امکان سنجی مسئولیت مدنی کارفرما با مبنای مسئولیت محض در حقوق ایران و کامن لا

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز.

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز .

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز.

10.22091/csiw.2021.6776.2051

چکیده

به رغم حاکمیت اصل شخصی بودن مسئولیت، ضرورت های اجتماعی و نیازهای جوامع امروزی موجب شده است، نظام های حقوقی در مواردی جهت حمایت از حقوق زیاندیده و نیز عامل زیان ناتوان از جبران خسارت، اشخاصی را که خود در ارتکاب فعل زیانبار دخالتی نداشته اند، مسئول زیان ناشی از فعل دیگری بدانند که تحت حمایت و نظارت آنها عمل می کند. مصداق بارز چنین مسئولیتی که در نظام حقوقی کامن لا به  مسئولیت نیابتی شهرت دارد، مسئولیت مدنی کارفرما نسبت به اعمال کارکنان خود است و تعیین مبنای واقعی مسئولیت فوق از موضوعات چالش برانگیز این حوزه از حقوق است که مقاله حاضر به بررسی آن می پردازد. در این خصوص، با توجه به وضع خاص ماده (12) قانون مسئولیت مدنی،  نظریه های متعددی از جمله تقصیر مفروض، تضمین حق و خطر در محافل حقوقی ایران مطرح گردیده است که هیچ یک به تنهایی مبنای مناسب و قابل اعمال در زمینه مسئولیت کارفرما محسوب نمی گردند. از این رو، این مقاله درصدد آن است، ابتدا در بررسی نظام کامن لا، مسئولیت محض کارفرما را با استناد به تدابیری همچون قابلیت انتساب خسارت به کارفرما، تحلیل اقتصادی مسئولیت مدنی و توزیع ضرر شناسایی نموده و سپس با استفاده از مبانی فقهی مقرر در قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی از جمله نظریه استناد عرفی خسارت به عنوان جلوه ای از مسئولیت محض، تا حد امکان به تعیین مبنای واقعی مسئولیت کارفرما در حقوق ایران  نائل گردد.

تازه های تحقیق

به دنبال ناکارآمدی مسئولیت مبتنی بر بی احتیاطی (تقصیر) در روابط ناشی از کار و دشواری اثبات تقصیر کارفرما از سوی زیاندیدگان ثالث به ویژه مصرف کنندگان کالا و خدمات و تحمیل بار مسئولیت بر دوش کارگر عامل زیان، نظام کامن لا از اوایل قرن بیستم با عبور از اصل شخصی بودن مسئولیت و با هدف جبران خسارت زیاندیدگان و حمایت از کارگران ناتوان، مسئولیت نیابتی را به عنوان فرمی از مسئولیت محض بنا نهاد. امروزه مسئولیت فوق بر مبنای قابلیت انتساب خسارت به کارفرما و به تبعیت از نظریه خطای کارگر توجیه می گردد که به صرف ارتکاب خطای مدنی از سوی کارگر، قطع نظر از رعایت احتیاط یا نقض آن از جانب کارفرما،  مسئولیت بر وی تحمیل می گردد.

در حقوق ایران  با توجه به نسخ ضمنی ماده (12) قانون مسئولیت مدنی به لحاظ مغایرت آن با مبانی فقهی حاکم بر حقوق مسئولیت مدنی ایران و نگارش مبهم ماده فوق از جهت عدم امکان انتخاب مبنای واحد مسئولیت، نگارندگان این مقاله تلاش کردند، با تکیه بر مبانی فقهی که  بر احراز رابطه انتساب عرفی  بدون نیاز به اثبات تقصیر استوار است، مسئولیت  محض کارفرما را عمدتاً به عنوان سبب قوی تر حادثه با ضابطه قابلیت استناد ضرر طبق مقررات قانون مجازات اسلامی به عنوان آخرین اراده مقنن توجیه نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Feasibility Study of Employer`s Civil Liability Based upon Strict Liability in Iranian and Common Law

نویسندگان [English]

  • mansour nosrati 1
  • Esmaeil Saghiri 2
  • Hassan Pashazadeh 2
  • Ali Gharibeh 3
1 Ph. D Student in Private Law, Islamic Azad University, Tabriz Branch.
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Islamic Azad University, Tabriz Branch .
3 Assistant Professor, Department of Private Law, Islamic Azad University, Tabriz Branch.
چکیده [English]

Despite the predominance of the principle of personal responsibility, social necessities and demands of today’s societies have caused the legal systems in some cases to protect the rights of injured ones and those who commit damage while being unable to compensate for it, by considering other persons under whose protection and supervision the perpetrator has been liable. The clear example of this liability known as vicarious liability in Common law, is the employer’s civil liability for the actions of his employees, and the determination of genuine foundation of liability is an essential challenge in scope of civil liability and will be considered in this article. The different legislation of Article 12 of the Civil Liability Code has created several interpretations about the foundation of civil liability in Iranian law such as theories of assumed fault, the guarantee of right and the risk. Therefore, this article intends to identify initially the employer’s strict liability as a basis of governing to Common law referring to the policies such as attributability, economic analysis of civil liability, and loss-spreading  and then, to introduce the strict or liability without fault as the foundation of governing to the employer`s civil liability in Iranian law through juridical bases arranged in the Civil Code and Islamic Penal Code such as theory of conventional invocation of damages and ambiguity resolution about Article 12 of the Civil Liability Code.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vicarious Liability
  • Compensation
  • Attributability
  • Injured

مراجع

  1. امین پور، رضا، محمودیان چالبان، علی ، درویش پوریان، ام البنین،1398ش، تحلیل اجتماع مسئولیت مباشر و سبب در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 از دیدگاه حقوق خصوصی، فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی وکیفری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات،ش39.
  2. انصاری، رضا ، مبیّن،حجت،1390ش، نظریه قابلیت انتساب در حقوق مسئولیت مدنی، مطالعه تطبیقی در فقه امامیه وحقوق فرانسه، فصلنامه پژوهش حقوق تطبیقی، دانشگاه تربیت مدرس، دوره15،ش1(پیاپی 71).
  3. بابایی، ایرج، 1380ش،مبنای مسئولیت کارفرمایان درماده 12 قانون مسئولیت مدنی، فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی، دوره3، ش5.
  4. بادینی، حسن ، عباسی، سمیه،1397ش، بررسی کارایی مسئولیت محض از دیدگاه تحلیل اقتصادی حقوق، مجله حقوق تطبیقی(نامه مفید)، دوره14، ش1.
  5. باریکلو، رضا،1385ش، مسئولیت مدنی، تهران، نشرمیزان،چ1.
  6. بهرامی احمدی، حمید ، آقاعباسی، رضا،1391ش، بررسی بیمه مسئولیت مدنی کارفرما درقبال خسارت کارگران با نگاهی به قانون مسئولیت مدنی، ماهنامه کانون سردفتران ودفتریاران، ش136و137.
  7. جعفری، سیاوش، 1393ش، "مسئولیت مطلق"، پایان‌نامه دکتری ،استادراهنما ناصرکاتوزیان،حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ،دانشگاه تهران.
  8. حاجی ده آبادی، احمد،1398ش، تغییرات قاعده اجتماع سبب و مباشر با لحاظ آخرین تحولات قانونگذاری در ایران، پژوهش حقوق خصوصی،دوره16 ،ش1.
  9. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد،بی تا، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی،چ1،ج17.
  10. حسینی مراغه ای، سید میرعبدالفتاح،1387ش، عناوین ضمان اسباب ومسقطات، ترجمه محمدجواد شریعت باقری، تهران، نشر میزان،چ2.
  11. خویی، سیدابوالقاسم،1328ق، مبانی تکملة المنهاج ، موسسه احیاءآثارالامام الخویی،چ1،ج42.
  12. صفایی، سید حسین ، رحیمی، حبیب‌اللّه،1396ش، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران،انتشارات سمت،چ10.
  13. عابدیان، میرحسین ، محمدی، محمدرضا،1391ش، جایگاه مسئولیت محض درمسئولیت مدنی نسبت به صدمات بدنی وفوت، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، ویژه نامه ش10.
  14. قاسم زاده، سیدمرتضی،1378ش، مبانی مسئولیت مدنی، تهران، نشردادگستر،چ1.
  15. کاتوزیان، ناصر، 1390ش، مسئولیت ناشی از عیب تولید، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چ3.
  16. -----------،-1393ش، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری (مسئولیت مدنی)،تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چ11،ج2.
  17. کاشف الغطاء، شیخ محمدحسین،بی تا، تحریرالمجلّه،نجف،ج3.
  18. مکارم شیرازی، ناصر،1425ق، انوارالفقاهه، کتاب البیع،قم، مدرسة الامام علی بن ابی طالب،چ1.
  19. موسوی بجنوردی، سیدحسن،1419ق،القواعدالفقهیة،تصحیح: مهدی مهریزی و حسن درایتی، قم،نشرالهادی،چ1،ج4.
  20. Coleman, Jules L., (1992), Risks and Wrongs, First Published,USA: Cambridge University Press
  21. Dietrich, Joachim and Field, Iain,(2019), Statute and Theories of Vicarious Liability, Melbourne University Law Review, Vol.43(2).
  22. Fleming, G. Gohn,(1985), An Introduction to The Law of Torts, 2nd Edition, Oxford Clarendon Press.
  23. Giliker, Paula,(2010), Vicarious Liability in Tort: A comparative Perspective, Cambridge University Press.
  24. Johnson E. Eric,(2015), Torts: Cases and Context, Volume One, First Edition, Published by CLI Elangdell Press..
  25. Keating, Gregory, (2016), Products Liability as Enterprise Liability, USC Gould School of Law.
  26. McCarthy, Luke, (2004), Vicarious Liability in the Agency Context, Vol.4, No.2, Queensland University of
  27. Neyers, J.W,(2005), A Theory of Vicarious Liability, Alberta Law Review,Article No43;2
  28. Peel Edwin and Goudkamp James,(2014), Winfield and Jolowicz on Tort, 19th Edition, London, Sweet and Maxwell.
  29. Steele, Jenny,(2014), Tort Low: Text, Cases , and Materials, 3th ed, USA: Oxford University Press, .
  30. Stevens, Robert,(2007), Torts and Rights, Oxford University Press.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 31
فروردین 1401
صفحه 339-366

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار