ظرفیت های قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران در حمایت از قربانیان نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در جنگ یمن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

2 استادیار گروه حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.

10.22091/csiw.2022.8000.2245

چکیده

نظام حقوقی- سیاسی جمهوری اسلامی ایران که بر مبنای تلقی همگرایی مسلمانان جهان در قالب یک امت واحد شکل گرفته و به حکم قانون اساسی موظف شده است سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد، در عرصه سیاست خارجی، در پی دفاع از حقوق همه مسلمانان و حمایت از مبارزه حق­طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان می­باشد. قوه قضاییه نیز به عنوان یکی از ارکان عالی حاکمیتی در این نظام، متعهد به رعایت این اصول و سیاست­های کلی است. این مهم، به نحو شایسته­ای در سند تحول قضایی ابلاغی در سال 1399 نیز به عنوان حمایت حقوقی از جبهه مقاومت مورد تأکید قرار گرفته است. از این­رو، با توجه به مداخله نظامی دولت­های عربی تحت رهبری عربستان به کشور یمن و نقض حقوق مردم این کشور در اثر نادیده انگاشتن قواعد حقوق بشر و  بشردوستانه، سؤال اساسی که پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخگویی به آن برآمده این است که قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران چگونه می­تواند در حمایت از مسلمانان این کشور به ایفای نقش بپردازد؟ نتیجه حاصل آن است که نقض فاحش قواعد حقوق بشر و بشردوستانه در کشور یمن، مصداق بارزی از جرایم جنگی است که پذیرش اصل صلاحیت جهانی در قانون مجازات اسلامی، قوه قضاییه را از ظرفیت محاکمه عاملان و آمران این جنایات برخوردار کرده است. با وجود این، استفاده از این ظرفیت مستلزم اصلاح و تصویب قوانین داخلی و نیز بهره­گیری از امکانات ساختاری در قوه قضاییه است.

تازه های تحقیق

از مارس 2015 تا کنون، کشورهای عضو ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی، یمن را به عرصه نقض فاحش قواعد حقوق بشر و بشردوستانه بدل ساخته­اند. به طوری که قربانیان اصلی این جنگ، غیرنظامیان، و به ویژه زنان و کودکان یمنی هستند. هدف اصلی و اولیه حقوق بشردوستانه، کاهش آلام ناشی از جنگ برای اشخاصی است که به طور مستقیم در جریان منازعات مشارکتی ندارند؛ در حالی که بمباران هوایی یمن توسط کشورهای عضو ائتلاف علاوه بر اینکه بدون رعایت شروط احتیاط، تفکیک و تناسب، به مناطق غیرنظامی نظیر بیمارستان­ها، مدارس و خانه­های مسکونی آسیب زده و زیرساخت­های شهری را نابود کرده است، محاصره دریایی و هوایی یمن و ممانعت از ارسال کمک­های بشردوستانه به مردم یمن، منجر به افزایش آمار تلفات غیرمستقیم ناشی از قحطی و شیوع بیماری­های واگیرداری مثل وبا گشته ­است. در نتیجه، سوگمندانه باید گفت در جنگ یمن، ابتدایی‌ترین اصول و قواعد بنیادی حقوق بشردوستانه از سوی ائتلاف عربی به رهبری دولت سعودی زیرپا نهاده شده است تا جایی که مردم یمن را با فاجعه بزرگ انسانی روبرو کرده است. جملگی موارد نقض قواعد حقوق بشر و یشردوستانه، می­توانند مطابق با قواعد حقوق بین­الملل کیفری، جرایم تحت صلاحیت جهانی، یعنی جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت، نسل­کشی و تجاوز قلمداد شوند. به این ترتیب، کلیه کشورهای عضو کنوانسیون‌های ژنو 1949، اعم از طرف‌های مخاصمه مسلحانه و غیر از آنها به مقتضای تعهد عام مندرج در ماده یک مشترک این کنوانسیون‌ها مبنی بر تعهد به رعایت و تعهد به تضمین رعایت مقررات حقوق بشردوستانه مقرر در این کنوانسیون‌ها، وظیفه دارند هر گونه اقدام ممکن و مقتضی را برای تضمین رعایت این مقررات در هر مخاصمه مسلحانه‌ای به عمل آورند و نیز با موارد نقض این مقررات برخورد لازم و مؤثر از جمله مقابله با بی‌کیفرمانی عاملان نقض‌های شدید و مرتکبان جنایات جنگی، جنایات ضدبشری و جنایت نسل‌کشی را به عمل آورند.

برای جمهوری اسلامی ایران که دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‌های سلطه­گر را مبنای عمل در عرصه سیاست خارجی خود دانسته است، این تعهد اهمیت مضاعف می‌یابد. از این رو، جمهوری اسلامی ایران، علاوه بر اینکه لازم است در زمینه اعطای کمک­های بشردوستانه نهایت تلاش خود را به کارگیرد، باید در راستای فعال­سازی تدابیر حقوقی حمایت از مردم مظلوم یمن نیز اقداماتی را انجام دهد. از جمله، می­توان به ارائه گزارش به نهادهای ناظر حقوق بشر از جمله گزارشگران موضوعی حقوق بشر، تلاش­های سیاسی و حقوقی برای محکومیت مقامات و فرماندهان عربستان از طریق  ایجاد یک دادگاه منطقه­ای کیفری برای رسیدگی به جنایات آمران و عاملان در جنگ یمن، درخواست از شورای امنیت برای ارجاع وضعیت یمن به دیوان بین­المللی کیفری و نیز فعال ساختن امکان اعمال صلاحیت جهانی محاکم کیفری ایران از طریق تفسیر قانون مجازات یا وضع قانون داخلی خاص اشاره کرد. ذکر این نکته نیز ضروری می­نماید که مطابق با ماده یک مشترک کنوانسیون­های ژنو 1949 علاوه بر همه دول عضو این کنوانسیون­ها که موظف به تضمین رعایت مقررات حقوق بشردوستانه هستند، همه سازمان‌های بین‌المللی مرتبط نیز وظیفه اقدامات موثر هم در جهت تضمین رعایت موازین حقوق بشردوستانه و هم انجام سریع کمک­های انسان دوستانه را بر عهده دارند.

با توجه به یافته­های پژوهش، پیشنهادهای ذیل جهت بهره­گیری از ظرفیت­های قوه قضاییه در حمایت از قربانیان جنگ یمن ارائه می­شود:

  1. جرم­انگاری و وضع مجازات در خصوص جنایات بین­المللی به خصوص جنایات جنگی از طریق ارائه لوایح قضایی یا مشارکت معاونت حقوقی قوه قضاییه در تدوین لوایح و طرح­های سایر قوا؛
  2. اختصاص شعبی برای رسیدگی به جنایات بین­المللی و آموزش موضوعات حقوق بین­الملل کیفری و حقوق بشردوستانه به قضات و کارآموزان قضایی از طریق ایجاد گرایش حقوق بین­الملل کیفری و حقوق بین­الملل بشردوستانه در دانشگاه علوم قضایی و دیگر دانشکده­های حقوق کشور؛
  3. فعال ساختن ظرفیت معاونت امور بین­الملل و ستاد حقوق بشر قوه قضاییه برای رصد و مستند ساختن موارد نقض حقوق بشر و بشردوستانه در کشور یمن و اعلام به نهادهای بین­المللی ناظر بر حقوق بشر و یا ارائه پیشنهاد طرح دعوا علیه کشورهای ناقض حقوق بین­الملل با توجه به مبانی صلاحیتی در دسترس؛
  4. همکاری با نهادهای مربوطه به ویژه وزارت امور خارجه و شورای عالی امنیت ملی به منظور تهیه و پیگیری طرح تأسیس یک دادگاه منطقه­ای به منظور مجازات جنایتکاران جنگی.

به امید روزی که در جهان جنگی نباشد و بشر فرصت چشیدن طعم شیرین عدالت و صلح همه جانبه را بیابد.

 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Capacities of the Islamic Republic of Iran’s Judiciary in Supporting the Victims of International Humanitarian Law Violations in the Yemen War

نویسندگان [English]

  • Mostafa Fazaeli 1
  • Mahnaz Rashidi 2
1 Associate Professor, Department of International Law, Faculty of Law, University of Qom.
2 Assistant Professor, Department of International Law, Faculty of Law, Islamic Azad University, Central Tehran Branch
چکیده [English]

The legal-political system of the Islamic Republic of Iran, which is based on the convergence of the Muslims in the world as a single nation (ummah) and is required by the Constitution to base its general policy on the coalition and unity of Islamic nations, is seeking to defend rights of all Muslims and support the rightful struggle of the oppressed against the arrogant everywhere in the world. The judiciary, as one of the high sovereign bodies in this system, is committed to observe these principles and general policies. This important issue has been appropriately emphasized in the Judicial Transformation Document announced in 2021 as legal support for the Resistance Front. Therefore, given the military intervention of the Saudi-led Arab states in Yemen and the violation of the rights of the Yemeni people as a result of ignoring the rules of human rights and humanitarian law, the main question that the present study, through a descriptive-analytic method, seeks to answer is that how can the judiciary of the Islamic Republic of Iran play a role in supporting the Muslims of this country? The result is that the gross violations of human rights and humanitarian law in Yemen are clear examples of war crimes regarding which the acceptance of the principle of universal jurisdiction in the Islamic Penal Code has enabled the judiciary with the capacity to prosecute the perpetrators of these crimes. However, the use of this capacity requires the amendment and enactment of domestic law as well as the use of structural facilities in the judiciary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yemen War
  • Humanitarian Law
  • Supporting the World's Oppressed
  • The Judiciary

مراجع

  1. جعفری، سید اصغر، 1398ش، «حمله نظامی عربستان به یمن از نگاه حقوق بین­المللی بشردوستانه»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 49، ش 2.
  2. حشمت، فهیمه، 1397ش، «واکاوی اقدامات نظامی ائتلاف به رهبری عربستان در یمن از منظر حقوق بشردوستانه بین‌المللی»، فصلنامه سیاست خارجی، سال 32، ش 1.
  3. شارق، زهرا سادات ، محمدی مطلق، علیرضا، 1395ش، «مسئولیت بین­المللی کشورهای ائتلاف در مخاصمه یمن در پرتو بین­المللی شدن مخاصمه»، آفاق امنیت، سال9، ش 33.
  4. ضیایی، سید یاسر، حکیمی­ها، سعید، 1395ش، شرایط حقوقی اعمال صلاحیت جهانی در حقوق بین­الملل، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال 18، ش 53.
  5. ضیائی بیگدلی، محمدرضا، 1392ش، حقوق بین­الملل بشردوستانه، تهران، کتابخانه گنج دانش، کمیته بین­المللی صلیب سرخ، چ2.
  6. فروغی، فضل­الله، 1388ش، «منشأ و ماهیت حقوقی اصل صلاحیت جهانی»، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره 1، ش 3.
  7. فضائلی، مصطفی، 1395ش، «مداخله نظامی در یمن از منظر حقوق بین­الملل»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، ش 1.
  8. کمیته ملی حقوق بشردوستانه، 1385ش، حقوق بین­الملل بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری‌های مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، کنعانی، محمدطاهر ، سیاه رستمی، هاجر، حسین­نژاد، کتایون (تهیه و گردآوری)، تهران، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، چ2.
  9. ممتاز، جمشید ، رنجبریان، امیرحسین، 1387ش، حقوق بین­­الملل بشردوستانه مخاصمه مسلحانه داخلی، تهران، میزان، چ3.
  10. میراحمدی، منصور ، احمدوند، ولی محمد، 1394ش، «هویت و مبانی فکری جنبش انصاراالله در یمن»، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، دوره 2، ش 2.
  11. سامانه جامع نظرات شورای نگهبان، بی تا، «طرح نحوه رسیدگی به شکایات جنایات نسل کشی و ضد بشریت و تعدیات ناشی از نژادپرستی»، 1401: http://nazarat.shora-rc.ir/Forms/frmShenasname.aspx?id=Npt04UMSz4Y=&TN=l7tLyhyOobj0SooAFUE3m68PnpG7MruN، تاریخ بازیابی: فروردین 1401.
  12. ICRC, (2019), “War in Yemen”, https://www.icrc.org/en/where-we-work/middle-east/yemen/war-yemen.
  13. Amnesty International, n.d. “Yemen 2021”, (2022): https://www.amnesty.org/en/location/middle-east-and-north-africa/yemen/report-yemen/.
  14. Cluster Munition Coalition, n.d. “Use of Cluster Bombs in Yemen”: http://www.stopclustermunitions.org/en-gb/cluster-bombs/use-of-cluster-bombs/in-yemen.aspx.
  15. Council on Foreign Relations, (2022), “Global Conflict Tracker”, (2022): https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/war-yemen.
  16. Danish Refugee Council, “The Yemen Crisis”, 2021, https://drc.ngo/it-matters/feature-stories/2021/3/the-yemen-crisis/.
  17. ICRC (1), n.d. “Military Necessity”, (2022): https://casebook.icrc.org/glossary/military-necessity.
  18. ICRC (2), n.d. “Yemen, Humanitarian Impact of the Conflict”, (2022): https://casebook.icrc.org/case-study/yemen-humanitarian-impact-conflict.
  19. IHL Database, n.d. “Customary IHL”, (2022): https://ihl-databases.icrc.org/customary-ihl/eng/docs/v1_rul_rule1.
  20. International Rescue Committee, (2022), “Crisis in Yemen: Protracted conflict pushes Yemenis deeper into need”, 2022: https://www.rescue.org/article/crisis-yemen-protracted-conflict-pushes-yemenis-deeper-need#:~:text=%E2%80%9CYemen%20is%20still%20one%20of,and%20development%20manager%20Ebtihal%20Ghanem.
  21. Meron, Theodor, (1987), “The Geneva Conventions as Customary Law”, The American Journal of International Law, Vol. 81, No. 2.
  22. One World Nations Online, n.d, “History of Yemen”, (2022), https://www.nationsonline.org/oneworld/History/Yemen-history.htm.
  23. Oxfam International, (2022), “Escalating death, destitution and destruction as Yemeni civilians left to bear brunt of 7-year war: Oxfam”, (2022): https://www.oxfam.org/en/press-releases/escalating-death-destitution-and-destruction-yemeni-civilians-left-bear-brunt-7-year.
  24. Qureshi, Waseem Ahmad, (2020), “The Crisis in Yemen: Armed Conflict and International Law”, North Carolin Journal of International Law, Vol. 45, No. 1.
  25. Relief Web, (2021), “Yemen: A Quarter of All Civilian Casualties Are Children”, (2022): https://reliefweb.int/report/yemen/yemen-quarter-all-civilian-casualties-are-children.
  26. Reuters, (2015), “UPDATE 4-Yemen president quits, throwing country deeper into chaos”, 2022: https://www.reuters.com/article/yemen-security-idUSL6N0V12MQ20150122.
  27. Robinson, Kali, (2022), “Yemen’s Tragedy: War, Stalemate, and Suffering”, Council on Foreign Relations, 2022: https://www.cfr.org/backgrounder/yemen-crisis.
  28. The Guardian, (2017), “Saudi Arabia still Barring Aid to Yemen despite Pledge to Lift Siege”, 2022: https://www.theguardian.com/world/2017/nov/24/saudi-arabia-continues-to-block-humanitarian-aid-to-yemen.
  29. The Lawyer Portal, (2020), “How to Discuss the Yemen Crisis in an International Law Context”, 2022: https://www.thelawyerportal.com/blog/how-to-discuss-the-yemen-crisis-in-an-international-law-context/.
  30. UN NEWS, (2021), “UN Humanitarian Office Puts Yemen War Dead at 233,000, Mostly from ‘Indirect Causes”, 2022: https://news.un.org/en/story/2020/12/1078972.
  31. UN Office of Disarmament Affairs, n.d. “The Convention on Certain Conventional Weapons”, (2022): https://www.un.org/disarmament/the-convention-on-certain-conventional-weapons/.
  32. 69th Session of the International Law Commission, (2017). UN Doc. A/CN.4/L.893.
  33. Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field. Geneva, 12 August (1949).
  34. Convention (II) for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea. Geneva, 12 August (1949).
  35. Convention (III) relative to the Treatment of Prisoners of War. Geneva, 12 August (1949).
  36. Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. Geneva, 12 August (1949).
  37. Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, (1984).
  38. Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, (1948).
  39. Customary IHL Database, Rule 55, https://ihldatabases.icrc.org/customary-ihl/eng/docs/v1_rul_rule55.
  40. Geneva Convention relative to the protection of civilian persons in time of war, (Fourth Geneva Convention), (1949).
  41. Human Rights Council, “Situation of human rights in Yemen, Including Violations and Abuses since September (2014)”, Annual report of the United Nations High Commissioner for Human Rights and reports of the Office of the High Commissioner and the Secretary-General, 2020, (UN Doc. A/HRC/45/CPR.7).
  42. ICJ, Arrest Warrant of 11 April (2000) (Democratic Republic of the Congo v. Belgium), Judgment, I.C.J. Reports (2002).
  43. ICJ, Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (The Gambia v. Myanmar(, (2019).
  44. ICJ, Questions relating to the Obligation to Prosecute or Extradite (Belgium v. Senegal), Judgment, I.C.J. Reports (2012).
  45. ICTY, Prosecutor v. Dusko Tadic a/k/l “Dule”, Decision on the Defense Motion for Interlocutory Appeal on Jurisdiction, 2 October (1995).
  46. ILC, Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, (2001).
  47. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August (1949), and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June (1977).
  48. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August (1949), and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), 8 June (1977).
  49. Rome Statute of the International Criminal Court, (1998).
  50. N. Sec. Council, Final Rep. of the Panel of Experts on Yemen, U.N. Doc. S/2016/73 (Jan. 26, 2016).
  51. N. Sec. Council, Final Rep. of the Panel of Experts on Yemen, U.N. Doc. S/2018/193 (Jan. 31, 2018).
  52. UN Charter, 1945.
  53. UNTS, n.d. “Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August (1949) and relating to the protection of victims of non-international armed conflicts (Protocol II)”, (2022): https://treaties.un.org/pages/showDetails.aspx?objid=08000002800f3cb8.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 31
فروردین 1401
صفحه 243-272

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار