موانع ثبوتی عدالت قضایی در اسلام، حقوق کیفری افغانستان و فرانسه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم .

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/csiw.2021.6127.1929

چکیده

موانع علیه عدالت قضایی رفتار هایی هستند که به حقوق افراد در دسترسی برابر به دستگاه قضایی و یا حق جامعه در تعقیب و مجازات بزهکاران خلل وارد می­آورند و زمینه را برای عدم تحقق عدالت قضایی فراهم می­کنند. به همین جهت، نظام سیاسی اسلام برای تحقق عدالت قضایی راهکارهای مناسب و جامعی را فرا روی انسان قرار داده و موانع تحقق آن را گوشزد کرده است. در قانون جزای افغانستان و فرانسه نیز هر کدام به ترتیب فصلی خاص  از مواد (461) تا (494) کد جزا و (1ـ434) تا (30 ـ  434) قانون مجازات را به این جرایم اختصاص یافته است. در این پژوهش، در تکاپو و بررسی پاسخ به  این سؤال هتسیم که سیاست کیفری اسلام، افغانستان و فرانسه در قبال موانع ثبوتی عدالت قضایی چه راهبرد­های را در پیش گرفته است؟ یافته­های تحقیق حاکی از این است که به طوری کلی سیاست و عملکرد اسلام با قوانین کیفری افغانستان و فرانسه در قبال جرایم موصوف تطابق کامل ندارد. زیرا، اولاً، جرم ­انگاری این اقدامات، به نحو کلی و عام و بدون در نظر گرفتن این مهم بوده که آنها اقدامات علیه عدالت قضایی هستند؛ ثانیاً، برخی از عوامل مخل اجرای عدالت قضایی(عدم بزه­پوشی در جرایم علیه عفت، عادل نبودن و تخصص نداشتن قضات) که طبق آموزه­های اسلامی مورد نهی قرار گرفته است، توسط قانون­گذاران کشور ذکرشده جرم انگاری و رعایت نشده است. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است. ضمن تبیین ضرورت جرم ­انگاری موانع علیه عدالت قضایی، موانع ثبوتی عدالت قضایی هم­چون: عدم اعلام جرم، تهدید قربانی جرم مبنی بر عدم طرح شکایت، از بین بردن ادله جرم و مخفی­ کردن عاملان جرایم از دیدگاه  اسلام، حقوق کیفری افغانستان و فرانسه شناسایی شده، و در پایان، عملکرد قانونگذاران کشورهای مزبور در برخورد با این دسته از جرایم مورد نقد و بررسی قرار گرفته ­است.

تازه های تحقیق

عدالت قضایی یکی از شاخه های مهم عدالت اجتماعی است و مراد از آن رعایت قانون و احقاق حق در مقام قضاوت و داوری است. با مطالعه و بررسی آموزه های اسلامی می­ توان دریافت که آیات فراوانی بر اجرای عدالت قضایی تأکید دارد؛ تا جایی که اقداماتی که باعث اخلال در روند اجرای عدالت می ­شوند، صراحتاً مورد نهی قرار گرفته است، بر همین اساس قانونگذار افغانستان برای مرتکبان این اقدامات، تدابیر کیفری را در یک فصل خاصی( مواد 461 تا 494  )کد جزا پیش بینی نموده است. در قانون مجازات فرانسه نیز از مواد (1 ـ 434 تا 30 ـ 434) تحت عنوان جرایم علیه عدالت قضایی اختصاص داده شده است. جرایم علیه عدالت قضایی به طور عمده در دو طبقه گنجانیده می­شود، موانع ثبوتی استقرار عدالت و موانع اثباتی در اجرای عدالت، موانع ثبوتی استقرار عدالت، اعمالی هستند که به طور اخص در عدم اجرای عدالت اثر می­گذارند. با تتبع و مطالعه تطبیقی نظام حقوقی اسلام، افغانسان و فرانسه در قبال این جرایم یافته­های تحقیق نشان میدهد که به طوری کلی سیاست و عملکرد اسلام با قوانین کیفری افغانستان و فرانسه تطابق کامل ندارد. زیرا، اولاً؛ جرم انگاری این اقدامات، به نحو کلی و عام و بدون در نظر گرفتن این مهم بوده که آنها اقدامات علیه عدالت قضایی هستند؛ از این رو قانونگذاران کشورهای مزبور بدون ارائه ضابطه و سیاست جنایی خاص در برخورد با این دسته از جرائم دست به جرم انگاری برخی از این اقدامات زده اند. ثانیاً؛ مجموعه مقرراتی که مقنن آنها در برابر این جرایم(عدم اعلام جرم، مخفی کردن مجرمین، تهدید متولیان قضایی) پیش بینی کرده دارای ابهامات و اشکالات قابل توجهی هستند که باعث کاهش کارایی دستگاه عدالت قضایی آنها شده است. ثالثا؛ برخی از عوامل مخل اجرای عدالت قضایی(بزه پوشی در جرایم علیه عفت، عدم رعایت حقوق متهم و عدم شرایط و تخصص متولیان قضایی) که طبق آموزه های اسلامی مورد نهی قرار گرفته است، توسط قانونگذاران کشور ذکر شده جرم انگاری و رعایت نشده است. همین طور قوانین کیفری افغانستان با قوانین کیفری فرانسه در قبال جرایم علیه عدالت قضایی رویکرد های متفاوت را پیش گرفته اند. زیرا، در خصوص عدم اعلام جرم در قانون جزای فرانسه این جرم را تنها به جنایت پوشش داده است و نسبت به جنحه و خلاف تسری ندارد. اما در نظام حقوقی افغانستان به چند جرایم خاص(جاسوسی، خیانت به وطن، جرایم تروریستی، ... ) اختصاص داده شده است و جرایم دیگر را شامل نمی­شود. ثانیا، در جرم تهدید قربانی بر عدم طرح شکایت، در قانون کیفری فرانسه برای تفکیک این دو جرم(تهدید عام و تهدید خاص) به سوء نیت خاص روی آورده اند. لذا، این جرم علاوه بر سوء نیت عام جهت تفکیک از تهدید عام نیازمند سوء نیت خاص نیز می­باشد. اما در قانون افغانستان این جرم مطلق، با عدم سوء نیت خاص است. ثالثاً، در قسمت از بین برن ادله جرم از لحاظ نتیجه، در قانون افغانستان مطلق و مقید به حصول نتیجه نیست. اما در قانون فرانسه این جرم از این لحاظ که شخص بایستی ادله را تغییر دهد یا...  مقید به حصول نتیجه می­باشد. رابعاً، در خصوص مخفی کردن عاملان جرم در قانون فرانسه به این موارد تصریح نموده و عنوان داشته است« یا هر وسیله دیگری برای رهایی از تحقیق یا دستگیری فراهم کند» اما  در قانون افغانستان از واژه «مخفی نماید یا مساعدت نماید» اشاره نموده است. در ضمن، وجود این جرایم در یک نظام قضایی می­ تواند، بی­ اعتمادی و بدبینی مردم نسبت به دستگاه قضایی، و افزایش زمینه های وقوع جرم و راذیل اخلاقی را در پی داشته باشد. بدین جهت، اهمیت و ضرورت احقاق حق و اجرای عدالت ایجاب می کند که جهت رفع موانعی که به اشکال و طرق مختلف، موجبات اختلال در کشف حقیقت و اجرای عدالت را فراهم می آورند، تدابیر لازم اتخاذ گردد. به هر تقدیر به لحاظ اهمیت ویژه موضوع و لزوم مقابله جدی با هر گونه اخلال در جریان اجرای عدالت شایسته است که قانونگذاران افغانستان و فرانسه با جرم انگاری دقیق تر و تفکیک اقدامات علیه عدالت قضایی، بر ضرورت رفع موانع اجرای عدالت، بیش از پیش تأکید نمایند. باشد که با تحقق این مهم و در پرتو مشارکت مسئولانه و آگاهانه عمومی با دستگاه قضایی و انتظامی، شاهد اجرای هر چه سریعتر و دقیق تر عدالت قضایی باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Positive Barriers to Judicial Justice in Islam and Criminal Law of Afghanistan and France

نویسندگان [English]

  • Adel Sarikhani 1
  • sayed haidar shah mousavi 2
1 Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom.
2 PhD Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

Barriers to judicial justice are behaviors that interfere with the rights of individuals to equal access to the judiciary or the right of society to prosecute and punish criminals, and provide the basis for the lack of justice. For this reason, the Islamic political system has provided appropriate and comprehensive solutions for the realization of judicial justice and has pointed out the obstacles to its realization. In the penal laws of Afghanistan (Arts. 461-494) and France (Arts/ 434-1 to 434-30) respectively, a chapter has been devoted to these crimes. In this study, we seek to answer this question that what strategy has been adopted by the penal policies of Islam, Afghanistan and France in the face of the positive barriers to judicial justice? The findings of the research indicate that in general, the policy and practice of Islam is not fully compatible with the criminal laws of Afghanistan and France for the described crimes. Because, first, the criminalization of these actions has been, in general, without taking into account the fact that they are actions against judicial justice; second: some of the factors that impede the administration of judicial justice (No concealment of sexual offenses, Injustice and lack of specialization of judges), which are prohibited according to Islamic teachings, have not been criminalized and observed by the legislators of these countries. This article has been conducted through a descriptive-analytical method. While exploring the need to criminalize barriers to judicial justice, positive barriers to judicial justice such as failure to report crimes, threatening the victim of the crime not to file a complaint, elimination of the evidence of the crime and hiding the criminals are identified from the perspective of the criminal law of Afghanistan, France, and Islam. Finally, the performance of the legislators of these countries in dealing with this category of crimes has been criticized and studied.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crime
  • Judicial justice
  • Barriers to Judicial Justice
  • Penal Code
  • Islam
  • Afghanistan
  • France

مراجع

  1. قرآن شریف.

    نهج البلاغه

    1. اخلاقی، غلام سرور، 1389ش، راهکار و موانع تحقق عدالت در نظام سیاسی اسلام، مجله کوثر معارف، ش13.
    2. اردبیلی، محمد علی،1380ش، حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، چ2، ج1.
    3. اسدی، لیلا، 1384ش، بررسی تطبیقی جرایم علیه عدالت قضایی در حقوق ایران و اردن، فقه و حقوق خانواده، مجله تعالی حقوق، ش 37 و 38.
    4. اسکندری، محمد حسین، 1369ش، مستضعفان و مستکبران از دیدگاه قرآن و عترت(5)، علوم قرآن و حدیث، نشریه نور علم، ش36.
    5. افراسیابی، صابر، خوئینی، غفور، مجتهد سلیمانی، ابوالحسن، 1398ش، مبانی قانونی و اخلاقی جرم انگاری در حقوق کیفری ایران، فصلنامه اخلاق در علوم و فناروی، ش4.
    6. افلاطون،1367ش، قوانین، مترجم محمد حسن لطفی، تهران، نشر خوارزمی، چ2، ج4.
    7. امامی، مسعود، شوپای جویباری، رمضانعلی، 1395ش، دانشنامه اسلام و حقوق بین الملل بشر دوستانه، تهران، نشر میزان، چ1.
    8. امیدی، رسول، 1396ش، بررسی معدوم نمودن و اخفای آثار و ادله ی جرم در قانون مجازات و قانون آیین دادرسی کیفری جدید. فصلنامه مطالعات حقوق، ش 14.
    9. آماده، غلام حسین، 1386ش، جرایم علیه عدالت قضایی در قانون مجازات امارات متحده عربی و جمهوری اسلامی ایران، مجله حقوقی عدالت آراء، ش8.
    10. پروینی، علی، 1388ش، جرایم علیه عدالت قضایی در مرحله تحقیقات مقدماتی، پیام آموزش، ش40.
    11. توجهی، عبدالعلی،صبوحی، رحمان،1393ش، سیاست جنایی بزه پوشی در حدود (با تأکید بر جرایم منافی عفت)، ماهنامه دادرسی، ش 108.
    12. توجهی، عبدالعلی، مسعودیان، مصطفی،1391ش، بررسی تطبیقی جرم تهدید به عنوان اقدامی علیه عدالت قضایی، حقوق جزا و سیاست جنایی، ش 1.
    13. توسلی جهرمی، منوچهر،1382 ش، ثبوت و اثبات، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 62.
    14. جرجانى، سید امیر ابو الفتح حسینى،1404ق، تفسیر شاهى، تهران، انتشارات نوید، چ1، ج2 .
    15. جعفری لنگرودی، محمد حعفر،1390ش، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چ2.
    16. جعفری، محمد تقی، 1385ش، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران، چاپخانه حیدری، چ1، ج3.
    17. جمعی از نویسنده گان، قاموس اصطلاحات حقوقی افغانستان، 1387ش، کابل، دانشگاه کابل« به کمک مالی پروژه امور عدلی و قضایی افغانستان) (USAID، چ1.
    18. حاتمی، محمد رضا، رحمانی، جبار،1391ش، عدالت در اسلام، تهران، پژهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چ1، ج1.
    19. حرانی، حسن بن علی،1376ش، تحف العقول(سخنان چهارده معصوم)، ترجمهی محمد صادق حسن زاده، تهران، مکتبه الصدوق.
    20. حسن پور، جمیل، صدیق، میر ابراهیم، همراهی، راضیه، 1396ش، بررسی تطبیقی جرایم علیه عدالت قضایی در پنج کشور آمریکا، آلمان، آلبانی، ایران و فرانسه، فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم اجتماعی، دوره 11، ش39.
    21. الحصری، احمد،1413ق، السیاست الجزایی، بیروت، دار الجیل،ج2.
    22. رحمانی، غلام رضا، 1388ش، هستی شناسی فلسفی: شرح تحفه الحکیم آیت ... شیخ محمد حسن غروری اصفهانی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چ1.
    23. رسولی، محمد اشرف، 1398ش، شرح کد جزا افغانستان(مصوب 1396ش)، کابل، بنیاد آسیا، چ1،ج3.
    24. سعیدی، احمد،1393ش، دستوراتی از قرآن، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چ5.
    25. شهید اول، محمد بن مکی،1399ق، القواعد و الفوائد: فی الفقه و الاصول و العربیه ، نجف،بی نا.
    26. صفاری، علی؛ سیفی، سحر،1394ش، تأثیر نوع جرم، بر اهمیت و محل ارتکاب آن بر عدم گزارش جرایم از جانب افراد به ضابطان دادگستری و مقامات قضایی، دانشنامه حقوق و سیاست، ش23.
    27. طباطبایی، محمد حسین،1387ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه ای سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ2، ج1.
    28. طبرسی، شیخ ابوعلی فضل بن حسن، 1378ش، تفسیر مجمع البیان، ترجمه­ای علی اکرمی، تهران، انشتارات فراهانی، چ2، ج3.
    29. عزیزی، علی­رضا، مهدوی ثابت،محمدعلی، 1397ش، مبانی فقهی و حقوقی جرم انگاری اخلال در فرآیند دادرسی کیفری، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش18.
    30. علی­خانی، علی اکبر و همکاران، 1388ش، در آمدی بر نظریه سیاسی عدالت در اسلام، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با همکاری مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق، چ1، ج62.
    31. قیاسی، جلال الدین، ساریخانی، عادل، خسروشاهی، قدرت الله،1391ش، مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ3، ج2.
    32. کاتوزیان، ناصر،1352ش، فلسفه حقوق، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
    33. کلینی، ابو جعفر، محمد ابن یعقوب،1413ق، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چ4، ج7و8.
    34. کوشا، جعفر،1389ش، اخلال در عدالت، از جرائم علیه امنیت عمومی است، ماهنامه قضاوت، ش65.
    35. --------، 1389ش، جرایم علیه عدالت قضایی، تهران، انتشارات میزان، چ2.
    36. لنگرودی، جعفر،1362ش، مقدمه علم حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش.
    37. مازندرانى، محمد صالح بن احمد بن شمس سروى،1382ش، شرح الکافی،تهران، المکتبة الإسلامیة، چ1، ج2.
    38. مجموعه اسناد بین المللی حقوق بشر،1386ش، زیر نظر دکتر امیر ارجمند، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
    39. مطهری، مرتضی، 1385ش، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، انشتارات صدرا، ج6.
    40. -----------، 1361ش، عدل الهی، قم، صدرا، ج2.
    41. مغنیه، محمد جواد، 1386ش، تفسیر الکاشف، ترجمه­ی موسی دانش، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چ2، ج1.
    42. میرزایی، اسدالله،1386ش، حمایت از بزه­دیدگان و شهود در برابر تهدید در فرآیند دادرسی، مقالات برگزیده حقوق شهروندی، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات، چ1.
    43. نجارزادگان، فتح الله، مسعودیان، مصطفی،1389ش، بررسی تطبیقی جرایم علیه عدالت قضایی از دیدگاه قرآن و حقوق کیفری ایران، فصلنامه پژوهشهای میان رشته­ای قرآن کریم، ش3.
    44. نجفی توانا، علی؛ فدایی، حسن،1387ش، الزام افراد عادی به گزارش جرم در حقوق ایران و فرانسه، مجله حقوق اسلامی، ش 19.
    45. وکیل زاده، رحیم، صغیری، اسماعیل، دهقان، رمضان،1389ش، انصاف و عدالت از دیدگاه فقهی، مجله حقوق اسلامی، ش 5.
    46. ولیدی، محمد صالح، 1374ش، حقوق جزای عمومی، تهران، مؤسسه فرهنگی امید، چ3، ج2.
    47. --------------، 1380ش، بررسی مصادیق برجسته عدالت قضایی از سیره امام علی(ع)، ش 4و5.
    48. --------------، 1389ش، جرایم علیه عدالت قضایی و اقتدار و نظم عمومی، تهران، انتشارات جنگل جاودانه، چ1.
    49. یزدی طباطبایی، سید محمد کاظم، 1404ق، العروه الوثقی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ج2.
    50. یکرنگی، محمد،1396ش، جرایم علیه اجرای عدالت قضایی، تهران، انتشارات خرسندی، چ3.
    51. کد جزا افغانستان مصوب 1396ش.
    52. قانون مجازات فرانسه، 1386ش، ترجمه گودرزی بروجردی و لیلا مقدادی، تهران، مرکز مطالعات توسعه ی قضایی، انتشارات سلسبیل.
    53. میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی مصوب 1966م.
    54. اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948م.
    55. Bohlander, Michael, (2001) International Criminal tribunals and Their Power to Punish Contempt and False Testimony, Criminal Law Forum , Kluwer Academic Publishers, Netherlands.
    56. Scheb, John M & Scheb, II John M, (2012) Criminal Law, Wadsworth, Cengage Learning.
    57. Report of the Working Group on Procedural Matters, UN Doc. A/CONF.183/C.1/WGPM/L.2/ ADD. 7.
    58. Card, Richard,(1992) Criminal Law, Butterworth & Co publishers, I st ed.
    59. General Assembly Resolution 40/34, annex. Declaration of Bassic principles of justice for Victims of Crime and Abuse of power. (http://www.un.org/documents/ga/res/40/a40r034.htm)
    60. .Mill, john Stuwart,( 1972 )Utilitarianism; on liberty and consideration on representative government, Everyman,.
    61. Finn, peter & Murphy Healey, Kerry(1996): preventing Gang Related Witness Intimidation, U.S Department of Justice, National Institute of justice.
    62. Colman Donnchadha: (2004), “Witness Intimidation – Criminal Justice in Crisis” in: http:// colr. accie/assay/ VI.
    63. Francis, Le,) 1996 (Le Nouveau Droit penal, Troiseme edition, Economica,
    64. Paradel, jean,(1994)Le Nouveau cod penal (partie generale), Dalloz.
    65. Hohfeld, Wesley, (1919) Fundamental Legal Conceptions as applied in judicial Reasoning, new Heaven, Yale University
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 31
فروردین 1401
صفحه 183-212

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار