برخورداری گروه های خاص از حق تامین اجتماعی در پرتو معیارهای بین المللی و داخلی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهراء،تهران،ایران.

2 استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران.

چکیده

اصل فراگیر بودن به معنی دسترسی همگان به تامین اجتماعی است؛ این درحالی است که برخی گرو‌ه­های اجتماعی آسیب­ پذیر به این حق دسترسی ندارند یا نسبت به آن­ها تبعیض اعمال می­شود. هدف این پژوهش، تمرکز بر برابری در برخورداری از تامین اجتماعی به عنوان یک حق بشری برای گروه­های خاص است. در این مقاله از روش تحلیلی - توصیفی استفاده شده است و وضعیت موجود نظام تامین اجتماعی ایران در تحقق «اعمال اصل برابری در تامین اجتماعی برای گروه­های خاص» در مقایسه با معیارهای حقوق بشری مورد تحلیل قرار گرفته است تا کم و کیف تحقق برابری در حقوق تامین اجتماعی در ایران با تاکید بر اصل شمول بررسی گردد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که تعمیم و توسعه تامین اجتماعی نسبت به همه اقشار جامعه، همواره با مشکلاتی مواجه بوده است که در نتیجه آن برخی از اقشار جامعه از دستیابی به تامین اجتماعی به عنوان یک حق رفاهی محروم­اند.  همچنین وجود تفاوت­هایی از جمله نژاد، رنگ، خصوصیات محیطی، وضع تاریخی، سیاسی و مالی، بهره هوشی، قابلیّت فنّی و ویژگی­های جسمی باعث می شود که همة انسان­ها در یک گروه قرار نگیرند و قوانین، امکانات و فرصت­ها برای همة آن­ها یکسان نباشد و در طبقات و گروه­های متعدّد دسته بندی شده و با افراد هر طبقه و گروه یکسان برخورد نشود. نظام حقوقی تامین اجتماعی ایران باید به گروه‌هایی که در موضع ضعف می ­باشند توجه ویژه­ای مبذول دارد و دولت باید نظام مطلوب برای دسترسی افراد آسیب­ پذیر به تامین اجتماعی را تعبیه نماید. 

تازه های تحقیق

اسناد حقوق بشری، تامین اجتماعی را حق حمایتی همه افراد، فارغ از شرایط خاص همچون اشتغال و یا عدم اشتغال دانسته­اند. بهره مندی و شناسایی این حق از طریق تلاش­های ملی و همکاری­های  بین­المللی قابل تحقق است. تامین اجتماعی به­عنوان یکی از حقوق بشر به معنی آن است که هر شخص صرف­نظر از این­که به کار مزدی اشتغال داشته باشد یا نه، به صرف انسان بودن مستحق برخورداری ­از مزایای تامین اجتماعی است. حداقل مزایای تامین اجتماعی لازمه حق زندگی است و بر اساس معیارهای نظام بین­المللی حقوق بشر، دولت­ها باید حق هر فرد را در داشتن سطح زندگی کافی برای خود و خانواده­اش شامل خوراک، پوشاک و مسکن کافی و همچنین بهبود مداوم شرایط زندگی به رسمیت بشناسد، و همچنین بر تعهد دولت­ها نسبت به برقراری حداقل مزایای تامین اجتماعی برای تمام اقشار جامعه، صرف­نظر از جنسیت، نژاد، تابعیت، شاغل یا غیر شاغل بودن اشاره دارد. نگرش نظام بین­المللی حقوق بشر به تحقق حقوق مندرج در اسناد حقوق بشری، تاکید بر فرایند برابرسازی است. با توجه به این اصل حقوق بشری که همه اشخاص در مقابل قانون برابرند و بدون هیچگونه تبعیض مستحق حمایت برابر قانون هستند؛ قانون باید هر نوع تبعیضی را در حوزه تامین اجتماعی ممنوع کند و حمایت برابر و موثر از افراد را علیه هر نوع تبعیضی بر هر مبنایی همانند نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، عقیده سیاسی یا عقیده دیگر، منشا ملی یا اجتماعی، مالکیت، نسب یا سایر وضعیت­ها تضمین نماید. پیشنهاد برقراری حمایت قانونی از حقوق اقشار مختلف جامعه در جهت تضمین حداقل مزایای تامین اجتماعی از طریق وضع قانون یا طرق مناسب عملی دیگر با توجه به قوانین موجود در ایران از جمله دستاوردهای این پژوهش می­باشد. در همین راستا از باید انجام هر گونه عمل تبعیض­آمیز علیه گروه­های آسیب­پذیر جامعه خودداری شود و رعایت این تعهدات توسط مراجع و موسسات دولتی تضمین گردد. نتایج حاصل از این پژوهش در حوزه برابری در شمول تامین­اجتماعی نشانگر آن است که علی­رغم تلاش­های انجام شده و با وجود تاکید اصل بیست و نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی مصوب 21/2/1383 بر حمایت همه افراد کشور در مقابل خطرات اجتماعی و گسترش نظام بیمه­ای برای آحاد جامعه،  تعمیم و توسعه تامین اجتماعی به همه اقشار جامعه، همواره با دشواری­ها و تنگناهایی مواجه بوده است که در نتیجه آن برخی از اقشار و گروه­های جامعه از دستیابی به تامین اجتماعی محروم­اند. برخورداری از پوشش تامین­اجتماعی مطابق قوانین و مقررات تامین­اجتماعی نظام حقوقی ایران منوط به شاغل بودن، دریافت مزد و حقوق و داشتن کارفرمای مشخص است مانند کارگران وکارکنان دولت که تحت پوشش تامین اجتماعی قرار گرفته­اند و برخی اقشار و گروه­های جمعیت نیز به تناسب جسمی و اجتماعی تحت پوشش سازمان­ها و برنامه­های حمایتی و خیریه قرار گرفته­اند. درخصوص زنان، صرف عدم تاثیر جنسیت در برخورداری از مزایا، تنها برابری صوری میان زن و مرد را تحقق خواهد بخشید نه برابری واقعی و ماهوی را؛ لذا برابری در تامین اجتماعی، نه با تغییر مقررات تامین اجتماعی بلکه با تغییر مفاهیم حقوق کار، محقق خواهد شد. بنابراین پیشنهاد می­گردد سازمان تامین­اجتماعی با به رسمیت شناختن کار خانگی زنان به­عنوان کار، مجوز لازم در خصوص بیمه زنان مطلقه و یا زنان خانه­دار را صادر تا آنان از مزایای تامین­اجتماعی برخوردار شوند. در خصوص کارگران مهاجر، قوانین ایران برای برخورداری کارگران مهاجر رعایت مقاوله­نامه ها و قراردادهای بین­المللی با اعمال شرط عمل متقابل را ملاک عمل قرارداده­اند. به موجب قوانین و مقرارت ایران، اتباع بیگانه که طبق قوانین و مقررات مربوط، در ایران به کار مشغولند از کلیه مزایای تامین اجتماعی برخوردار خواهند بود. تنها محدودیت، زمانی است که آن­ها از طریق دیگری تحت پوشش بیمه قرار گرفته باشند و بیمه مضاعف که در خصوص اتباع ایرانی هم وجود دارد اتفاق افتاده باشد. نقش دولت در خصوص معلولان، معطوف به ایجاد شرایط لازم برای کسب درآمد کافی توسط معلولان است در قانون جامع حمایت از حقوق معلولان یک سیستم تامین اجتماعی جامع در ارتباط با معلولین به چشم نمی­خورد و عملا بسیاری از حمایت­های مذکور در قانون عقیم مانده است. در زمینه دستیابی به حقوق برابر، پیشنهاد می­گردد معلولان را به هر علتی که دچار معلولیت شده­ و هر نوع معلولیتی که دارند یک گروه دانسته و آن­ها را تحت عناوینی چون معلولان جنگی یا جانباز و معلولان عادی دسته­بندی نکرد تا همه آن­ها به­طور برابر از کمک­ها بهره­مند شوند. کودکان نسبت به سایر گروه­ها آسیب­پذیرترند و توانایی کمتری برای حمایت از خود دارند. به رغم حمایت­های همه جانبه کنوانسیون حقوق کودک  از کودکان صرف نظر از تفاوت از حیث کودک مشروع یا نا مشروع بودن، قانون تامین اجتماعی ایران از فرزند سخن گفته و طفل طبیعی، نه فرزند پدر و مادر خود و نه در حکم فرزند اعلام شده و از طرف دیگر نظم عمومی نیز مانع بزرگی برای پذیرش این امر محسوب می­شود، در ایران، طفل طبیعی عضو خانواده و از بازماندگان بیمه شده به حساب نمی­آید. اصول «برابری»، «فراگیری» و «حمایتی بودن» تامین اجتماعی نیز اقتضاء دارند که فرزند طبیعی (حاصل از رابطه نامشروع) بیمه شده که در دوران حیات بیمه شده تحت تکفل او قرار داشته و با فوت وی پشتوانه و تکیه­گاه اقتصادی خود را از دست داده است همانند سایر افراد خانواده تحت تکفل از مزایای تامین اجتماعی برخوردار گردد. ایران با دارا بودن تنوع دینی، مذهبی و قومی، منزلت برابر همه اقوام و قبایل و احترام به هویت اقلیت­ها را مورد توجه قرار داده است. در بند (4)، (ه) ماده (5) کنوانسیون بین­المللی رفع هرگونه تبعیض نژادی که در خرداد ماه 1347 به تصویب مجلس ایران رسید، «حق استفاده از بهداشت عمومی و مراقبتهای پزشکی و بیمه­های اجتماعی و خدمات اجتماعی» برای تمام اشخاص و به دور از هرگونه تبعیض بعنوان تعهد دولت­ها به رسمیت شناخته شده است.

پوشش همگانی و برابری آرمانی است که دستیابی به آن به سادگی میسر نیست.حتی کشورهایی که پیشرفته ترین نظام ­های حمایت اجتماعی را دارند، مدعی آن نیستند که همه افراد از پوشش کامل و مناسب تامین اجتماعی برخوردارند. به این دلیل قلمرو پوشش نظام تامین اجتماعی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. تامین­اجتماعی مقوله­ ای نسبی است و با میزان تمکن و بضاعت مالی دولت­ها ارتباط مستقیم دارد و تحت تاثیر ویژگی­ های اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و سیاسی جوامع قرار دارد. لذا استاندارد تامین ­اجتماعی در جوامع مختلف منوط به عوامل متفاوت و به ­ویژه بنیه مالی دولت­ هاست. بنابراین مشارکت بخش عمومی (دولتی) و خصوصی جهت پیش­بینی تمهیدات و تامین کمبودهای منابع وارتقاء استانداردهای تامین ­اجتماعی، امری ضروری به نظر می­ رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Right of the Vulnerable to Social Security with Deference to (Inter)National Standards

نویسندگان [English]

  • Latifeh Hosseini 1
  • Zeinab Esmati 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Islamic Azad University, Karaj Branch, Karaj, Iran,
چکیده [English]

The principle of inclusiveness requires that everyone have access to social security- the right to welfare. Yet, there are certain groups who do not have access to it or are treated with discrimination. The present study aims at examining equality in accessing social security- as a human right- for certain vulnerable groups. A use was made of an analytical-descriptive method in studying the current situation of the Iranian social security system in terms of its success in the application of “the principle of equality in social security for certain groups" with deference to human rights criteria. Findings suggest that generalization and spread of social security to all of a society nest serious problems which in turn leave some segments deprived of access to social security. Iran's legal system of social security should pay special attention to groups that are conventionally in a position of weakness, and the government should establish an efficient system for access to social security for vulnerable people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Equality
  • Social Security
  • Insurance System
  • Vulnerable Groups
  • Human Rights

مراجع

  1. آزادوین،علی،1398ش، تضمین حق تامین اجتماعی در نظام حقوق بین الملل،تهران،موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.

    1. ایزانلو، محسن ، 1388ش، طرح پژوهشی جنسیت و حقوق تامین اجتماعی، ، موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.
    2. ازکیا، مصطفی، 1381ش، بررسی بیمه روستائیان در نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی، طرح تحقیقاتی انجام شده در موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، گزارش شماره 92، چ1.
    3. امیر ارجمند، اردشیر، همتی، مجتبی، 1388ش، حقوق رفاه اجتماعی و اشکال کنترل قضایی، راهبرد، سال 18،ش50 .
    4. بادینی، حسن ،1387ش، «جستاری نقادانه در نظام حقوقی تامین اجتماعی»، فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، ش4.
    5. ترنبری، پاتریک،1379ش، حقوق بین­الملل و حقوق اقلیتها، ترجمه آزیتا شمشادی و علی­اکبر آقایی، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    6. دفتر بین المللی کار و اتحادیه بین­المللی تامین اجتماعی،1379ش، بیمه درمان اجتماعی، مترجم دکتر حمید رضایی قلعه، سازمان بیمه خدمات درمانی: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ1 .
    7. راسخ، محمد، 1384 ش،تئوری حق و حقوق بشر بین المللی، مجله تحقیقات حقوقی، ش 41.

    9.سپالوداکارمونا،مگدالنا، نایست، کارلی، 1398ش، رویکردحقوق بشری به حمایت اجتماعی، مترجمان:آرامش پور،محسن،ابراهیمی، مریم ،تهران، موسسه راهبردی باز نشستگی صبا.

    1. ستاری فر، محمد،1378 ش، «زمینه تاریخی تامین اجتماعی»، فصلنامه تامین اجتماعی، ش1.
    2. سفیری، خدیجه،1377 ش، جامعه شناختی اشتغال زنان، موسسه فرهنگی و انتشاراتی تبیان،چ1.
    3. سازمان تامین اجتماعی،1382ش، دبیرخانه معاونت ارتباطات حوزه­ای، شماره ثبت: 11451 - تاریخ ثبت:

    29/3/1390، کد: استفتائات

    1. خسروی، حسن،1398ش،حقوق اساسی2، تهران،انتشارات دانشگاه پیام نور.
    2. طباطبایی حصاری، نسرین، آذری، هاجر، نادری افوشته، فاطمه،1398ش، مطالعه تطبیقی اسناد ملی و بین­المللی در زمینه جایگاه اصل برابری در برخورداری زنان از مزایای بیمه­های اجتماعی ، فصلنامه عملی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 19، ش 75.
    3. عراقی، عزت­الله و همکاران،1386ش، درآمدی بر حقوق تامین اجتماعی ( نقد قانون تامین اجتماعی ایران بر اساس مطالعه تطبیقی )، تهران:موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، چ1 .
    4. ­­­­­­­­­­­ ----------------- ، 1384ش، «بررسی کاستی های قانون تامین اجتماعی بر اساس مطالعات تطبیقی»، فصلنامه تامین جتماعی، ش22.
    5. عرفانی، محمود،1376ش، حمایت اقتصادی و قضایی کودک به هنگام طلاق و جدایی والدین در حقوق ایران و کنوانسیون 1989 سازمان ملل متحد ، فصلنامه دیدگاههای حقوقی، ش2.
    6. عابدینی، عبدالله، مشکی باف، مهدی، 1400 ش، جایگاه مصلحت در کنوانسیون حقوق کودک و قوانین خانواده ایران، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب ،سال 8، ش4.
    7. قاری سید فاطمی، سید محمد،1382 ش، حقوق بشر در جهان معاصر، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، ج1.
    8. کاتوزیان، ناصر، 1378ش، قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، تهران، نشر دادگستر، چاپ سوم.
    9. گفتگوی با ناهید شید،1377ش،« تعریف شغل را تغییر دهید راه برای بیمه زنان خانه دار هموار می­شود»، نشریه حقوق زنان، ش 55-11.
    10. نوبخت حقیقی، شهاب،1388ش، «جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها(بررسی پیامدهای تعمیم بیمه های اجتماعی به روستاییان و عشایر)» ، ماهنامه دام و کشت و صنعت ، ش 110.
    11. همتی، مجتبی،1389ش، مبانی، ماهیت و محتوی حقوق شهروندی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نسبت آنها با یکدیگر، رساله دکتری، با راهنمایی سید محمد هاشمی و اردشیر امیر ارجمند ، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
    12. CCPR General Comment No.18: Non-Discrimination, para.10
    13. Frostell, K., & Sheinin, M., (2001), Women in Economic, Social and Cultural Rights, in Eide, A., Krause, C., & Rosas, A. (Eds.). (2001). Economic, social and cultural rights: a textbook. Brill.
    14. Convention Relating to the Status of Refugees, (1952).
    15. Convention Relating to the Status of Stateless Persons, (1954).
    16. International Labour Office, (1998), “Social Security Principle”, Geneva.
    17. International Labour Office, (1998), “Administration of Social Security”, Geneva.
    18. ILO, “Migration for Employment Convention” (Revised, 1949 (No. 97)), available at http//www.ilo.org/ilolex/egi-lex/convde.pi
    19. ILO, “Migrant Workers (Supplementary Provisions) Convention, 1975 (No. 143) Accessed at http://www.ilo.org /ilolex/cgi-lex/convdep1?c143., October 2008.
    20. McColgan, A. (2003). Principle of Equality and Protection From Discrimination in International Human Rights Law. European Human Rights Law Review, (2), 157-176.
    21. Wringe, C. A. (2020). Children’s rights: A philosophical study. Routledge.
    22. Douglas, G. (2000), The Family, Gender and Social Security. In Harris, N. S., & Douglas, G. (2000). Social security law in context. Oxford University Press on Demand. pp. 259-289.
    23. Dworkin, R. (2013). Taking rights seriously. A&C Black.
    24. Rabe, J. (2001). Equality, Affirmative action and justice. BoD–Books on Demand.
    25. Scheinin, M. (2001). Economic and social rights as legal rights. In Economic, social and cultural rights (pp. 29-54). Brill Nijhoff.
    26. Riedel, E. H. (Ed.). (2006). Social Security as a Human Right: Drafting a General Comment on Article 9 ICESCR-Some Challenges (Vol. 26). Springer Science & Business Media.

     

    Persian References

    1. Azad Vin, Ali. (1398), Guaranteeing the right to social security in the international legal system, Tehran, Shahr-e-Danesh Institute for Legal Studies and Research.
    2. Izanloo, Mohsen, (2009), Gender and Social Security Law Research Project, Higher Institute for Social Security Research.
    3. Ezkia, Mostafa, (2002), A Study of Rural Insurance in the Comprehensive Welfare and Social Security System, Research Project in the Higher Institute of Social Security Research, Report No. 92, First Edition.
    4. Amir Arjmand, Ardeshir & Hemmati, Mojtaba, (2009), Social Welfare Law and Forms of Judicial Control, Strategy, No. 50, Year 18.
    5. Badini, Hassan, (2008), "Critical Research in the Social Security Legal System", Law Quarterly, Faculty of Law and Political Science, 38 (4).
    6. Turnbury, Patrick, (2000), International Law and Minority Law, translated by Azita Shamshadi and Ali Akbar Aghaei, Tehran, Institute for Strategic Studies Publications.
    7. International Labor Office and International Social Security Union, (2000), Social Health Insurance, Translated by Dr. Hamid Rezaei Ghaleh, Health Services Insurance Organization: Scientific and Cultural Publishing Company, First Edition.
    8. Rasekh, Mohammad, (2005), Theory of International Rights and Human Rights, Journal of Legal Research, Vol. 41, Spring-Summer.
    9. Spalodacarmona, Magdalena & Naist, Carly, (1398), The approach of human rights to social protection, Translated by Arameshpour, Mohsen & Ebrahimi, Maryam, Tehran, Saba Retirement Strategic Institute.
    10. Sattarifar, Mohammad, (1999), "Historical Background of Social Security", Social Security Quarterly, No. 1.
    11. Safiri, Khadijeh, (1998), Sociology of Women's Employment, First Edition, Tebyan Cultural and Publishing Institute.
    12. Social Security Organization, (2003), Secretariat of the Deputy for Regional Communications, Registration Number: 11451 - Registration Date: 29/3/1390, Code: Referendums.
    13. Khosravi, Hassan, (1398), Constitutional Law 2, Tehran, Payam-e Noor University Press.
    14. Tabatabai Hessari, Nasrin; Azari, Hajar; Naderi, Zahra & Afoushteh, Fatemeh, (1398), A Comparative Study of National and International Documents on the Position of the Principle of Equality in Women Enjoying Social Insurance Benefits, Practical Quarterly Journal of Social Welfare, Year 19, No. 75
    15. Iraqi, Ezatullah et al., (2005), "Study of the shortcomings of the Social Security Law based on comparative studies", Social Security Quarterly, No. 22.
    16. Iraqi, Ezatullah, et al., (2007), Introduction to Social Security Law (Critique of Iran's Social Security Law Based on a Comparative Study), Tehran: Higher Institute for Social Security Research, First Edition.
    17. Erfani, Mahmoud, (1997), Economic and Judicial Protection of the Child in Divorce and Separation of Parents in Iranian Law and the 1989 United Nations Convention, Quarterly Journal of Legal Perspectives, No. 2.
    18. Qari Seyed Fatemi, Seyed Mohammad, (2003), Human Rights in the Contemporary World, Tehran: Shahid Beheshti University Press.
    19. Abedini, Abdullah & Moshkafov, Mehdi, (1400), The position of expediency in the Convention on the Rights of the Child and Family Law of Iran, Quarterly Journal of Comparative Research in Islamic and Western Law, 6(4)
    20. Katozian, Nasser, (1999), Civil Law in the Current Legal Order, Tehran, Justice Publishing, Third Edition.
    21. Interview with Nahid Sheid, (1998), "Change the definition of job, paving the way for insurance for housewives", Journal of Women's Rights, No. 11-55.
    22. Nobakht Haghighi, Shahab, (2009), "Preventing the migration of villagers to cities (examining the consequences of extending social insurance to villagers and nomads)", Livestock and Agriculture and Industry Monthly, No. 110.

     

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار