نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی ، دانشکده حقوق ، دانشگاه قم
2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم
چکیده
توان مقاومت در برابر کشش ها و جاذبه‌های جرائم با اصطلاح خودکنترلی به عنوان عامل تغییردهندۀ نرخ جرم در نظریۀ عمومی جرم معرفی شده است. نسخۀ اسلامیِ اندیشۀ مذکور در منابع متعددی از جمله در کتاب «محجّه البیضا» با عباراتی نظیر ورع، مراقبه و تقوی متبلور گشته است. علیرغم قرابت مذکور، خودکنترلی در نسخۀ فیض کاشانی بر اساس اعتقاد به وجود مراقبی همیشگی و همه جایی پی ریزی شده که کارآیی آن نسبت به مکانیزم هیرشی که بر جامعه پذیر کردن آحاد جامعه تمرکز کرده از قلمرو مکانی و بازۀ زمانی گسترده تری برخوردار است. واگرایی دو دیدگاه در این خلاصه نشده و نتایج این تحقیق که به روش تحلیلی-توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته حاکی از آن است که دیدگاه فیض کاشانی بر تطهیر فضای ذهن از تخیل جرائم و کجروی های خیالی و تعمیم تأثیر خودکنترلی در کجروی با حالت وحدت بزهکار و بزهدیده تأکید دارد. این رویکرد به طیف سنّی خاص جهت پذیرش خودکنترلی اعتقاد نداشته و با ارائۀ راهکارهای جامعه پذیرکنندۀ متعدد دیگری از قبیل صلۀ رحم و دستورالعمل‌های مهارت آفرین و مسلط کنندۀ فرد بر قوای محرکۀ داخلی، نسخه ای جامع تر و کامل تر از خودکنترلی ارائه می‌کند.
تازه های تحقیق
خودکنترلیِ منسوب به هیرشی در نظریۀ عمومی جرم و عناوین ورع، مراقبه و تقوی در کتاب «محّجه البیضا» اثر ملامحسن فیض کاشانی از همگرایی نسبی برخوردار هستند. هر دو نگرش میزان توان آحاد جامعه در برابر وسوسهها و لذتهای مترتب بر ارتکاب جرائم را عامل مؤثر در افزایش و کاهش نرخ جرم می‌انگارند. وانگهی کنترل خویشتن در نسخۀ هیرشی بر اساس دلبستگیهای خانوادگی و حفظ سرمایه‌های اجتماعی بنا شده است. از این رو بر جامعهپذیری کودکان در محیط خانواده و مدرسه به عنوان یگانه عنصر ایجادکننده و ارتقادهندۀ خودکنترلی در افراد تأکید دارد. چنین رویکردی که انگیزۀ افراد در کنترل خویشتن را حول حفظ منافع شخصی ترسیم می‌کند، نه تنها کارآیی همیشگی و همهجایی این نسخه را دچار مشکل می‌کند بلکه -علیرغم تحقق نسبی نظم و انضباط اجتماعی- به علت ابتنای آن بر منفعتطلبی شخصی و عدم اعطای اختیار کامل به افراد نمیتواند موجب تعالی اخلاق فردی و اجتماعی شود. در حالی که نسخۀ فیض کاشانی با اعتماد بر عقاید دینی از قبیل اعتقاد به مراقبی همیشگی و همهجایی و مؤاخذه و مجازات مجرمین در محکمهای عدل، علاوه بر کارآیی همیشگی و همهجایی، با اعطای حق انتخابِ آزادانه در پرتو روشنگری و اقناع افکار عمومی، ترک خودجوش و داوطلبانۀ جرائم را به دنبال دارد؛ امری که رشد و کمال اعضای جامعه و ارتقای سطح فرهنگ عمومی را به ارمغان میآورد.
انتقادات به عمومیت نظریۀ عمومی جرم نسبت به تبیین جرائم یقهسفیدی و سازمانیافته و تبیین جمیع جرائم طبق رویکرد فیض کاشانی، یکی دیگر از وجوه تمایز دو دیدگاه را هویدا ساخت. مدل اسلامی با تأکید بر کنترل خود از آسیب رساندن به خویشتن و تطهیر فضای ذهن از تخیل کجروی و کجرویهای خیالی رویکردی ریشهایتر و اساسیتری را نسبت به ایجاد خودکنترلی در آحاد جامعه به نمایش گذاشت.
مکانیزمهای ارائه شده توسط دو مدل خودکنترلی از دیگر جلوههای افتراق به دست آمدۀ بین دو دیدگاه در این تحقیق است. هیرشی با توجه به اعتقاد به تداوم اوصاف و امکان تغییر اوصاف تنها در سنین کودکی پیشگیری از ارتکاب جرائم را در گرو تشکیل خانواده و ارتقای سطح آن به عنوان مهمترین خاستگاه کشت و پرورش جامعهپذیری میداند. اما فیض کاشانی با استنباط از آموزههای اسلامی طرق ایجاد و ارتقا جامعهپذیری را از محیط خانواده به محیطهای بزرگتر اجتماعی مانند بستگان و همسایگان تعمیم داده که به این گستره تکنیک دگرکنترلی را نیز می توان افزود.
خودکنترلی مدل فیض کاشانی به جامعهپذیر کردن اعضای جامعه بسنده نکرده و در راستای تقویت کنترلهای درونی افراد دستورالعملهایی نیز جهت مهار قوۀ شهوت و تسلط بر آن نظیر روزه و ترک شرب خمر و ترفندهایی جهت تسلط بر قوۀ غضب و تسکین نائرۀ آن مانند توضّؤ و خاکساری ارائه می‌کند؛ امری که اتقان، جامعیت، کاملیت و فراسنّی بودن این دیدگاه را نسبت به خودکنترلی مطرح در جرمشناسی گزارش کرده و انگیزۀ لازم بر کنکاش بیشتر در این اثر و دیگر آثار اسلامی جهت ارائۀ تحقیقات بهتر و کاملتر در زمینۀ خودکنترلی را به خواننده القا می‌کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Comparison of Self-Control from the Perspectives of Hirschi and Feyz Kashani with an Emphasis on Mahajjatol-Bayda
نویسندگان [English]
- Mohammad Ali Hajidehabadi 1
- mojtaba yasini nasab 2
1 Associate Professor, the Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom.
2 Ph.D. Student, the Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom
چکیده [English]
The ability to resist the attractions of crime has been referred to as self-control; the very decisive factor in crime rate in General Crime Theory. Vara, Morāqebah, and Taqwā have been used as equivalents in several Islamic texts including Mahajjatol-Baydā. Despite prima facia similarities, self-control is wider in temporal and palatial aspects in viewpoints of Feyz Kashani and Hirschi, with the former believing in the existence of a persistent and omnipresent guardianship and the latter concentrating on the socialization of all members of the society. Recruiting an analytical-descriptive design, the study revealed that Feyz Kashani provides a more comprehensive account of self-control in purifying the mind of the criminal fancies and perversions and generalization of the effect of self-control on the unified status of the offender and victim. He did not believe that self-control is age-dependent; rather, he proposed several other socializing strategies including Sela-Rahem and training instructions on mastering internal stimuli.
کلیدواژه‌ها [English]
- Taqwā
- Self-Control
- Feyz Kashani
- Mahajjatol-Bayda
- Hirschi
* قرآن کریم و ترجمههای مکارم شیرازی، انصاریان، قمشهای و آیتی.
- ابن بابویه، محمد بن على، شیخ صدوق، 1382ش، الخصال، مترجم،یعقوب جعفری، قم، نسیم کوثر، چ1.
- اسعدی، سیدحسن، 1390ش، جرائم سازمان یافته فراملی، تهران، میزان، چ2.
- بنسون، مایکل، سیمپسون، سالی، 1391ش، جرائم یقهسفیدی: رویکردی فرصتمدار، ترجمۀ اسماعیل رحیمینژاد، تهران، میزان، چ1.
- تریگ، راجر، 1382ش، انسان از دیدگاه ده متفکر، مترجم: رضا بخشایش، تهران، وزارت آموزش و پرورش.
- تمیمى آمدى، عبدالواحد، 1426ق، غرر الحکم و درر الکلم، مصحح: مهدی رجایی، قم، دارالکتاب الاسلامی، چ1.
- تنهایی، حسین ابوالحسن، 1389ش، نظریههای جامعهشناسی، مشهد، مرندیز، چ2.
- حاجیدهآبادی، محمدعلی، 1394ش، جامعهشناسی جنایی، قم، مرکز نشر المصطفی.
- خالقیان، آرزو؛ سجادیان، ایلناز؛ فاتحیزاده، مریم؛ منشئی، غلامرضا، 1398ش، «بررسی نقش میانجی نگرش به هرزهنگاری و خودکنترلی در رابطه بین پایبندی مذهبی و میل به هرزهنگاری اینترنتی»، فصلنامۀ پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، ش36.
- راغب اصفهانی، حسین، 1387ش، المفردات فی غریب القرآن، تهران، مؤسسه فرهنگی آرایه، چ1.
- رایجیان اصلی، مهرداد، ۱۳۹۰ش، بزهدیدهشناسی حمایتی، چاپ دوم، تهران، دادگستر.
- سیدحسینی تاشی، سیدصادق، 1386ش، رابطۀ جرم و گناه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ1.
- سیگل، لاری جی، 1385ش، جرمشناسی، مترجم: یاشار سیف اللهی، تهران، ناجا، چ1.
- شیرازی/ ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم، 1386ش، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الأربعه، تعلیق: حسن حسنزاده آملی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1392ش، نهایه الحکمه، تحقیق: مسلم قلیپور، قم، مرکز مدیریت حوزههای علمیه، چ1.
- علیوردینیا، اکبر؛ یونسی، عرفان، 1393ش، «تأثیر میزان خودکنترلی بر ارتکاب جرم در میان دانشجویان»، فصلنامۀ راهبرد فرهنگ، دورۀ 7، ش26.
- علیوردینیا، اکبر؛ معمار، رحمتالله؛ نصرتزهی، سیمین، 1394ش، «بررسی تجربی رابطۀ دینداری، خودکنترلی و رفتار انحرافی»، فصلنامۀ راهبرد اجتماعی فرهنگی، ش16.
- فاضل، محمد، 1379ش، آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیهالسلام، تنظیم: حسین کریمی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ8.
- فراهیدی، خلیل بن أحمد، 1414ق، العین، قم، اسوه، چ1.
- فیض کاشانی، ملامحسن، 1383ش، المحجّه البیضا فی تهذیب الاحیا، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ2.
- کلینى، محمد بن یعقوب، 1387ش، الکافی، قم، دارالحدیث، چ1.
- کرمی، یوسف، ۱۳۸8ش، روانشناسی اجتماعی، تهران، دانشگاه پیام نور، چ10.
- مارش، یان، والکینگتن، زئو، 1389ش، نظریههای جرم، مترجم: حمیدرضا ملکمحمدی، تهران، میزان، چ1.
- مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، بیروت، دار احیا التراث العربی، چ2.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، 1395ش، ریحانه الادب، قم، مؤسسه امام صادق علیهالسلام، چ1.
- مرعشی، سیدعلی، 1399ش، «رابطۀ مصرف غذای غیرحلال با خودکنترلی، جایگاه مهار درونی، هوش اخلاقی و وجدانی بودن، در کارکنان ادارات اهواز»، فصلنامۀ علمی تربیت اسلامی، ش33.
- مصطفی، ابراهیم؛ عبدالقادر، حامد؛ الزیات، احمدحسن؛ النجار، محمدعلی، 1426ق، المعجم الوسیط، تهران، مؤسسه الصادق للطباعه و النشر، چ5.
- مطهری، مرتضی، 1389ش، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
- مگوایر، مایک، مورگان، راد، رینر، رابرت، ۱۳۹۳ش، دانشنامۀ جرمشناسی آکسفورد، مترجم: حمیدرضا ملکمحمدی، تهران، میزان، چ1.
- ملک، فاطمه، اخوان مقدم، زهره، قطبی، ثریا، 1399ش، «مؤلفههای شناختی خودکنترلی در روایات امام رضا با روش تحلیل محتوا»، فصلنامه علمی فرهنگ رضوی، ش32.
- موسوی خمینی، سیدروحالله، 1388ش، چهل حدیث، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ47.
- نراقی، ملااحمد، 1388ش، معراج السعاده، قم، نشر جمال، چ1.
- ولد، جورج، برنارد، توماس، اسنیپس، جفری، 1380ش، جرمشناسی نظری، مترجم: علی شجاعی، تهران، سمت، چ1.
- ویلیامز، فرانک، مکشین، ماریلیندی، ۱۳۸۳ش، نظریههای جرمشناسی، مترجم: حمیدرضا ملک محمدی، تهران، میزان، چ1.
- Hirschi, Travis and Gottfredson, Michael R (1993), Commentary: Testing the General Theory of Crime, Journal of Research in Crime and Delinquency 30 (1).
- Hirschi, Travis (1969), Causes of Delinquency, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
- Mclaughlin, Eugene and Muncie John (2013), The Sage Dictionary of Criminology, 3rd Edition, SAGE, Reprinted 2015.
- Vito, Gennaro F and Maahs, Jeffrey R, (2017), Criminology: Theory, Research, and Policy, Forth edition, Jones and Bartlett publishing, Massachusetts.
- https://en.wikipedia.org/wiki/Travis_Hirschi.com/2013/01/10/watch-your-thoughts/.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله