نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.
چکیده
درسالهای اخیر، در نظام حقوقی برخی کشورها بر ظرفیت‌های حقوق مدنی در مبارزه با فساد اقتصادی و تحصیل نامشروع مال، تاکید شده است. یکی از اقدامات شایسته و ضروری در این زمینه، رفع انحصار حق اقامه دعاوی مربوط به منافع عمومی به ویژه دعاوی مدنی (جبران خسارت و استرداد داراییهای عمومی) برای دولت و سازمانهای دولتی است. برخیکشورها از طریق فراهمکردن امکان اقامه دعوا برای اشخاص حقوق خصوصی و تبعاً ایجاد انگیزه‌های مالی،گامی مؤثر در مسیر مبارزه با مفاسد اقتصادی برداشته‌اند. در همین رابطه در سالهای اخیر «دعوای مبتنیبر منفعت عمومی» وگونه خاص آن: یعنی دعوای موسوم به «Qui-Tam» مورد توجه برخیکشورها قرارگرفته است. شرایط طرح چنین دعوایی و مبانی قانونی آن درکشورهاییکه آن را پذیرفتهاند و نیز شناخت مبانی و سازوکارهای حقوق موضوعه ایران قابل بررسی است. بهویژه این پرسش مطرح استکه اتخاذ نهادی مشابه در حقوق ایران با لحاظ زیربناهای فقهی و حقوقی تا چه حد ممکن است؟ مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به قوانین و سایر منابع حقوقیکشورهای مورد مطالعه و تحلیل محتوایی آنها، در جهت توسعه دعاوی مبتنی بر منفعت عمومی در حقوق ایران استدلال نموده و با توجه به دادهها و یافته های پژوهش نشان داده استکه چگونه دعاوی مبتنی بر منفعت عمومی میتواند در جهت مبارزه با فساد اقتصادی موثر وکارا باشد.
تازه های تحقیق
از جمله عواملی که موجب افزایش کارآمدی «شیوه های مدنی مبارزه با فساد اقتصادی» می شود، فراهم آوردن امکان اقامه دعوا از سوی اشخاص حقوق خصوصی و شهروندان جامعه است. استفاده از ظرفیت عظیم مطالبه گری های مردمی و مشارکت دادن جامعه مدنی، ضمن اینکه ماهیت جبران کنندگی دارد و به افزایش استرداد عواید ناشی از فساد منجر می شود، در همان سطح و به همان میزان، بازدارنده نیز می باشد؛ چراکه موجب میشودکه بر همه افراد جامعه و مشخصاً همه افرادیکه به نوعی در محیط ارتکاب مفاسد اقتصادی قراردارند، مفهوم تنزیل یافته ضابطین دادگستری صدق کند و این یعنی ایجاد فضای خطرناک برای مجرمین اقتصادی. تحقق این هدف از دو طریق ممکن است: اقامه دعوای مبتنی بر منفعت عمومی به طور کلی و اقامه دعوای موسوم به Qui-Tam.
این هردوگونه دعوا، به حقوق موضوعه آمریکا ریشه میبرد. البته کشورها در رد و پذیرش این دو شیوه، یکسان عمل نکرده اند: برخی، هردو شیوه را در نظام حقوقی خود پذیرفته اند. برخی نیز تنها یکی از این دو را برگزیده اند. برخی دیگر ازکشورها مانند انگلیس، به لحاظ تعصب و عدم انعطاف نسبت به شرایط راجع به سمت در طرح دعوا و شاید پارهای مسایل سیاسی، از ورود این هردو قالب به نظام سیاسی خود اجتنابکردهاند.
در نظام حقوقی ایران هرچند مبانی و زمینه های پذیرش این هردوگونه دعوای مدنی فراهم است اما در هیچ مقرره ای به صراحت مورد پذیرش قرار نگرفته و جز یک مورد، تمایلی از سوی محاکم ایرانی به پذیرش دعوای مبتنی بر منفعت عمومی دیده نشده است.
پیشنهاد می شودکه قانونگذار در راستای تحقق هرچه بیشتر هدف مبارزه با فساد اقتصادی و به ویژه استرداد عواید و دارایی های ناشی از فساد، از ظرفیت عظیم بخش خصوصی استفاده نماید. در این راستا، با بهره گیری از تجربه نظام حقوقی آمریکا، پیشنهاد می گردد اختیار اقامه محدود به مقامات دولتی و قضایی نباشد؛ بلکه با رعایت شرایط، برای اشخاص حقوق خصوصی (سازمانهای مردم نهاد و شهروندان عادی جامعه)، فرصت و حق اقامه دعوا وجود داشته باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Public Interest Litigation" and Its Role in Fighting Economic Corruption (A Comparative Study of the Iranian, American and English Law)
نویسنده [English]
- Seyyede Omolbanin Hoseini
Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom,
چکیده [English]
In recent years, legal systems of some countries have emphasized on civil law capacities to fight economic corruption and acquisition of illicit assets. One of the appropriate and necessary actions in this regard is to remove monopoly on the right to sue, especially civil lawsuits (compensation and restitution of public property and assets) exclusive to the government. Some countries have taken effective steps in fighting economic corruption by providing private entities with the authority of suing and consequently, by creating financial incentives. In this case, “public interest litigation” and its specific type known as “Qui-Tam” has been considered in some countries in recent years. The conditions for filing such action and its legal fundamentals in countries which accepted the action and also understanding the Iranian legal principles and formalities are worth studying. The extent to which it is possible to establish or maintain a similar institution in the Iranian law through observance of jurisprudential as well as legal fundamentals and infrastructures is yet to be answered. Employing an analytical-descriptive method, the present study draws on the rules and legal resources of the three countries. Through a meticulous content analysis, attempt is made to extend "Public Interest Litigation" and Qui-Tam in the Iranian law. Findings suggest that lawsuits based on “public interest” could be effective in fighting economic corruption.
کلیدواژه‌ها [English]
- Civil Society Partnership
- Economic Corruption
- Public Interest Litigation
- Qui-Tam Litigation
- پرنیان، احسان، رزقی، ابوالفضل ، پرهیزکاری، سیدعباس، ۱۳۹۶ش، «استفاده از ظرفیت‌های مردمی برای مبارزه و پیشگیری از فساد (بررسی تجربیاتکشورهای منتخب)، مرکز پژوهش‌های مجلس شوای اسلامی.
- پژوهشگاه قوه قضائیه، 1394 ش،«توسعه مفهوم ذینفع در دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری»؛گزارش یک نشست علمی، قابل مشاهده در: ac.ir
- دادخدایی، لیلا، 1392ش، «بررسی مفهوم فساد و رویکرد پیشگیرانه قانونگذار ایران در قانون ارتقای سلامت اداری، و مقابله با فساد»، فصلنامه تعالی حقوق، ش3.
- رستمی، ولی، 1386ش، «مشارکت مردم در فرایندکیفری» فصلنامه حقوق (مجله دانشکده حقوقوعلوم سیاسی)، سال37، ش2.
- رمضانی قوامآبادی، امیرحسین ، جوادمنش، جواد، 1395ش، «مطالعه تطبیقیگستره مفهوم ذینفع در اقامه دعوای زیستمحیطی در حقوق ایران و اتحادیه اروپا». فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، ش4.
- رنجبر، احمد، 1397، «اثبات نفع در دعوای حقوق عمومی»، فصلنامه حقوق اداری، سال5، ش14.
- صفری، ناهید ، جهانشاهی، آرتین، 1399ش، حقالوکالههای احتمالی و مشروط، مطالعات حقوقی دوره دوزادهم ،تابستان 1399، ش2.
- طهماسبی، علی، 1393ش، «مطالعه تطبیقی شرایط دعوایگروهی در حقوق آمریکا وکانادا؛ آموزههایی برای حقوق ایران»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 18، ش3.
- کاتوزیان، ناصر، 1398ش، فلسفه حقوق،تهران، گنج دانش، چ1،ج1.
- کوشکی، غلامحسن، 1392ش، «سازمانهای غیر دولتی: از انفعال تا مشارکت رو به فعال در تعقیب دعوای عمومی»، نشریه پژوهش حقوقکیفری، سال2، ش4.
- مرادی، حسن، 1392ش، حقوق محیط زیست بینالملل، تهران،انتشارات میزان، چ1،ج1.
- معیرمحمدی، محمدعلی، بیگی حبیبآبادی، احمد ، پاشایی، حسین، 1399ش، «مبانی فقهی و حقوقی «سوت‌زنی» با تطبیق بر حقوق آمریکا»، پژوهشنامه میانرشتهای فقهی، ش16.
- موسوی خمینى، سید روحاللّه، بیتا، تحریرالوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، چ1.
- وروایی، اکبر، محمدی، همت ، نوریان، ایوب، 1395ش، «مشارکت سازمانهای مردمنهاد در فرایندکیفری»، فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی وکیفری، ش۲۸.
- Artemiev, Roman, (2017), Qui-Tam legal concept and practice: evolution of the legislation in the United Kingdom and the United States of America, PhD thesis awarded by the University of Westminster.
- Boese, John T. & Baruch, Douglas W, (2021), "Civil False Claims and Qui Tam Actions", Wolters Kluwer Law & Business, 5 Ed.
- Deen, (2021), "Material Lives: Amending the False Claims Act to Restore Qui-Tam Medicaid Enforcement and Protect Our Most Vulnerable Communities", Washington and Lee Journal of Civil Rights and Social Justice
- Conor, McCormick, (2014), “Public Interest Litigation in the United Kingdom: Enemy of the State?”, king's inns student law review.
- Caminker, Evan, (1989), The Constitutionality of Qui Tam Actions, The Yale Law Journal, vol. 99, Available at: https://digitalcommons.law.yale.edu/ylj/vol99/iss2/2
- Harriet Samuels, Public interest litigation and the civil society factor, 2018, Legal Studies, v.38
- James Maton and Jamie Humphreys, Recovering the Proceeds of Corruption: How States Can Recover Stolen Assets, (2015), Available at: https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=f2ab3786-5300-4a52-b847-f9e473639665.
- Pengfei Ji, (2015), “A Comparative Study on the Domestic and Overseas Public Interest Litigation System”, Journal of Political Science, no.5
- Policy department, European parliament, (2012), “Standing up for your right(s) in Europe: Comparative study on Legal Standing (Locus Standi) before the EU and Member States’ Courts”, Available at: http://www.europarl.europa.eu/studies.
- R (on the application of Greenpeace Ltd) -v- Inspectorate of Pollution & Anor. (No 2) [1994] 4 All ER 329, Available at: https://www.pila.ie/resources/case-summary-r-on-the-application-of-greenpeace-lt/ (accessed on December 2021).
- Serious and Organized Crime Strategy, Presented to Parliament by the Secretary of State for the Home Department by Command of Her Majesty, October(2013). Available at: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/248645/Serious_and_Organised_Crime_Strategy.pdf, (accessed on October2021).
Persian Sources
- Parnian, Ehsan; Rezqi, Abolfazl and Parhizkari, Seyyed Abbas, (2016), "Using people's capacities to fight and prevent corruption (examination of the experiences of selected countries), Research Center of Parliament of the Islamic Republic of Iran.
- Judiciary Research Institute, (2014), "Development of the concept of beneficiary in lawsuits filed in the Administrative Court of Justice"; report of a scientific meeting, available at: jri.ac.ir
- Dadkhodaei, Leila, (2013), A survey of the concept of corruption and the preventive approach of the Iranian legislator in the Law on Promotion of Administrative Health and Combating Corruption", Quarterly Journal of Excellence in Law, No. 3.
- Rostami, Vali, (2007), "People's participation in the criminal process", Law Quarterly (Journal of the Faculty of Law and Political Science), No. 2.
- Ramezani Qawamabadi, Amir Hossein and Javad Menesh, Javad, (2015), "Comparative study of the scope of the concept of beneficiary in environmental litigation in the laws of Iran and the European Union". Public Law Studies Quarterly, Volume 46, No. 4.
- Ranjbar, Ahmed, (2017), "Proof of interest in public law litigation", Administrative Law Quarterly, Year 5, Issue 14.
- Safari, Nahid and Jahanshahi, Artin, (2019), Contingency and Conditional Fees, Legal Studies, 2nd Term, Summer 2019, No. 2.
- Tahmasbi, Ali, (2013), "Comparative study of class action conditions in American and Canadian law; Lessons for Iranian Law", Researches of Comparative Law, Volume 18, No. 3.
- Katouzian, Nasser, (2018), Philosophy of Law, Volume 1, Ganj Danesh Publications, Ed. 1.
- Koushki, Gholamhasan, (2013), "Non-Governmental Organizations: From Passivity to Active Participation in Prosecuting Public Lawsuits", Journal of Criminal Law Research, Year 2, Issue 4.
- Moradi, Hassan, (2013), International Environmental Law, Volume 1, Mizan Publications, Ed 1.
- Moir Mohammadi, Mohammad Ali, Beigi Habibabadi, Ahmad and Pashaei, Hossein, (2019), "Legal and jurisprudential foundations of "whistleblowing" a Comparative study on American law", Researches in Jurisprudence Journal, No. 16.
- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah, (Bita), Tahrir al-vasileh, Qom: Dar al-elm Press Institute, Ed. 1. (in Arabic)
- Varvai, Akbar, Mohammadi, Hemmet and Noorian, Ayyoub, (2015), "Participation of NGOs in the criminal process", Private and Criminal Law Research Quarterly, No. 28.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله