مطالعه تطبیقی مفهوم انتقال معدوم در بیع مال آینده در فقه امامیه، حقوق ایران، فرانسه و انگلیس

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان).

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)

10.22091/csiw.2021.5146.1725

چکیده

بیع مال آینده، معامله نسبت به مالی است که در زمان انعقاد معامله، موجود نیست. اما، در آینده، محقق خواهدشد. این مال، می­ تواند مال کلی فی­ الذمه، یا عین معین باشد. اما، هدف اصلی این نوشته مطالعه­ قسم دوم است. یعنی در آن­جا که بیع، مربوط به عین معین آینده است. دو مانع اصلی برای صحت این عقد وجود دارد. مانع نخست محال بودن تملیک معدوم است. مانع دوم نیز، غرری بودن بیع است. اما از نظر تحلیلی، هیچ­کدام از این دو مانع نمی­ تواند صحت این نوع عقد را خدشه­ دار نماید. زیرا، هردو مانع قابل رفع است. در قانون مدنی فرانسه صراحتاً تعهد به مال آینده مجاز اعلام شده­است. در حقوق انگلیس فروش مال آینده که نوعی از مال غیرمعین است، نه به­ عنوان انتقال، بلکه به­ عنوان توافق به انتقال، شناخته می ­شود. در نظام­ حقوقی ایران، قانونگذار، در حکمی عام، وضعیت قضییه را تبیین ننموده­است. اما، از مبانی حاکم بر نظام حقوقی و برخی نصوص پراکنده، همچون ماده (842) قانون مدنی، می ­توان عقیده­ بر صحت را تقویت نمود. روش تحقیق در مقاله حاضر تحلیلی-توصیفی است.

تازه های تحقیق

هنگامی ­که بیع، بر عین معین منعقد می ­شود، آن شیء باید در زمان انعقاد معامله موجود باشد. این یک قاعده عقلی است که در نظام­های حقوقی مختلف از جمله ­نظام­هایی که مورد مطالعه قرار گرفت، مورد پذیرش واقع شده­است. زیرا، انتقال امر معدوم محال عقلی است. در برخی نظام­های حقوقی از جمله فرانسه،قانونگذار صراحتاً، تعهد نسبت به مال آینده را، امکان­ پذیر دانسته ­است. البته، در تملیکی یا عهدی بودن این قرارداد بین حقوقدانان فرانسوی اختلاف نظر دیده می­ شود. به ­این ­ترتیب، در نظام­های حقوقی یاد شده، روشن است که قانونگذار صرفا امر معدوم مطلق را قابل انتقال نمی ­داند و انتقال مالی که در آینده ایجاد خواهدشد، مانعی بر سر راه ندارد.[1] از طرفی، برخی از حقوق­دانان، مال آینده را داخل در مفهوم مال موجود می­ دانند. با این توضیح که در بیان معنای وجود بیان می­دارند، شیء موجود، مالی است که هنگام انعقاد عقد موجود است و یا این­که وجود آن در آینده امکان­پذیر است.

در حقوق انگلیس، معامله نسبت به مال آینده، انتقال، که اثر آن انتقال مالکیت در زمان انعقاد عقد است محسوب نمی ­شود، بلکه تعهد یا توافق به انتقال قلمداد می­گردد.

در بین فقها که به دو گروه تقسیم می­شوند، عده ­ای عقیده بر بطلان بیع مال آینده دارند. دو دلیل که در این ­باره ذکر می­ کنند، یکی محال بودن انتقال یا تملیک معدوم است. دوم، غرری بودن بیع است. در مقابل، گروه دیگر با رد نمودن دو ایراد یادشده، عقیده ­بر صحت چنین بیعی دارند. در بین حقوق­دانان نیز، انتقال مال آینده را درصورتی صحیح می ­دانند که به­صورت مال کلی فی ­الذمه مورد انتقال واقع شود. یعنی، در قالب عقد عهدی امکان­ پذیر می­ دانند. به­این دلیل که مالکیت مالی را که در زمان انعقاد بیع وجود خارجی ندارد و شخص بر آن حق عینی ندارد، نمی ­توان به دیگری انتقال داد.

اما، می­ توان معتقد بود، عقد به کیفیتی که انشا می­شود می­ تواند موجد اثر باشد. انشا عقد منجز موجد مالکیت منجز و انشا عقد معلق، موجد مالکیت معلق خواهد بود. نظیر آن، در بیع مال معین آینده نیز اراده­ی طرفین بر این تعلق نیافته که نسبت به مال موجود معامله منعقد شده و مالکیت در لحظه ­ی عقد محقق گردد. بلکه، قصد طرفین انعقاد عقد نسبت به مالی است که در آینده به­ وجود می­ آید. از این حیث در زمان انعقاد عقد طرفین صرفاً قادر به خلق مالکیت انشائی (سببی) هستند و ملکیت قانونی معلق­به وجود مال در آینده است. آن­چه در اختیار طرفین قرار دارد نیز همان تملیک انشائی است و مالکیت قانونی که به شرایط عوضین بازگشت دارد نه به شرایط عقد، به اعتبار حکم قانون استوار می­ شود. آن­چنان­که، اگر موضوع عقد بیع، خوک یا شراب باشد، هرچند به اراده­ی طرفین تملیک انشائی ایجاد می­ شود اما، تملیک قانونی از سوی قانون­گذار برقرار نمی­گردد. سیر تکامل انشا عقد با تکیه بر اراده­ی طرفین در بیع شراب و بیع خودرو یکسان است و تنها تفاوت آن ­دو در این است که در اولی تملیک قانونی رخ نم ی­دهد و در دومی این تملیک اتفاق می ­افتد و گرنه در هر دو مورد تملیک انشائی که به اراده­ی طرفین است، محقق می ­شود.

[1]. در ماده (129) قانون مدنی عراق آمده است: «یجوز أن یکون محل الإلتزام معدوما وقت التعاقد اذا کان ممکن­الحصول فی المستقبل و عین تعیینا نافیا للجهالۀ و الغرر». (نکـ. حکیم، 1394: 183-182).

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Transfer of Nonexistent Property in Future Sales Contracts in Imamiyah Jurisprudence and Iranian, French and English Laws

نویسندگان [English]

  • mohammad riyahi 1
  • mohammad jaafari fesharaki 2
1 Ph. D. Student in Private Law, Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch.
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Islamic Azad University, Isfahan .
چکیده [English]

The sale of a future property is a transaction in which the property does not yet exist at the time of the contract’s conclusion but will exist in the future. The property may be passing of ownership or an ascertained (i.e. definite and specific) object. This study investigated the latter type, that is, the sale of a future ascertained object. There are two obstacles to the validity of this contract. The first obstacle is the impossibility of ownership of nonexistent. The second obstacle is that this type of sale is uncertain (Bai' al-Gharar). However, from an analytical point of view, neither of the said obstacles can impair the validity of this type of contract because both obstacles can be overcome. In French Civil Code, making commitments concerning a future property is explicitly authorized. In English law, the sale of future property, which is a type of unascertained property, is not known as a transfer, but as an agreement to transfer. In the Iranian legal system, the legislator has not addressed this subject through a general rule. However, belief in the accuracy can be improved through foundations governing the legal system and some sporadic legal texts including Article 842 of the Civil Code. This study is conducted by means of a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transfer
  • Ownership
  • Nonexistent Property
  • Sale
  • Future Property

مراجع

  1. ابن­عابدین، 1415ق، حاشیة ردالمختار، بیروت، دارالفکرللطباعة والنشروالتوزیع، المکتبة التجاریة – مصطفى­أحمدالباز،ج5.
  • ابن­قدامه، عبدالله، بی­تا، المغنی؛ بیروت، دارالکتاب­العربی للنشروالتوزیع.
  1. ابن ­منظور، ابو­الفضل ­جمال­ الدین­ محمدبن­ مکرم، 1414ق، لسان­ العرب، بیروت، دارالفکرللطباعةوالنشرو التوزیع-دار صادر،چ3،ج5.
  2. اردبیلى، احمدبن­ محمد، 1403ق، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفترانتشارات­اسلامى وابسته­به­جامعه­مدرسین­حوزه­علمیه­قم،چ1.
  3. امامی، سیدحسن، 1394ش، حقوق مدنی، تهران، انتشارات­اسلامیه،چ36،ج1.
  4. انصارى­ دزفولى، شیخ مرتضى­ بن­ محمدامین، 1415ق، کتاب المکاسب(ط-الحدیثة)،قم،کنگره­ جهانى بزرگداشت­ شیخ­ اعظم­انصارى،چ1،ج4.
  5. آخوندخراسانى، محمد­کاظم ­بن­ حسین، 1406ق، حاشیةالمکاسب(للآخوند)، تهران، وزارت ­فرهنگ­ و ارشاد­اسلامى،چ1.
  6. بروجردی­ عبده، محمّد،1380ش، حقوق­ مدنی، تهران، کتابخانه­ گنج ­دانش،چ1.
  7. بغدادى، مفید، محمّدبن­ محمدبن ­نعمان­ عکبرى (شیخ ­مفید)، 1413ق، المقنعة، قم، کنگره­ جهانى ­هزاره­ شیخ ­مفید،چ1.
  8. جعفری ­لنگرودی، محمّدجعفر،1391ش، الفارق، تهران، انتشارات گنج­دانش، چ2،ج1.
  9. جوهرى، اسماعیل ­بن ­حماد، 1410ق، الصحاح تاج ­اللغة و صحاح­ العربیة، بیروت،دارالعلم ­للملایین،چ1،ج2.
  10. حسینی­عاملی، سیدجواد، 1419ق، مفتاح­الکرامه­فی­شرح­قواعدالعلامه،قم، دفترانتشارات ­اسلامى ­وابسته­ به ­جامعه­ مدرسین ­حوزه ­علمیه­ قم،چ1،ج23.
  11. حسینى ­مراغى، سیدمیرعبدالفتاح ­بن ­على، 1417ق، العناوین الفقهیة، قم، دفترانتشارات ­اسلامى ­وابسته ­به ­جامعه­ مدرسین­ حوزه­علمیه ­قم،چ1،ج2.
  12. حکیم، عبدالمجید،1394ق، الموجزفی ­شرح ­قانون ­المدنی­ فی­ مصادرالإلتزام، بغداد، توزیع المکتبۀ القانونیۀ،چ1.
  13. حلّى، حسن­ بن­ یوسف­ بن ­مطهر اسدى، 1413ق، مختلف ­الشیعة­فی ­أحکام ­الشریعة، قم، دفترانتشارات ­اسلامى­ وابسته­ به­ جامعه­  مدرسین ­حوزه ­علمیه­ قم،چ2،ج5. 
  14. السمرقندی، 1414ق، تحفةالفقهاء ، بیروت، دارالکتب­ العلمیة،چ2،ج2و8.
  15. السنهوری، عبدالرزاق­احمد، 1391ش، نظریۀ العقد، تهران، انتشارات خرسندی،چ1،ج1.
  16. ----------------،1952م،الوسیط فی­ شرح ­قانون­ المدنی­ مصادرالالتزام،بیروت،داراحیاءالتراث ­العربی،چ3،ج1.
  17. شاهرودی، سیدمحمود،بی­تا، استصناع مجله فقه اهل بیت علیهم السلام ، قم، مؤسسه دائرۀ المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم­ السلام،چ1.
  18. الشریف، محمدمهدی، 1393ش، «از تملیک تا تعهد تأملی بر تأثیر حقوق فرانسه در تحلیل ماهیت اجاره در حقوق ایران(نقدی بر عهدی انگاری اجاره اشیاء)»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام­وغرب، سال­اول، ش2.
  19. شهیدی، مهدی، 1387ش، مجموعه مقالات حقوقی (صلح مال در برابر تعهد به پرداخت مستمری تطبیق با قرارداد مشابه rente viagère در حقوق فرانسه)، تهران، مجمع ­علمی­ فرهنگی­ مجد،چ2.
  20. ----------، 1386ش، حقوق مدنی 6 ،عقود معین1 ، تهران، مجمع­ علمی­ فرهنگی ­مجد،چ8.
  21. صفایی، سیدحسین، شعبانی ­کندسری، هادی، 1397ش، حقوق مدنی وصیت، ارث، شفعه، تهران،شرکت سهامی انتشار،چ1.
  22. طباطبایى­یزدى، سیدمحمدکاظم، 1421ق، حاشیةالمکاسب، قم، مؤسسه ­اسماعیلیان،چ2،ج1.
  23. طریحى، فخر­الدین، 1416ق، مجمع البحرین ، تهران، کتابفروشى­ مرتضوى،چ3،ج3.
  24. طوسى،ابوجعفر،محمدبن­ حسن(شیخ ­الطائفه)، 1387ق، المبسوط­ فی­فقه­ الإمامیة ، تهران، المکتبة­المرتضویة­إحیاءالآثارالجعفریة،چ3،ج2.
  25. -----------------------------، 1390ق، الاستبصار فیما اختلف­من­الأخبار ، تهران، دارالکتب­­الإسلامیة،چ1،ج3.
  26. -----------------------------، 1407ق، الخلاف، قم،دفترانتشارات­ اسلامى­ وابسته ­به­ جامعه ­مدرسین ­حوزه­ علمیه­ قم،چ1،ج3.
  27. عاملى کرکى، محقق­ ثانى، على­بن­حسین، 1414ق، جامع­المقاصدفی­شرح­القواعد ، قم، مؤسسه آل­ البیت علیهم ­السلام،چ2،ج9.
  28. عاملى، زین­ الدین­ بن ­على(شهیدثانى)، 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشّى-کلانتر) ، قم،کتابفروشى داورى،چ1،ج3.
  29. غروى­ نائینى، میرزامحمدحسین، 1373ق، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب ، تهران، المکتبةالمحمدیة،چ1،ج1.
  30. قبولی­درافشان، سیدمحمدهادی، 1386ش، مفهوم بیع و تمایز آن ازسایرقراردادها درحقوق ایران با بررسی تطبیقی درحقوق انگلیس، تهران، انتشارات ­شلاک،چ1.
  31. کاتوزیان، ناصر، 1387ش، حقوق مدنی عقود معین1 ، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ10.
  32. ----------، 1384ش، حقوق مدنی عقود معین3عطایا، تهران،انتشارات ­گنج ­دانش،چ5.
  33. ----------، 1386ش، دوره مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت،، تهران، نشرمیزان،چ15.
  34. کریمی، عباس، شعبانی­کندسری، هادی، 1394ش، «معامله به مال آینده»، مجله حقوقی دادگستری، ش90.
  35. مرقس، سلیمان، 1990م، الوافی فی شرح القانون المدنی فی العقودالمسماۀ عقدالبیع، قاهره، کلبۀ الحقوق جامعۀالقاهره،چ5،ج7.
  36. مروج­ جزائرى، سیدمحمدجعفر، 1416ق، هدى الطالب فی شرح المکاسب،، قم، مؤسسة دارالکتاب،چ1،ج1و7.
  37. مغنیه، محمد­جواد، 1421ق، فقه الإمام الصادق علیه­السلام، قم،مؤسسه­ انصاریان،چ2،ج3.
  38. مقرى­ فیومى، احمدبن ­محمد، بی­تا، المصباح ­المنیرفی ­غریب ­الشرح الکبیرللرافعی، قم، منشورات دارالرضی،ج2.
  39. موسوى خمینى، سیدروح اللّه(امام خمینی)، 1421ق، کتاب ­البیع،تهران، مؤسسه ­تنظیم ­ونشرآثارامام خمینى­ قدس­ سره،چ1،ج3.
  40. موسوى­­ خویى، سیدابو­القاسم، بی­تا، مصباح الفقاهة(المکاسب)، بی­جا،ج2و5.
  41. نجفى، محمدحسن، 1404ق، جواهرالکلام فی شرح شرائع ­الإسلام،، بیروت، دارإحیاءالتراث­العربی،چ7،ج22،24،28.
  42. نراقى، مولى­ احمدبن­ محمدمهدى، 1417ق، عوائدالأیام فی بیان قواعدالأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه،چ1.
  43. واسطى ­زبیدى­ حنفى، محب ­الدین ،حسینى، سیدمحمدمرتضى، 1414ق، تاج العروس من جواهرالقاموس ، بیروت، دارالفکرللطباعةوالنشروالتوزیع،چ1،ج7.
  44. Ancel, Pascal, Tisserand-Martin, Alice, Venandet, Guy, Wiederkehr, Georges, Henry, Xavier, Guiomard, Pascal,(2016)Code Civil, Paris: Dallos.
  45. Beatson Jack, Burrows Andrew, Cartwright John,(2010)Anson’s law of contract, new york, by Oxford University Press Inc, 29thedition
  46. Bénabent, Alain,(2017)Droit Des Contrats Spéciaux Civils Et Commerciaux, paris, LGDJ, 12eédition.
  47. --------------------, (2016)Droit Des Obligations, paris, LGDJ, 15e
  48. Buffelan-Lanore, Yvaine ; Larribau-Terneyre, Virginie,(2017)Droit Civil les obligations, paris, Edition sirey, 15e
  49. Cornu, Gérard,(2018)Vocabulaire juridique, paris, Presses Universitaires de France, 12e
  50. Fabre Magnan, Muriel,(2004)Les Obligations, paris, presses universitaires de françe, 1reédition.
  51. Flour, Jacques, Aubert, Jean - Luc, savaux, éric,(2011)Droit civil Les obligations Le rapport d'obligation, paris, Dalloz, , 7eédition.
  52. Furmston, Michael,(2001)principles of commercial law, London, Cavendish Publishing Limited, 2ed
  53. Mainguy, Daniel,(2016)contrats spéciaux, paris, Dalloz, 10éédituion.
  54. Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Gautier, Pierre-Yves,(2016)A Droit civil Droit Des Contrats Spéciaux, paris, LGDJ, 8eédition.
  55. Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Stoffel-Munck, Philippe,(2016)Droit civil Droit Des Obligations, paris, LGDJ, 8eédition.
  56. Marty, Gabriel, Raynaud, Pierre, Jestaz, Philippe,(1988)Droit civil Les Obligations, paris, Editions Sirey, 2eédition.
  57. Renault Brahinsky, Corinne,(2016-2017)Droit Des Obligations, , Gualino, 13eédition.
  58. Richards, Paul,(2007)Law of contract, Harlow, Pearson Education Limited, 8th
  59. Smith Qc, Marcus,(2013)The law of assignment the creation and transfer of chose in action, London, Oxford University Press, 2ed
  60. Treitel, Sir Guenter,(2003)The Law Of Contract, London, Sweet & Maxwell Limited, 11th

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 31
فروردین 1401
صفحه 147-182

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار