استناد به عمومات در حل مسائل نوپدید؛ مطالعه تطبیقی فقه امامیه و حقوق‌ آمریکا

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

غالب متون قانونی به صورت قضایای عام نوشته یا گفته شده­اند. از طرف دیگر، هماره قانون­گذار - در بهترین حالت - یک قدم از اختراعات و تحوّلات عقب بوده است. این دو امر، این پرسش بسیار مهم را به همراه خواهد داشت که آیا مفسّر می­تواند در فهم و حل مسائل نوپدید که در زمان تقنین وجود نداشته­اند، به عمومات قانونی استناد نماید؟ اگر می­تواند، ضوابط و اصول حاکم بر این استناد کدامند؟ در مقاله حاضر، سعی می­کنیم با تکیه بر اصول مشترک تفسیری در میان فقهای امامیه و حقوق­دانان آمریکایی، به این سوال بسیار مهم و بنیادین پاسخ دهیم. دیدگاه ما در قالب یک نظریه عمومی ذیل دو محور ارائه می­گردد: در محور اول، نشان می­دهیم که استناد به عمومات در حل مسائل نوپدید روشی عقلائی در تفسیر متون فقهی و حقوقی است؛ سپس در محور دوم، تلاش می­­کنیم تا شما را قانع نماییم که در این استناد باید میان مسائلی که در زمان تقنین برای مخاطب عادتاً محال و غیرممکن به نظر می­رسیده­ و غیر آن تفاوت گذاشت، و صرفاً در صورت اول است که استناد به عمومات قابل­ قبول است.

تازه های تحقیق

مقاله با این پرسش آغاز شد که آیا می­توان در فهم و استنباط حکم مسائل نوپدید به عمومات فقهی و حقوقی استناد نمود؟ اگر می­توان، ضابطه در چنین استنادی چیست؟ در پاسخ به پرسش اول نشان دادیم که استناد به عمومات در فهم و حل مسائل نوپدید امری کاملاً عقلائی و پذیرفته شده در نزد مشهور فقیهان امامیه و حقوق­دانان آمریکایی است. در پاسخ به پرسش دوم نیز ثابت کردیم که با تکیه بر برخی مبانی تفسیری مشترک در میان فقیهان و حقوق­دانان آمریکایی - خصوصاً نونص­گرایانی مانند قاضی اسکالیا- ضابطۀ صحت استناد به عمومات این است که اگر آن موضوع نوپدید در زمان تقنین امری عادتاً محال و غیرممکن به نظر می­رسیده است، استناد به عمومات صحیح نیست، اما اگر موضوع نوپدید از موضوعاتی است که هرچند در زمان تقنین رایج نبوده است، اما عرف آن­ها را محال نمی­پنداشته، استناد به عموم در فهم و حل آن موضوع صحیح خواهد بود. البته نظریۀ مذکور برای مفسّرانی قابل استفاده است که در فرایند تفسیر متن، خود را متعهّد به معنای متعارف متنِ قانون می­دانند. اما در مکاتبی مانند هدف­گرایی[1]، پیامد­گرایی[2] و تفسیر پویا[3] ممکن است مسئله حل و فهم موضوعات نو­پدید از اساس به روش­های دیگری مانند فهم مقاصد و اهداف قانون­گذار و همچنین مصلحت­سنجی­های قضات در هر مورد خاص صورت بپذیرد. به عبارت دقیق­تر، بر اساس مکتب پیامد­گرایی –مثلاً- از اساس سوال به این­گونه مطرح می­شود که قانون­گذار از تصویب قانون چه پیامد­هایی را دنبال می­کرده است و آیا با شامل­دانستن عام نسبت به موضوعِ نوپدید، آن پیامد­ها کماکان وجود خواهند داشت یا خیر؟ ناگفته پیداست که این سوال در ناحیۀ خروج افرادی که مسلّماً در زمان تقنیین شامل عام بوده­اند اما اکنون پیامد­های مورد توقّع قانون­گذار در آن­ها وجود ندارد نیز قابل جریان خواهد بود. ما در نظریۀ ارائه شده، میان موضوعات نوپدید در حقوق جزا و غیر آن تفصیل قائل نشدیم، اما ممکن است شخصی با توجه به برخی اصول لفظی و غیرلفظی مانند اصلِ تفسیر مضیّق و یا اصل برائت، قائل به تفصیل گردد. در هر حال پیداست که به حکم قاعده قبح عقاب بدون بیان مجازات باید با استناد به قانونی صورت گیرد که عرفا مصداق "بیان" باشد.

 

 

[1] Purposivism.

[2] Consequentialism.

[3] Dynamic Interpretation.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Interpretation of General Terms and Emerging Developments; A Comparative Study of Imami Jurisprudence and American Law

نویسندگان [English]

  • Reza Pourmohammadi 1
  • Rahim Nobahar 2
1 Phd Student of Private law
2 Associate Professor, Department of Islamic Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University.
چکیده [English]

How do new technologies affect the way we interpret legal texts? This is, on its face, an enormous question. Technology and science are ever-expanding in a rapid pace but, legislatures are often one step behind. This fact raises an important question: How do emerging developments in science and technology affect the way we interpret legal texts? One could fill many volumes in an effort to engage this issue in a serious way. But we can also learn a great deal about the larger subject by asking a more modest question: Can general old terms cover emerging developments that did not exist before? In this article, we, firstly, show applying general terms to emerging developments is an accepted method in Imami jurisprudence and American law. Secondly, a distinction must be made between emerging developments that could not have been dreamed of before or seemed impossible and emerging developments that could have been anticipated by an ordinary man.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • General Terms
  • New Issues
  • Judge Scalia
  • Textualism

مراجع

  1. ابن حیون، نعمان بن محمد، ۱۳۸5ق، دعائم الإسلام‏، قم، موسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث،چ2،ج2.
  2. ‏ابن فهد حلی، احمد بن محمد، ۱۴۰۷ق، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع‏، قم، مؤسسة النشر الإسلامی،ج2.
  3. ‏ابن‌شهید ثانی، حسن بن زین الدین،بی‌تا،معالم الدین و ملاذ المجتهدین‏، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
  4. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، ۱۴09ق، کفایة الاُصول‏، قم، موسسة آل البیت علیهم السلام،چ1.
  5. اسلامی، رضا، 1398ش، جایگاه قواعد استظهار در حل مسائل مستحدثه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  6. آشتیانی، محمدحسن بن جعفر، ۱۴۰۳ق، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم،کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)ج2.
  7. ‏اصفهانی نجفی، محمدتقی بن عبدالرحیم، 1429ق، هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین، قم: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث،ج3.
  8. ‏اصفهانی، ابوالحسن، 1422ق، وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی)‏، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
  9. ‏اصفهانی، محمدحسین، ۱۴۰۹ق، بحوث فی الأصول‏، قم،دفتر انتشارات اسلامی‏.
  10. ‏---------------، 1429ق، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة‏، بیروت، موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث‏.
  11. الهام، غلامحسین، برزگر، محمد رضا، عامری ثانی، امیرکیا، 1400ش،امکان سنجی استفاده از دفاع اضطرار توسط برنامه‌نویس خودروی خودران بر اساس مبانی حقوق کیفری ایران و رویه‌های مربوط به قتل ناشی از اضطرار در کامن‌لا،پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال 8 ،ش1.
  12. ‏انصاری، مرتضی بن محمدامین، ۱۴۱۵الف‌، کتاب المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی،ج1.
  13. ‏----------------------، ۱۴۱۵ب‌، کتاب الزکاة‏، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  14. ‏----------------------، ۱۴۱۵ج‌، کتاب الطهارة‏ ،قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  15. ‏بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل، ۱۴۱۷ق، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان‏، قم، موسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
  16. ‏تبریزی، یوسف، 1403ق، درر الفوائد فی شرح الفرائد‏، قم، مکتبه بصیرتی‏.
  17. ‏تقوی اشتهاردی، حسین، 1418ق. تنقیح الأصول‏، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)،ج1.
  18. توحیدی، محمدعلی، بی­تا، مصباح الفقاهة‌ (تقریرات درس خارج آیت­الله خوئی)، بی­جا،ج2.
  19. ‏جواهری، حسن، 1422 ق، بحوث فی الفقه المعاصر،بیروت، دار الذخائر مجمع الذخائر الاسلامیة.،ج2.
  20. ‏حاج عاملی، محمد حسین، ۱۴۲۴ق، إرشاد العقول الى مباحث الأصول (تقریرات درس خارج آیت­الله سبحانی)‏‏، قم، موسسه امام صادق( ع)،ج3.
  21. ‏حائری اصفهانی، محمدحسین بن عبدالرحیم، ۱۴۰۴ق، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة‏،قم،دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  22. ‏حرعاملی، محمد بن حسن، ۱۴۱۶ق، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة‏، قم، موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث،ج23و28.
  23. ‏حسینی عاملی، محمدباقر، ۱۴۱۹ق، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة‏، قم، مؤسسة النشر الإسلامی،ج12.
  24. ‏حسینی مراغی، عبد الفتاح بن علی، ۱۴۱۷ق، العناوین الفقهیة‏، قم،مؤسسة النشر الإسلامی،ج1.
  25. ‏حسینی میلانی، علی، ۱۴26ق، الشهادات (تقریرات درس خارج آیت­الله گلپایگانی)‏. قم، دفتر السید علی الحسینی المیلانی،ج1.
  26. ‏خامنه ای، سید علی،۱415ق، أجوبة الاستفتاءات‏، کویت،نشر دار البناء.
  27. ‏خرازی، سید محسن، ۱۳۷۹ش، «تغییر جنسیت»‏. فقه اهل بیت،دوره 23 ،ش6.
  28. ‏خمینی، روح الله، ۱434ق، کتاب البیع، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)،ج1.
  29. ‏خمینی، مصطفی، ۱۴۱۸ق، تحریرات فی الأصول‏، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی( ره)،ج5.
  30. خویى، سید ابو القاسم‌، 1418ق، موسوعة الإمام الخوئی‌، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره‌.
  31. ‏------------، 1352ش، أجود التقریرات (تقریرات درس خارج میرزای نائینی، قم، مطبعه العرفان‏.
  32. ‏روحانی، محمد صادق، 1435ق، فقه الصادق علیه السلام‏، قم، آئین دانش،ج1.
  33. سبحانی تبریزی، جعفر، 1383ش، اصول الفقه المقارن فیما لا نصّ فیه، قم، موسسه امام صادق علیه السلام.
  34. ‏--------------، ۱۴۱۵ق،الرسائل الأربع: قواعد أصولیة و فقهیة‏، قم، موسسه امام صادق علیه السلام،ج3.
  35. --------------، 1423ق، تهذیب الأصول‏، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)،ج1و2.
  36. ‏سیستانی،سیدعلی، ۱۴۱4ق، منهاج الصالحین‏، قم،مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی،ج1.
  37. ‏سیفی مازندرانی، علی اکبر، ۱428ق، دلیل تحریر الوسیلة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
  38. ‏شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی، ۱۳۷۹ش، رسائل الشهید الثانی‏، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات،ج1.
  39. ‏---------------------، ۱416ق، تمهید القواعد‏، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
  40. ‏صدر، محمد باقر، ۱۳۷۹ش، المعالم الجدیدة للأصول ، قم،کنگره شهید صدر،چ2،ج2.
  41. طباطبایى حکیم، محمدسعید، 1414ق، المحکم فی أصول الفقه‏، قم، المنار.
  42. ‏طباطبایی قمی، تقی، ۱۴۲۶ق، مبانی منهاج الصالحین‏، قم، قلم الشرق،ج10.
  43. ‏طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی، ۱۴۱۸ق، ریاض المسائل‏، قم، موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
  44. ‏طوسی، محمد بن حسن، ۱۴۰۰ق، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی‏، بیروت، دار الکتاب العربی.
  45. ‏علامه حلی، حسن بن یوسف، ۱۴۱۰ق،نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام‏، قم، انتشارات اسماعیلیان،ج2.
  46. ‏فاضل موحدی لنکرانی، محمد، 1414ق،تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة( الاجتهاد و التقلید)، قم، مرکز فقه الأئمة الأطهار (علیهم السلام)،ج4.
  47. ‏فیاض، محمد اسحاق، ۱۴۱۷ق، محاضرات فی اصول الفقه‏، قم، دار الهادى للمطبوعات‏،ج5.
  48. ‏----------------، ۱۴۱۸ق، تعالیق مبسوطه علی مناسک الحج‏، قم، محلاتی.
  49. ‏قائنی، محمد، ۱۴۲۴ق، المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة‏، قم،مرکز فقه الأئمة الأطهار (علیهم السلام)،ج1.
  50. ‏قدسی، احمد، ۱۴۲۸ق، أنوار الأصول (تقریرات درس خارج آیت الله مکارم)‏، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام)،ج2.
  51. ‏قمی، میرزا ابوالقاسم، ۱۴۳۰ق، القوانین المحکمة فی الأصول‏، قم،احیاء الکتب الاسلامیة،ج1و2.
  52. ‏کاشف‌الغطاء، علی بن محمدرضا، ۱۳۸۱ش، النور الساطع فی الفقه النافع‏، نجف اشرف، مطبعة الآداب،ج2.
  53. ‏کاظمی خراسانی، محمدعلی،۱۳۷۶ش، فوائد الاُصول (تقریرات درس خارج میرزای نائینی)‏، قم، مؤسسة النشر الإسلامی،ج1و2.
  54. ‏کرباسی، محمد بن ابراهیم، بی­تا، إشارات الأصول‏‏، بی‌جا.
  55. کلانتری، ابوالقاسم، ۱۳۸۳ش، مطارح الأنظار (تقریرات درس خارج شیخ انصاری)‏، قم،مجمع الفکر الإسلامی،ج1،2و4.
  56. ‏کلینی، محمد بن یعقوب، ۱407ق، الکافی‏، تهران، دار الکتب الإسلامیة،ج5.
  57. گندمکار، رضا حسین، صالحی مازندرانی، محمد، حمیدی، محمد مهدی، 1400ش،بررسی تطبیقی امکان وجود شخصیت حقوقی برای سامانه‌های هوشمند در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق غرب،پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال،8 ش4.
  58. ‏مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، ۱403ق، بحار الأنوار، بیروت،دار إحیاء التراث العربی،ج62.
  59. ‏محسنی، محمد آصف، ۱۳۸۲ش‌، الفقه و مسائل طبیة‏، قم، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
  60. ‏محقق سبزواری، محمدباقر بن محمد، ۱۳۸۱ش‌، کفایة الفقه‏، قم، مؤسسة النشر الإسلامی،ج2.
  61. ‏مظفر، محمد رضا، ۱۳۷۵ش، أصول الفقه‏‏، قم، انتشارات اسماعیلیان.
  62. ‏مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، ۱۳۶۲ش، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‏، قم، مؤسسة النشر الإسلامی،ج8و12.
  63. ‏مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۸۰ش، بحوث فقهیة هامّة‏، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام).
  64. ‏--------------، 1427ق، الفتاوی الجدیدة، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام).
  65. ‏مومن قمی، محمد، ۱۳۷۵ش، «سخنی در تنظیم خانواده»‏، فقه اهل بیت ،دوره 8 ،ش2.
  66. ‏------------، ۱۴۱۵ق، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة‏، قم،مؤسسة النشر الإسلامی.
  67. نائینی، محمد حسین، ۱۳۷۳ش، منیة الطالب‏، تهران، المکتبه المحمدیه،ج1.
  68. ‏نجفی، محمدحسن بن باقر، ۱۳۶۲ش، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‏، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،ج5و41.
  69. ‏نراقی، احمد بن محمدمهدی، ۱۴۱۵ق، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة‏، قم،موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث،ج15.
  70. ‏-------------------، ۱۳۷۵ش،عوائد الأیام‏، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
  71. ‏-------------------،۱۳۸۰ش، رسائل و مسائل‏، قم، کنگره بزرگداشت محققان ملا مهدی و ملا احمد نراقی،ج1.
  72. ‏هاشمی شاهرودی، سید علی، ۱۴۱۹ق، دراسات فی علم الأصول (تقریرات درس خارج آیت­الله خوئی)‏، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام).
  73. ‏هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، ۱۳۷۸ش، «احکام فقهی کاهش ارزش پول»‏، دادرسی،دوره 16 ،ش3.
  74. یزدی، محمد، 1380ش، مسائل جدید فقهی، قم، نشر نصایح.
  75. Aleinikoff, T. (1988). Updating Statutory Interpretation. Michigan Law Review, 87(1), 20–66.
  76. Birch, C. (2003). The Connotation/Denotation Distinction in Constitutional Interpretation. The Journal of Appellate Practice and Process, 5(2), 445.
  77. Boyce, M. (2015). Ordinary Meaning, a Theory of the Most Fundamental Principle of Legal Interpretation, by Brian G. Slocum. Osgoode Hall Law Journal, 53, 1124.
  78. Browder v. United States, (U.S. Supreme Court February 17, 1941).
  79. Chemerinsky, E. (2019). Constitutional Law: Principles and Policies.
  80. Cooley, T. M. (1998). A Treatise on the Constitutional Limitations Which Rest upon the Legislative Power of the States of the American Union (5th edition). The Lawbook Exchange, Ltd.
  81. Crispin v. Christian Audigier, Inc., (United States District Court, C.D. California May 26, 2010).
  82. Dickerson, R. (1987). Statutes and Constitutions in an Age of Common Law. 48 University of Pittsburgh Law Review 773 (1987). https://www.repository.law.indiana.edu/facpub/1535
  83. Easterbrook, F. (1988). The Role of Original Intent in Statutory Construction. Harvard Journal of Law and Public Policy, 11, 59.
  84. Form and Substance in Anglo-American Law: A Comparative Study in Legal Reasoning, Legal Theory, and Legal Institutions. (1987). Oxford University Press.
  85. Fuller, L. L. (1936). American legal realism. Lancaster Press.
  86. Graham, R. N. M. (2009). What Judges Want: Judicial Self-interest and Statutory Interpretation*. Statute Law Review, 30(1), 38–72. https://doi.org/10.1093/slr/hmp002
  87. K Mart Corp. V. Cartier, Inc., (U.S. Supreme Court October 6, 1987).
  88. Kent, J. (1826). Commentaries on American Law. O. Halsted.
  89. Kyllo v. United States, (US Supreme Court February 20, 2001).
  90. Landau, J. (2011). Some Thoughts About State Constitutional Interpretation. Dickinson Law Review, 115(4), 837.
  91. Maloney, S. A., & Snead, O. C. (2017). Technology and the American Constitution (R. Brownsword, E. Scotford, & K. Yeung, Eds.; Vol. 1). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199680832.013.11
  92. Marmor, A. (2014). The Language of Law. Oxford University Press.
  93. Minnesota v. Dickerson, (US Supreme Court June 7, 1993).
  94. Patterson, E. W. (1964). The Interpretation and Construction of Contracts. Columbia Law Review, 64(5), 833. https://doi.org/10.2307/1120825
  95. Radin, M. (1930). Statutory Interpretation. Harvard Law Review, 43(6), 863–885. https://doi.org/10.2307/1330769
  96. Scalia, A. (1988). Originalism: The Lesser Evil. University of Cincinnati Law Review, 57, 849.
  97. Scalia, A. (2017). A matter of interpretation, new edition: Federal courts and the law. Princeton University Press.
  98. Scalia, A., & Garner, B. A. (2012a). Reading law: The interpretation of legal texts. Thomson/West.
  99. Scalia, A., & Garner, B. A. (2012b). Reading Law: The Interpretation of Legal Texts (1st edition). West.
  100. Scalia, A., & Kagan, E. (2020). The Essential Scalia: On the Constitution, the Courts, and the Rule of Law (J. S. Sutton & E. Whelan, Eds.). Crown Forum.
  101. Snead, O. C. (2004). Technology and the Constitution. The New Atlantis, 5, 61–69.
  102. Story, J. (1833). Commentaries on the Constitution of the United States: With a Preliminary Review of the Constitutional History of the Colonies and States, Before the Adoption of the Constitution. Hilliard, Gray.
  103. The California Code of Civil Procedure, (1861).
  104. The Gun Control Act, (1968).
  105. Thibaut, A. F. J. (2008). An Introduction to the Study of Jurisprudence: Being a Translation of the (N. Lindley, Trans.). Kessinger Publishing, LLC.
  106. S. v. Kammersell, (United States Court of Appeals, Tenth Circuit November 15, 1999).
  107. Webster, D. (1851). The Works of Daniel Webster ...: Speeches in Congress. C.C. Little and J. Brown.
  108. Witherspoon, J. P. (1956). Administrative Discretion to Determine Statutory Meaning: The High Road. Texas Law Review, 35, 63.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار