نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی ،دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
چکیده
تازه های تحقیق
به عنوان نتیجه از مباحث مطرح شده باید گفت:
در حقوق قدیم فرانسه مسئولیت متعهد به پرداخت خسارات ناشی از نقض قرارداد از آثار قرارداد و بدل انجام تعهد اصلی تلقی میشد و به مثابۀ اجرای اجباری تعهد به حساب میآمد. بدینسان تعهد به جبران خسارت ریشه در ارادۀ طرفین قرارداد داشت. مطابق این نظر، «عدم اجرای تعهد» منبع جدید تعهد نیست؛ بلکه نفس «قرارداد» منبع تعهد به جبران خسارات ناشی از عدم اجرای آن محسوب میشود. نویسندگان قانون مدنی فرانسه نیز تحت تأثیر این نظر، حق مطالبۀ خسارات ناشی از عدم اجرای تعهد قراردادی را در قسمت مربوط به «آثار تعهدات» در مواد (1146) (مواد1231 قانون جدید) به بعدآورده اند.
با طرح نظریۀ «وحدت تقصیر» توسط پلنیول، دیدگاهها راجع به ماهیت «الزام متعهد به پرداخت خسارات ناشی از نقض قرارداد»، متحوّل شد. مطابق نظر جدید، الزام به جبران خسارات ناشی از عدم اجرای قرارداد، مستقل از قرارداد بوده و با تعهد قراردادی تفاوت بنیادین دارد و منبع آن قانون است.
در حقوق اسلام در اصل تمییز بین مسئولیت قراردادی از غیر قراردادی تردید جدی وجود دارد و باید برآن بود که در آن نظام واحد مسئولیت مدنی حاکم است. این بدان معناست که با توجه به محدود بودن منابع ضمان قهری در مصادیق معیّن (اتلاف، تسبیب، ید و...)، «نقض تعهد» منبع مستقل ضمان نیست؛ مگر آن که در قرارداد تصریح شده یا عرفاً به منزلۀ تصریح در قرارداد باشد؛ یعنی در قرارداد تصریح شود که در صورت نقض قرارداد متعهد ضامن است. بر این اساس اگر نقض قرارداد سبب تلف مالی از متعهدٌله شود، متعهد از باب اتلاف یا تسبیب ضامن است؛ همچنین اگر نقض قرارداد موجب تبدیل ید او از امانی به ضمانی شود او بر مبنای ضمان ید ضامن است و بالاخره اگر عمل او مصداق استیفاء باشد بر آن اساس ضامن خواهد بود و تمام این عناوین، مصادیق ضمان قهری هستند. اما اگر «نقض تعهد» سبب تلف مال نشود، بلکه صرفاً موجب تفویت منفعت شود، بطور قطع بر مبنای منابع شناخته شده ضمان در فقه اسلامی، متعهد ضامن نخواهد بود؛ زیرا مطابق نظر مشهور فقیهان اسلامی «تفویت منفعت» مصداق «اتلاف»، «ید» یا «استیفاء» نیست. اما اگر در همین فرض در قرارداد به ضمان متعهد تصریح شده باشد، یا عرفی وجود داشته باشد، او ضامن «تفویت منفعت» خواهد بود. ماده (221) درصدد بیان این حکم بوده است.
نویسندگان قانون مدنی، ماده (221) را بر مبنای دیدگاه غالب و مشهور فقیهان امامیه تدوین کرده اند. اما فقه امامیه از یک قرن گذشته تاکنون تحولات شگرفی به خود دیده است. در حال حاضر دیدگاه «محدود بودن ضمان به منافع مشخص و معروف» مورد تردید قرار گرفته و تمایل به سمت جبران منافع مفوته بر مبنای وجود یک قاعده عام مسئولیت و ضمان، یا جبران آن بر مبنای بنای عقلا وجود دارد. به علاوه در مفهوم اتلاف توسعه ایجاد شده به گونهای که آن را شامل تفویت منفعت هم دانستهاند. تصویب تبصره (2) مادۀ (14) قانون آ.د. ک. سال 1392 در مورد «منافع ممکنالحصول» هم در این راستا بوده است.
در قانون مدنی ایران اگرچه با اقتباس از قانون مدنی فرانسه احکام راجع به مسئولیت ناشی از نقض تعهد قراردادی در بابی مستقل (مواد221 به بعد)، جدای از مسئولیت غیرقراردادی- ضمان قهری- (مواد 301 به بعد) بیان شده، اما تغییراتی که در مواد اقتباسشده از قانون مدنی فرانسه به ویژه ماده (221)، به منظور انطباق با فقه اسلامی صورت گرفته، پذیرش اصالت و تمایز مسئولیت قراردادی در کنار مسئولیت غیرقراردادی را دشوار مینماید و باید گفت که در قانون مدنی ایران به تبع حقوق اسلام، علیالاصول مسئولیت قراردادی با غیر قراردادی تابع نظام واحد بوده وتنها در فرضی که در قرارداد به عنوان وجه التزام به مسئولیت ناشی از نقض قرارداد تصریح شود، یا به طور ضمنی قابل استنباط باشد مسئولیت قراردادی جدای از ضمان قهری صدق کرده و از آثار قرارداد تلقی میشود و ماده 221 قانون مدنی هم چنین حکمی را بیان کرده است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Contractual liability in the strict sense of the word is the obligation to compensate for damages arised from breach of contract. The main question is about the nature and basis of this obligation. Shall we consider it as a form of compliance of the contract; meaning that promisor has to give the equivalent of the contract to aggrieved party and perform the contract indirectly; or shall it be considered a separate nature of the contract and as a compensation which is imposed by the law? In the past, western legal systems; specially in France, contended that the claim to compensate for damages is an alternative to the contractual obligation and presumed specific performance. But this view changed, so today, contractual liability like non-contractual liability is considered as a compensatory function, and its basis is considered to be in breach of the contractual obligation so it is separated from the main obligation of the contract. This different view leads to different effects; particularly it denies the the distinction between contractual and non-contractual liability and causes the unification of civil liability. This view corresponds to Islamic law rudiments. It seems that in the Iranian legal system- emanating from Islamic Law, both contractual and non-contractual liability have a same nature and subsequently there is no duality in civil liability. In the present study, we have tried to examine this issue in the Islamic and French law. An interpretion of Article 221 of Civil Code concludes our perspective on Iranian law.
کلیدواژهها [English]
Persian Sources:
Adl, Mansur-ol Saltanah, Mustafa, 1952, Civil Law, 5th edition, Tehran, Amir Kabir Publication.
Ahmad Daylami; Mohammad Zaman Rostami; Mohammad Hadi Rostami, Survey of Ta’ddy and Tafrit as Remover of Barrier of Civil Liability in Imamya’ Fiqh and its Difference With the Fault in Common Law, Comparative study on Islamic and western law, v 3, Issue 3 , November 2016, , pp. 51-76
Bigdeli, Saeed, Subordination of Contractual Liability from the Will of Parties in Iran's Civil Code, Journal of Studies in Islamic Law and Jurisprudence, v 9, issue 17, summer and autumn 2017, pp. 59- 82
Emami, Hassan, 1993, Civil Law, v 1, 12th edition, Tehran, Eslamieh publication
Gorji, Abolghasem, 1993, Legal Articles, v 1, first edition, Tehran, Tehran University Publication
Izanloo, Mohsen; Paktinat, Hassan, Procedural Law and substantive study of confluence and choosing tortious and contractual liability with respect to contract parties, Private Law Studies Quarterly, v 42, number 1, April 2012, pp. 67-87
Jazayeri, Seyyed Muhammad Jaffar Muravej, 1996, Hud-at-taleb fi sharh-el- makasib, v 3, first edition, Qom, Dar-ol Ketab
Jafari Langroodi, Muhammad Jafar, 2009, An Encyclopedia of Civil and Commercial Law, first edition, Tehran, Gange Danesh
---------------------, Law of Obligations, 4th edition, Tehran, Gange Danesh
--------------------, Civil Responsibility, The Judiciary Law Journal, v 3, issue 1, April 1963
Karimi, Abbas, Samadi, Afrouz, The Comparative Study of the Distinction Criterion between Contractual and Non-contractual Liability in Iranian and French Law, Comparative Law Review, v 11, issue 1, April 2020, pp. 291- 310
Katouzian, Nasser 1997, The General principles of contracts, second edition, v 4, Tehran, L.T.D Publishing Company
Kazemi, Mahmoud, Oskuyi Banaei, Majid, Civil Liability System in Iran Civil Code and Imami Jurisprudence; the gap of civil code in the field of civil liability, Quarterly of legal encyclopedias, v 2, issue 3, June 2019, pp. 202-230
Safaei, Seyyed Hosein, Rahimi, Habibollah, 2013, Civil Liability, 5th edition, Tehran, Samt publication
Safari, Mohsen, Paktinat, Hassan, Tortious and contractual liability: Differents and functions, Private Law Studies Quarterly, v 40, issue 4, January 2012, pp. 247-266
Seyyed Mostafa Mohaghegh Damad, Mohammad Issaei Tafreshi, Seyyad Hasan Vahdati Shobeiri, The scope of civil liability arising from non-performance, Journal of Comparative Law; Nameh Mofid, n 3, February 2003, pp. 21-40
ارسال نظر در مورد این مقاله