیدحسین، شعبانی کندسری، هادی، 1397ش، حقوق مدنی وصیت، ارث، شفعه، تهران،شرکت سهامی انتشار،چ1.
- طباطبایىیزدى، سیدمحمدکاظم، 1421ق، حاشیةالمکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان،چ2،ج1.
- طریحى، فخرالدین، 1416ق، مجمع البحرین ، تهران، کتابفروشى مرتضوى،چ3،ج3.
- طوسى،ابوجعفر،محمدبن حسن(شیخ الطائفه)، 1387ق، المبسوط فیفقه الإمامیة ، تهران، المکتبةالمرتضویةإحیاءالآثارالجعفریة،چ3،ج2.
- -----------------------------، 1390ق، الاستبصار فیما اختلفمنالأخبار ، تهران، دارالکتبالإسلامیة،چ1،ج3.
- -----------------------------، 1407ق، الخلاف، قم،دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چ1،ج3.
- عاملى کرکى، محقق ثانى، علىبنحسین، 1414ق، جامعالمقاصدفیشرحالقواعد ، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام،چ2،ج9.
- عاملى، زین الدین بن على(شهیدثانى)، 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشّى-کلانتر) ، قم،کتابفروشى داورى،چ1،ج3.
- غروى نائینى، میرزامحمدحسین، 1373ق، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب ، تهران، المکتبةالمحمدیة،چ1،ج1.
- قبولیدرافشان، سیدمحمدهادی، 1386ش، مفهوم بیع و تمایز آن ازسایرقراردادها درحقوق ایران با بررسی تطبیقی درحقوق انگلیس، تهران، انتشارات شلاک،چ1.
- کاتوزیان، ناصر، 1387ش، حقوق مدنی عقود معین1 ، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ10.
- ----------، 1384ش، حقوق مدنی عقود معین3عطایا، تهران،انتشارات گنج دانش،چ5.
- ----------، 1386ش، دوره مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت،، تهران، نشرمیزان،چ15.
- کریمی، عباس، شعبانیکندسری، هادی، 1394ش، «معامله به مال آینده»، مجله حقوقی دادگستری، ش90.
- مرقس، سلیمان، 1990م، الوافی فی شرح القانون المدنی فی العقودالمسماۀ عقدالبیع، قاهره، کلبۀ الحقوق جامعۀالقاهره،چ5،ج7.
- مروج جزائرى، سیدمحمدجعفر، 1416ق، هدى الطالب فی شرح المکاسب،، قم، مؤسسة دارالکتاب،چ1،ج1و7.
- مغنیه، محمدجواد، 1421ق، فقه الإمام الصادق علیهالسلام، قم،مؤسسه انصاریان،چ2،ج3.
- مقرى فیومى، احمدبن محمد، بیتا، المصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیرللرافعی، قم، منشورات دارالرضی،ج2.
- موسوى خمینى، سیدروح اللّه(امام خمینی)، 1421ق، کتاب البیع،تهران، مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینى قدس سره،چ1،ج3.
- موسوى خویى، سیدابوالقاسم، بیتا، مصباح الفقاهة(المکاسب)، بیجا،ج2و5.
- نجفى، محمدحسن، 1404ق، جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام،، بیروت، دارإحیاءالتراثالعربی،چ7،ج22،24،28.
- نراقى، مولى احمدبن محمدمهدى، 1417ق، عوائدالأیام فی بیان قواعدالأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه،چ1.
- واسطى زبیدى حنفى، محب الدین ،حسینى، سیدمحمدمرتضى، 1414ق، تاج العروس من جواهرالقاموس ، بیروت، دارالفکرللطباعةوالنشروالتوزیع،چ1،ج7.
- Ancel, Pascal, Tisserand-Martin, Alice, Venandet, Guy, Wiederkehr, Georges, Henry, Xavier, Guiomard, Pascal,(2016)Code Civil, Paris: Dallos.
- Beatson Jack, Burrows Andrew, Cartwright John,(2010)Anson’s law of contract, new york, by Oxford University Press Inc, 29thedition
- Bénabent, Alain,(2017)Droit Des Contrats Spéciaux Civils Et Commerciaux, paris, LGDJ, 12eédition.
- --------------------, (2016)Droit Des Obligations, paris, LGDJ, 15e
- Buffelan-Lanore, Yvaine ; Larribau-Terneyre, Virginie,(2017)Droit Civil les obligations, paris, Edition sirey, 15e
- Cornu, Gérard,(2018)Vocabulaire juridique, paris, Presses Universitaires de France, 12e
- Fabre Magnan, Muriel,(2004)Les Obligations, paris, presses universitaires de françe, 1reédition.
- Flour, Jacques, Aubert, Jean - Luc, savaux, éric,(2011)Droit civil Les obligations Le rapport d'obligation, paris, Dalloz, , 7eédition.
- Furmston, Michael,(2001)principles of commercial law, London, Cavendish Publishing Limited, 2ed
- Mainguy, Daniel,(2016)contrats spéciaux, paris, Dalloz, 10éédituion.
- Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Gautier, Pierre-Yves,(2016)A Droit civil Droit Des Contrats Spéciaux, paris, LGDJ, 8eédition.
- Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Stoffel-Munck, Philippe,(2016)Droit civil Droit Des Obligations, paris, LGDJ, 8eédition.
- Marty, Gabriel, Raynaud, Pierre, Jestaz, Philippe,(1988)Droit civil Les Obligations, paris, Editions Sirey, 2eédition.
- Renault Brahinsky, Corinne,(2016-2017)Droit Des Obligations, , Gualino, 13eédition.
- Richards, Paul,(2007)Law of contract, Harlow, Pearson Education Limited, 8th
- Smith Qc, Marcus,(2013)The law of assignment the creation and transfer of chose in action, London, Oxford University Press, 2ed
- Treitel, Sir Guenter,(2003)The Law Of Contract, London, Sweet & Maxwell Limited, 11th
)
ارسال نظر در مورد این مقاله