نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

• محمود حکمت نیا ¹
• زینب شعبانی ²

¹ استاد تمام، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

² کارشناس ارشد حقوق مالکیت فکری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، پردیس فارابی دانشگاه تهران.

چکیده

کاربرد کلمات «مصنف»، «پدید­آورنده» و «ایجاد» ذیل تعریف «اثر» در ماده­ (۱) قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنّفان و هنرمندان (1348) بر لزوم وجود عنصر خلق و آفرینش جهت برخورداری آثار از حمایت دلالت دارد. این مسئله حمایت از آثار مبین واقعیت را با چالشی جدی مواجه می­سازد. آثار بیان­گر واقعیت، آثار مشتمل بر گردآوری و روایت­گری واقعیات، عکس­ها و نقشه­های جغرافیایی هستند که واقعیات یا جنبه­هایی از جهانی که در آن زندگی می­کنیم را شرح می­دهند؛ یعنی داده‌ها و اطلاعات دربارهی جهان که کشف می­شوند و حاصل عمل خلق و آفرینش نیستند. این آثار به علت متشکل بودن از مواد واقعی قلمروی عمومی به­طور گسترده و نیز الزامات نقل دقیق واقعیات در برخی مصادیق آن، همچون زندگی‌نامه‌ها و تاریخچه‌ها، با عدم قطعیت چشم‌گیری در تشخیص «واقعیت» از «بیان واقعی» رو­به­رو هستند. پژوهش حاضر با به­کار­گیری روش توصیفی-تحلیلی در بررسی جایگاه حقوقی آثار بیان­کننده­ واقعیت و مطالعه­ تطبیقی احراز اصالت در انواع مختلف این آثار در حقوق آمریکا، با توجه به ماهیت متفاوت آن­ها، در صدد بیان وضعیت این موضوع در حقوق ایران برآمده و نتیجه می‌گیرد حقوق ایران در تشخیص ماهیت متمایز این آثار شکست‌ خورده است.

تازه های تحقیق

آثار بیان­کننده­ی واقعیت، همچون آینه­ای رو به جهان، جنبه­هایی از جهانی که در آن زندگی می­کنیم را شرح می­دهند. واقعیت­ها در قلمروی عمومی قرار دارند و بخشی ازمیراث مشترکی هستند که برای همه آزادانه دردسترس است، بررسی مفصل حمایت از واقعیات نوشتار دیگری می­طلبد، اما به­اجمال میتوان گفت واقعیت­ها به­این دلیل که خلق نمی­شوند، بلکه کشف یا جمع‌آوری می‌شوند، مورد حمایت قرار نمی­گیرند. با این­وجود در یک اثر در­برگیرنده­ی واقعیات، بیان­های اصیل قابل حمایت هستند؛ زیرا کپی‌رایت از اجزایی از اثر که از خالق سرچشمه گرفته‌اند حمایت می‌کند. بنابراین اگرچه این آثار به­طور عمده واقعیت­هاکه موردحمایت نیستند را ارائه می­کنند، اما می­توانند آن­ها را به­گونه­ای بیان کنند که شرط اصالت را به­جا ­آورد.

اگرچه در حقوق ایران میتوان برخی مصادیق آثار بیان­گر واقعیت را ذیل آثار موردحمایت در ماده( 2) قانون حمایت حقوق مولفان و مصنّفان و هنرمندان یافت، اما معیار اصالت مشخصی که توجه قانون­گذار به ماهیت خاص این آثار را نشان دهدبه چشم نمی‌خورد و به­نظر نمی‌رسد این تضمن آگاهانه بوده باشد.

در گردآوری اطلاعات واقعی، حمایت محدود­به انتخاب و هماهنگی خواهد بودکه چنانچه پدید‌آورنده انتخاب و نظم‌دهی داده‌ها را مستقلاً انجام دهد و تلاش انجام‌شده معمولی و پیش­پا ­افتاده نباشد و درنتیجه از خلاقیت حداقلی برخوردار باشد، اصالت احراز می­شود. بنابراین استفاده‌کنندگان بعدی مجاز خواهند بود که از واقعیات و داده‌های متضمن اثر استفاده کنند، اما انتخاب و ترتیب واقعیات نباید مشابه پدید‌آورنده‌ی نخست باشد.

درخصوص آثار راوی واقعیات، حمایت محدود به بیان خاص پدید­ آورنده است؛ درنتیجه پدید­آورندگان بعدی بایستی از شیوه­ی خاص بیان دوری کنند. درحقوق دعاوی کپی­رایت رویه­ی مشابهی از آرایی مشاهده می­شود که برآنند که مجموعه­ی خاص واقعیات موجود در اثر روایی نیز  میتواند موردحمایت قرارگیرد. براین­اساس، درصورتی­که مجموعه­ی واقعیات مشمول اثر روایی، از منبع موجودی کپی نشده باشد سهم اصیل پدید­آورنده را نشان می­دهد، چراکه مجموعه، به­اندازه­ی بیان خاص، منشأ خود را مدیون پدید­آورنده است.

شرایط احراز اصالت در آثار عکاسی در سه بخش بیان شده است: 1)تفسیر عکاس از زاویه، نور، سایه، ارائه، تأثیر فیلترها، تکنیک­های پیشرفته یا ترکیب آن­ها؛ 2)زمان عکس گرفتن، تصویربرداری عالمانه و آگاهانه از یک لحظه­ی ناب؛ 3)خلق موضوع عکس در حالتی که خود عکاس اقدام به ایجاد یک سوژه­ی عکاسی می­کند.

نقشه­های سنتی ارائه­ی تصویری واقعیات جغرافیایی هستند که مهم­ترین هدف آن­ها ارائه­ی واقعیت به دقیق­ترین شکل ممکن است. اما باوجود اینکه تنها یک ارائه‌ی صحیح از آنچه زمین به­نظر می‌رسد وجود دارد، انتخاب محل، اندازه و ابعاد نقشه­برداری، وسعت و دیگر ویژگی­های خاص هر نقشه که نتیجه­ی مهارت و قضاوت نقشه­کش بوده و به­لحاظ تصویری، فهم او از واقعیت در یک محل خاص را ازطریق ترسیم خطوط و نماد­ها درارتباط با­یکدیگر نشان می­دهد، ابتکار لازم برای اصالت و برخورداری نقشه از حمایت را برآورده می­سازد.

درنهایت، نظربه اینکه ثبت در حقوق مالکیت ادبی و هنری اختیاری است و تأثیری بر ثبوت حق ندارد و در تشخیص خلق اصیل، مخاطب قانون عموم مردم هستند، همچنین این مسئله که آثار مبین واقعیت بخش قابل­توجهی از آثار ادبی و هنری را شکل می­دهند، پیشنهاد می­شود ذیل فصلی جداگانه در قانون، مباحث مربوط به اصالت و معیار­های احراز آن در این آثار مورد تصریح قانون­گذار قرارگیرد.

 

کلیدواژه‌ها

• آثار بیان‌گر واقعیت
• اصالت
• حقوق مالکیت ادبی و هنری
• واقعیت

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Legal Status of Factual Works in Iranian and US Law

نویسندگان [English]

• Mahmoud Hekmatnia ¹
• Zeinab Shabani ²

¹ Professor, Research Institute for Islamic Culture and Thought.

² MA in Intellectual Property Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Farabi .

چکیده [English]

The use of the words "Author", "Creator" and "Creation" under the definition of "Work" in Article 1 of the Law on Protection of the Rights of Authors, Writers and Artists (1348) indicates that the existence of the element of creation in works is required in order to protect them. This issue poses a serious challenge to the protection of factual works. Factual works are works that include compilation and narration of facts, photographs, and geographical maps that describe facts or aspects of the world in which we live, e.g.  data and information about the world that are discovered and are not the result of the act of creation. Due to their extensive composition of factual material of the public domain, as well as the requirements for accurate narration of facts in some instances, such as biographies and histories, these works face significant uncertainty in distinguishing between "Fact" and "Factual Expression". The present study by using a descriptive-analytic method in examining the legal status of factual works and a comparative study of achieving originality in different types of these works in American law, due to their different nature, seeks to express the status of this issue in Iranian law and concludes that Iranian law has failed to recognize the distinctive nature of these works.

کلیدواژه‌ها [English]

• Fact
• Factual Works
• Literary and Artistic Property law
• Originality