تحلیلِ مبانی و قواعدِ فلسفی-کلامیِ حقِ بر محیط زیست: مطالعه تطبیقی در حقوق معاصر و حقوق اسلام

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

2 دانشیار گروه حقوق عمومی و بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/csiw.2022.7672.2198

چکیده

حق دسترسی به محیط زیست سالم، امروزه یکی از حق­های مهم در گفتمان­های رایج حقوق بشر و شهروندی است. مطابق این حق هر شخص حق دارد در محیط زیستی سالم، پاک و عاری از آلودگی زندگی نماید. شکل گیری و اهمیت یافتن این حق در فضای حقوق عمومی، حاصل تحول نحوه زیست جمعی انسان­ها، تغییر روابط انسان و دولت با طبیعت و فراموشی نظام واره­های اکولوژیک پیرامون خویش در فرآیند توسعه شتاب آلود بعد از انقلاب صنعتی بود. لذا این سئوال اساسی مطرح می­گردد، که از لحاظ فلسفی- کلامی انعکاس یافته در منابع اسلامی و نیز متون جدید، شکل گیری چنین حقی برای بشریت بر چه مبانی استوار است و چگونه توجیه می­شود. در این مقاله کوشیده شده است به برخی از ابعاد این مسئله پرداخته شود. براین اساس ابتدا ضمن تحلیل مفهومی، به مبانی فلسفی- کلامی حق بر محیط زیست خواهیم پرداخت(1) و سپس قواعد کلیِ فلسفی- کلامی این حق را از منظر حقوق اسلام مورد بررسی خواهیم داد(2). فرض اساسی این مقاله بر این مبنا استوار است که حق بر محیط زیست بدون توجه به ابعاد فلسفی و نیز وضعیت متافیزیکی آن نمی­تواند به هدف خود که تضمین محیط زیست سالم است، نائل گردد.

تازه های تحقیق

در مورد مبانی فلسفی-کلامی و فلسفی حق بر محیط زیست تا کنون کمتر تأمل شده است.  درحالی که امروزه مسئله حفاظت از محیط زیست به عنوان یکی از چالش­های جهان ما محسوب می شود. تخریب محیط زیست، که به دنبال آن زمینه طرح «حق بر محیط زیست سالم» را برای افراد انسانی در ادبیات حقوقی مطرح نمود؛ ناشی از مشکلات و مسائلی بود که در واکنش به این بحران  در جوامع مطرح گردید.

در این مقاله سعی شد به مبانی فلسفی-کلامی این حق در چارچوب آموزه­های اسلامی و حقوق غرب پرداخته شود. به عنوان نتیجه می توان گفت از میان مبانی حق بر محیط زیست سالم می توان به طبیعت محوری، انسان محوری، خدا محوری، مالکیت محوری و سکولاریسم اشاره نمود. نگارندگان بر این باورند که ضمن نقد رویکرد سکولار حاضر در جهان نباید از ابعاد متافیزیکی، کیهانی و مابعد الطبیعه محیط زیست و حقوق آن نیز غافل ماند. در قسمت دوم مقاله نیز سعی شد برخی قواعد کلی فلسفی و کلامی ناظر بر حمایت از این حق در منابع و حقوق اسلامی در پنج قسمت  تحلیل و بررسی شود که شامل قاعده نظام احسن، قاعده حکمت، امانت و مسئولیت، وحدت، رحمت و منع فساد در روی زمین می­شود. به عنوان نتیجه این بخش نیز می­توان گقت  اصل نظام احسن محیط زیست جهانی را در یک چارچوب مشخص و دقیق تبیین می­نماید. اصل حکمت، محیط زیست جهانی را دارای هدف مشخص و نیز هماهنگ و دارای نظم معرفی می نماید. اصل امانت و مسئولیت انسان را در برای حفاظت از محیط زیست امین و مسئول قرار می­دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Philosophical-Theological Rules of the Right to Environment: A Comparative Study of Contemporary Law and the Law of Islam

نویسندگان [English]

  • Azizi.fahimi Azizi.fahimi 1
  • Ali mashhadi 2
1 Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
2 Associate Professor, Department of Public and International Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

The right of access to a healthy environment is one of the most important rights in the current discourses on human rights and citizenship. Pursuant to this right, everyone has the right to live in a healthy, clean and unpolluted environment. The emergence and importance of this right in the area of public law was the result of the evolution of human being’s collective life style, the change of human-state relations with nature, and forgetting the ecological semi-systems around the self in the rapid process of development after the Industrial Revolution. Therefore, the fundamental question which arises is that on the basis of which foundations such a right is formed for humanity and how it is justified in terms of philosophical-theological views reflected in Islamic sources as well as in modern texts? In this paper, it has been tried to address some aspects of this issue. Accordingly, first,  in addition to conceptual analysis, we deal with the philosophical-theological foundations of the right to the environment (1). Then, the general philosophical-theological rules of this right from the perspective of Islamic law would be discussed (2). The basic presumption based on which this paper is grounded is that the right to environment cannot achieve its goal which is ensuring the healthy environment without thaking into account its philosophical dimensions as well as it metaphysical status.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental Theology
  • Right to Environment
  • Metaphysic
  • Environmetal Law

مراجع

  1. بری، جان،،1380ش، محیط زیست و نظریه اجتماعی، ترجمه حسن پویان و نیره توکلی، تهران،انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، چ 1.
  2. پارسا، علی رضا،،1377ش، محیط زیست و حقوق بشر، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، آذر و دی ماه 1377، ش 135-136.
  3. جعفری، سید اصغر،1392ش، «بررسی تطبیقی قواعد حاکم بر ممنوعیت برخی تسلیحات در کنوانسیون‌های بشردوستانه و اسلام »، مجموعه مقالات دومین همایش اسلام و حقوق بشردوستانه بین‌المللی، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشردوستانه بین‌المللی،مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چ
  4. جوادی آملی، عبدالله ،1386ش، اسلام و محیط‌زیست، قم،نشر اسراء، چ2.
  5. --------------،1391ش، مفاتیح الحیاه، قم،نشر اسراء، چ15.
  6. حبیبی، محمد حسن،1382ش، «حق برخورداری از محیط زیست سالم به عنوان حق بشریت»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 60.
  7. حسینی شیرازی، سید محمد ،1420 ق ، فقه البیئه، بیروت ،مؤسسه الوعی الاسلامی، چ1.
  8. ساعد، نادر،1383ش، «نگرشی با حق اخلاقی و حق حقوقی به محیط زیست»، در، مجموعه مقالات نخستین همایش حقوق محیط زیست ایران، انتشارات برگ زیتون، چ1.
  9. سراج‌الدین، ابوبکر ،1952م ، کتاب تقنین، چاپ لندن.
  10. شقاقی، حسین،1387ش، «مقایسه ای بین اندیشه های پست مدرن و سنت گرایی»، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، سال سوم، ش2(14 پیاپی)
  11. طباطبایی، محمد حسین،1417 ق، المیزان، قم،دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  12. طبرسی، فضل بن حسن،1408ق،مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چ2،ج6.
  13. عظیمی شوشتری، عباس‌علی،1393ش، جنگ و صلح در اسلام، پژوهشکده علوم اسلامی امام‌صادق (ع)، چ
  14. فهمی، عزیزاله، 1398ش، «مبانی نگاه فلسفی به طبیعت در حقوق اسلام و غرب»، مطالعات تطبیقی حقوق اسلام و غرب،ش3.
  15. ----------،1394ش، «جایگاه حقوق محیط زیست در بینش امانت مدار اسلام و نگرش تمامیت خواه غرب»، مطالعات تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش 1.
  16. فهیمی، عزیزاله، مشهدی،علی، 1388ش،«ارزش ذاتی و ارزش ابزاری در فلسفه محیط زیست؛ از رویکردهای فلسفی تا راهبردهای حقوقی»، فصلنامه پژوهش­های فلسفی- کلامی، دانشگاه قم، ش 41.
  17. --------------------،1395ش، حمایت از محیط زیست در مخاصمات مسلحانه از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر دوستانه، مرکز اسلام و حقوق بین الملل بشردوستانه، انتشارات خرسندی.
  18. قرطبی، محمد بن احمد،1364ش، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو،چ1.
  19. کشاورز، اسماعیل،1387ش، مبانی فلسفی حق بر محیط زیست، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق محیط زیست، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
  20. کلانتری ارسنجانی، علی اکبر، 1381ش، «فقه شیعه و حقوق حیوانات»، فصلنامه فقه، ش33.
  21. محقق داماد، سید مصطفی،1393ش، الهیات محیط زیست، تهران،انتشارات موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  22. مشهدی، علی، کشاورز، اسماعیل ،1391ش، «تأملی بر مبانی فلسفی حق بر محیط زیست سالم» پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش 36.
  23. مشهدی، علی،1392ش، حق بر محیط زیست سالم،تهران، انتشارات میزان، چ 1.
  24. ---------،1396ش، حقوق بشر و محیط زیست، تهران،انتشارات خرسندی، چ 1.
  25. نصر، سید حسین،1389ش، دین و نظم طبیعت، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران،نشر نی، چ3.
  26. یوسف­وند، محمود،1392ش، «ادله فقهی منع به کارگیری سلاح هسته ای با رویکرد حقوق بشر دوستانه محیط زیست»، مجله حقوق اسلامی، ش 38.
  27. Anoukaha (F.),(2002), «le droit à l'environnement dans le système de Africain de protection de droit de l'homme», Dschang.
  28. Borràs, Susana.(2020), "Rights of Nature to Protect Human Rights in Times of Environmental Crisis." In Environmental and Agricultural Informatics: Concepts, Methodologies, Tools, and Applications, pp. 38-65. IGI Global.
  29. Dalil Boubakeur,(2001),«L’Islam et l’environnement», Conférence du G8, Triest Italie, 2mars2001.
  30. Déclaration de Stockholm sur l’environnement humain adoptée par la Conférence des Nations Unies sur l’environnement humain à Stockholm (Suède-16 juin 1997)
  31. Jacobus, R. J. (2004). Understanding Environmental Theology: A Summary for Environmental Educator. The Journal of Environmental Education, 35(3), 35-42.
  32. Kiss, Alexandre, Dinah Shelton,(1997). Manual of European environmental law, Cambridge University Press.
  33. Knox, J.H. and Pejan, R. eds., (2018). The human right to a healthy environment. Cambridge University Press.
  34. Thompson, S.C.G. and Barton, M.A., (1994). Ecocentric and anthropocentric attitudes toward the environment. Journal of environmental Psychology, 14(2), pp.149-157.
  35. Mashhadi, Ali,(2019) "Cooperation between Muslims and Christians to Promote Environmental Ethics and Law “International Scientific Conference on the Dialogue between Christians and Muslims at the 800th Anniversary of the Meeting between Saint Francis of Assisi and the Sultan Al-Kamil in Egypt, 1. October2019. Ljubljana.
  36. S.H.(1968), The Encounter of Man and Nature, London; George Allen and Unwin Ltd.
  37. Nafisah, N., (2018). Environmental Theology In Islam And Christianity (A study of the thoughts of Mujiyono Abdillah and Robert P. Borrong). Analisa: Journal of Social Science and Religion, 3(1), pp.41-58.
  38. Prieur, Michel,(2001), Droit de l’environnement, 4e edition, Paris, Dalloz.
  39. Quinn, F., Castéra, J. and Clément, P., (2016). Teachers’ conceptions of the environment: Anthropocentrism, non-anthropocentrism, anthropomorphism and the place of nature. Environmental Education Research, 22(6), pp.893-917.
  40. Sideris, L., (2003). Environmental Ethics, Ecological Theology, and Natural Selection: Suffering and Responsibility. Columbia University Press.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار