مطالعه تطبیقی خاتمه دادن به قرارداد به عنوان شیوه جبران خسارت در حقوق اسلام و اسناد بین المللی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی کاشان، ایران

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

چکیده

خاتمه دادن به قرارداد، یکی از شیوه های جبران خسارت یا ضمانت اجراهای نقض مفاد قرارداد است که   متعهد له می تواند به آن تمسک جوید. در نوشتار حاضر، این شیوه ی جبران به صورت توصیفی تحلیلی  و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای مورد مطالعه ی تطبیقی قرار گرفته است. این شیوه در فقه امامیه ، حقوق ایران و اسناد بین المللی پیش بینی شده است. لیکن در این عرصه تفاوتهایی میان حقوق اسلام و اسناد مذکور به چشم می خورد. طبق نظر مشهور در فقه امامیه با فرض امکان الزام و اجبار متعهد به اجرای تعهد ، متعهد له حق خاتمه دادن به قرارداد را نخواهد داشت. در حقوق ایران نیز به پیروی از نظر مشهور فقهی ، متعهد له ابتدا باید تقاضای الزام به اجرای تعهد را  نماید و چنانچه اجبار متعهد امکان پذیر نباشد حق دارد که قرارداد را خاتمه دهد. برخلاف حقوق ایران که الزام به اجرای تعهد و فسخ قرارداد در طول یکدیگرند، در اسناد بین المللی حق الزام به اجرای تعهد و حق خاتمه دادن به قرارداد در عرض یکدیگر هستند یعنی متعهدله در توسل به هریک مخیر بوده و برای پایان دادن به قرارداد نیازی به تقاضای قبلی مبنی بر الزام متعهد به اجرای تعهد ندارد.

تازه های تحقیق

با توجه به مواد (239) ،(238) ، (237) و(220) قانون مدنی ، الزام متعهد به اجرای تعهد بر سایر طرق مقدم بوده و دارای اولویت است. یعنی با فرض امکان الزام متعهد به اجرای تعهد اصلی، توسل به خاتمه دادن به قرارداد یا فسخ آن غیر ممکن بوده و متعهد مکلف به انجام تعهد اصلی است. به علاوه در مورد شرط فعل نیز ، چنان چه مشروط علیه از وفای به شرط تخلف نماید و اجبار و الزام وی به اجرای شرط غیر ممکن بوده و از جمله اعمالی باشد که شخص دیگری نیز قادر به انجام آن نباشد، مشروط له حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.

با عنایت به وحدت ملاک ماده (239) قانون مدنی، در تمامی مواردی که متعهد از اجرای تعهدات قراردادی  خویش خودداری می نماید و الزام وی به اجرای تعهد نیز به هیچ وجهی ممکن و مقدور نیست، متعهدله حق خاتمه دادن به قرارداد را خواهد داشت. لیکن با وجود امکان الزام متعهد به اجرای تعهد اصلی، نوبت به فسخ قرارداد نمی رسد. قاعده ی فوق الذکر در مواردی با استثناء مواجه شده است. یعنی در مواردی استثنایی متعهد له حتی بدون اینکه بدوا الزام متعهد به اجرای تعهد را درخواست نموده باشد، اختیار فسخ قرارداد را دارد. این استثنائات عبارتند از: ماده (395) قانون مدنی( خیار تاخر ثمن )، ماده(496) قانون مذکور ( تخلف از شرایط اجاره) و ماده(354*  این قانون( فروش مال از روی نمونه ).

در فقه ، طبق نظر مشهور با فرض امکان الزام و اجبار متعهد به اجرای تعهد، متعهد له حق خاتمه دادن به قرارداد را نخواهد داشت. لیکن بر خلاف نظر مشهور ، برخی از فقهاء متعهدله را در فرض تمکن از اجبار متعهد، مخیر بین فسخ و اجبار دانسته اند. یعنی مشابه آن چه در اسناد بین المللی پیش بینی شده است. بنابراین بر مبنای نظر غیر مشهور فقهی ، جبران خسارت وارده از طریق خاتمه دادن به قرارداد به نحو شایسته ای فراهم می گردد چرا که در این صورت متعهد له مجبور نیست تا ابتدا تقاضای الزام متعهد به اجرای قرارداد را بنماید و در این رهگذر متحمل استمرار نقض تعهدات توسط متعهدگردد.

در قانون مدنی بر خلاف اسناد بین المللی حکم صریحی راجع به قابلیت و امکان جمع شیوه های جبران خسارت قراردادی  به چشم  نمی خورد. لیکن با عنایت به مواد (230) ،(228) و (221) قانون مدنی  می توان گفت که امکان جمع بین فسخ و مطالبه خسارت به صورت ضمنی توسط قانونگذار پذیرفته شده است.

برخلاف حقوق ایران که الزام به اجرای تعهد و حق خاتمه دادن به قرارداد در طول یکدیگرند ،در اسناد بین المللی حق الزام به اجرای تعهد و حق پایان دادن به قرارداد در عرض یکدیگر هستند. یعنی جهت اینکه متعهد له از حق فسخ قرارداد برخوردار شود، لازم نیست تا بدوا تقاضای اجبار به انجام تعهد را نماید ودر فرض تعذر اجبار  بتواند به قرارداد خاتمه دهد، بلکه صرفا با کوتاهی متعهد در انجام تعهد، که معادل با عدم اجرای اساسی آن تعهد باشد، اختیار خاتمه دادن به قرارداد را خواهد داشت. به عبارت دیگر در فرض عدم اجرای تعهد ، متعهدله در تقاضای الزام به اجرای تعهد و فسخ قرارداد مخیر خواهد بود. به علاوه امکان خاتمه دادن به قرارداد در اسناد مذکور منوط به دادن اخطار به طرف دیگر قرارداد است. در حالی که در حقوق ایران، فسخ قرارداد توسط متعهد له، منوط به دادن اخطار قبلی به متعهد نیست و با وجود شرایط قانونی چنین اختیاری برای متعهدله متصور است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Investigation into Termination of Contract as a Remedy in Islamic Law and International Documents (A comparative study

نویسندگان [English]

  • mohammad mahdi masoumi 1
  • mohammad salehimazandarani 2
1 استادیار گروه حقوق واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی کاشان
2 associate professor of law at the university of qom
چکیده [English]

Termination is one of the remedies, or otherwise said warrants, available to the reprieved party in the event that a contract is breached.  Employing a descriptive-analytical method, the present study investigates such a remedy as provided in Imamiyah jurisprudence, as well as Iran and international legal documents. The concept is celebrated across the legal systems, yet there are certain differences inherent to it in Islamic law and international documents. Vehemently stipulated in the Imamiyah, it is incumbent upon the obliged party to perform the subject of a contract, hence, a right to termination of the contract is not reserved. Rooted in Imamiyah jurisprudence, Iran’s law of contracts enshrines the performance of the obligation in the first place, and a right to terminate the contract should the possibilities for the coercion upon the obliged party be rare. Contrary to Iran’s law in which the right to termination falls subsequent to performance of an obligation, the two are accessible alongside each other for the obliged party to choose from in the international legal documents. In other words, as for the termination of the contract, there is no need for a request earlier to (non)performance of the obligation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Remedy
  • Termination of Contract
  • Performance of the Obligation
  • International Legal Documents
  • Islamic Law

مراجع

  1. . ابن عباد ،اسماعیل ، 1414ق ، المحیط فی اللغه ، بیروت ، عالم الکتاب،چ1،ج4.

    1. امامی ،سید حسن ، بی تا ، حقوق مدنی ، تهران ، انتشارات اسلامیه،ج1.
    2. انصاری، مرتضی(شیخ انصاری) ، 1415ق ، کتاب المکاسب (ط ـ الحدیثۀ) ، قم ، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری،چ1،ج6.
    3. ----------------------- ، 1421ق ، صیغ العقود والایقاعات ، قم ، مجمع اندیشه اسلامی ،چ1.
    4. جعفری لنگرودی ،محمدجعفر ، 1368ش ، ترمینولوژی حقوق،تهران ، کتابخانه گنج دانش،چ14.
    5. جوهری ،اسماعیل بن حماد ، 1410ق ، الصحّاح- تاج اللغه و صحاح العربیه ، بیروت ، دار العلم للملایین،چ1،ج1.
    6. حلّی حسن بن یوسف (علامه ی حلّی) ، 1414ق ، تذکره الفقهاء (ط-الحدیثه) ، قم ، موسسه آل البیت علیهم السلام،چ1،ج11.
    7. خویی ، سیدابوالقاسم ، 1410ق ، منهاج الصالحین ، قم ، نشر مدینه العلم ،چ1،ج2.

    9 .روحانی ، سیدصادق ، 1429ق ، منهاج الفقاهه ، قم ، انوار الهدی،چ5،ج6.

    1. ------------ ، بی تا ، منهاج الصالحین ، بی نا،ج2.
    2. سبحانی ، جعفر ، 1423ق ، دراسات موجزه فی الخیارات والشروط ، قم ، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه،چ1.
    3. شعرانی ، ابوالحسن ، 1419ق ، ترجمه وشرح تبصره المتعلمین ، تهران ، منشورات الاسلامیه،چ5،ج1.
    4. شهیدی، مهدی ، 1385ش ، اصول قرار دادها و تعهّدات،تهران ، انتشارات مجد، چ14.
    5. صفایی ،سیدحسین و سایر نویسندگان ، 1384 ش ، حقوق بیع بین المللی کالا ،تهران ، انتشارات دانشگاه تهران،چ1.
    6. صفایی ،سیدحسین ، 1387ش ، قواعد عمومی قراردادها ، تهران ، بنیاد حقوقی میزان،چ6.
    7. طاهری ،حبیب الله ، 1418ق ، حقوق مدنی ،قم ، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین،چ2،ج2.
    8. طباطبایی یزدی ، سید محمد کاظم ، 1409ق، العروه الوثقی ، بیروت ، موسسه الاعلمی للمطبوعات،چ2،ج2.
    9. ------------------------ ، 1421ق ، حاشیه المکاسب ، قم، موسسه اسماعیلیان،چ2،ج2.
    10. عاملی محمّد بن مکی(شهید اوّل) ، بی تا ، القواعدوالفوائد ، قم ،کتاب فروشی مفید،چ1،ج2.
    11. عاملی،زین الدین بن علی(شهید ثانی)، 1410ق ، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه،قم، کتابفروشی داوری،چ1،ج3.
    12. ----------------------------، 1413ق ، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج3 و10 ، چ1 ، قم ، موسسه ی المعارف الاسلامیه
    13. ----------------------------، 1414ق ، حاشیه الارشاد، قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،چ1.
    14. عمید ،حسن، 1389ش ، فرهنگ فارسی عمید، تهران ، نشر اشجع،چ1.
    15. فخارطوسی ، جواد ، 1375ش ، درمحضر شیخ انصاری(شرح خیارات) ، قم ، نشرمرتضی، چ2،ج8.
    16. کاتوزیان ، ناصر ،1383ش (الف) ، قواعد عمومی قراردادها ،تهران ، شرکت سهامی انتشار،چ2،ج3.
    17. ----------- ، 1383ش (ب) ، قواعد عمومی قراردادها ،تهران ، شرکت سهامی انتشار،چ4،ج4.
    18. -----------، 1390ش ، اعمال حقوقی،تهران ، شرکت سهامی انتشار،چ4.
    19. معین، محمّد ،1387ش ، فرهنگ فارسی معین ، تهران ، انتشارات فرهنگ نما،چ1.
    20. مراغی ،سید میرعبدالفتاح ، 1417ق ، العناوین الفقهیه ، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین،چ1،ج2.
    21. موسی پور ،میثم ، 1394ش ، ترجمه کنوانسیون بیع بین المللی کالا ، بی چا ، بی نا ( وبلاگ اندیشه های حقوقی)
    22. 31. نجفی، محمّد حسن(صاحب جواهر) ، 1404ق ، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت ، دار احیاء التراث العربی،چ7،ج23.
    23. نجفی کاشف الغطاء، احمد بن علی ، 1423ق ، سفینه النجاه و مشکاه الهدی و مصباح السعادات، نجف ،موسسه ی کاشف الغطاء،چ1،ج3.
    24. نراقی، ملا احمد ، 1417ق ، عوائد الایّام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،چ1.
    25. European Union Studies Center, (2002), Principles of European Contract Law (PECL).
    26. European Group on Tort Law (2009) Principles of European Tort Law.
    27. Frey, M., & Frey, P. H. (2008). Introduction to the Law of Contracts. Thomson/Delmar Learning.
    28. Honnold, J. (2009). Uniform law for international sales under the 1980 United Nations Convention. Kluwer Law International BV.
    29. Mullis, A., & Huber, P. (2007). The CISG: A new textbook for students and practitioners.
    30. Institute of International Pour Iunification du Drout Prive (UNIDROUiT ), (2014) Last updated, Principles of International Commercial Contracts.
    31. Lando, O., & Beale, H. G. (Eds.). (2019). Principles of European contract law: Parts I and II. Kluwer Law International BV.
    32. United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods. (2014). United Nations Commission on International Trade Law.
    33. UNCITRAL Digest of Case Law on the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods, United Nations, New York (2012), Retrieved from http://www.uncitral.org/.

     

    References

    1. Ibn Ebad, Ismail, (1994), Al-Muhit felloghat, Vol.4, NO.1, Published by Alam Al-ketab, Beirut.
    2. Emami, Seyed Hasan, Civil law, Vol.1, Tehran, Islamic Publications.
    3. Ansari, Morteza (Sheikh Ansari), (1995), Ketab Al-Makaseb (T- Al-Hadithah), Vol. 6, No. 1, International Congress on Commemoration of Sheikh Ansari, Qom.
    4. Ansari, Morteza (Sheikh Ansari), (2001), Siyagh Al-Oqud, No.1, Published by Islamic Thought Forum.
    5. 5. Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (1989), Legal Terminology, No.14, Ganj Danesh Publication, Tehran.
    6. Johari, Ismail ben Hammad, (1990), Al-Sehah Taj Al- Loghat, Vol.1, NO. 1, Published by Dar Al-elm Al-mlayin, Beirut.
    7. Helli, Hasan ben Yusuf (Allameh Helli), (1994), Tazkerat Al-Foqaha (T-Al-Hadithah) Vol.11, No.1, Published by al Al-Bayt Institute.
    8. Khoei, Seyed abul Al-Qasim, (1990), Menhaj Al-Salehin , Vol. 2, No.1, Madinah Al-elm Publication.
    9. Rouhani, Seyed Sadeq, (2008), Menhaj Al-Feqaha, Vol.6, No. 5, Qom, Anwar Al-Hoda Publication.
    10. Rouhani, Seyed Sadeq, Menhaj Al-Salehin, Vol. 2.
    11. Sobhani, Jafar, (2003), Derasat mujezeh fi Al-Khiyarat va Al-Shorut, No.1, Published by Al-Markaz Al-Alami Le Derasat Islami.
    12. Sharani, Abul Hasan, )1999(, Sharh Tabsareh Al Motaalemin, Vol.1, No.5, Manshurat Al-Islamiye, Tehran.
    13. Shahidi, Mehdi, (2006), Principles of Contracts and obligations, No.14, Majd Publications, Tehran.
    14. Safai, Seyed Hossein and other authors, (2005), International Sale of Goods, No.1, University of Tehran Publications, Tehran.
    15. Safai, Seyed Hossein, (2008), General Rules of Contracts, No.6, Published by Mizan Legal Foundation, Tehran.
    16. Taheri, Habibullah, (1998), Civil Law, Vol. 2, No. 2, Published by the Islamic House of the Modaresin Society.
    17. Tabatabaei Yazdi, Seyed Mohammad Kazem, (1989), Al-Orweh Al-Wosqa, Vol. 2, No. 2.
    18. Tabatabai Yazdi, Seyed Mohammad Kazem, (1999), Hashiyeh Al-Makaseb, Vol. 2, No. 2.
    19. Ameli, Mohammad Ben Makki (Shahid Avval), (????), Al-Qavaeed val-Faveed, Vol. 2, No.1.
    20. Ameli, Zainal-Din ben Ali (Shahid Sani), (1990), Al-Rawzah Al-Bahiyyah fi Sharh Al-Lomah Al-Dameshqiyya, Vol. 3 No.1.
    21. Ameli, Zainal-Din ben Ali (Shahid Sani), (1993), Masalek Al-Efham, Vols. 3 and 10, No.1.
    22. Ameli, Zainal-Din ben Ali (Shahid Sani), (1994), Hashiyeh Al-Ershad, No.1, Published by the Islamic Preaching Office.
    23. Amid, Hasan, (2010), Farhang Farsi Amid, No.1, Ashja Publication, Tehran.
    24. Fakhartousi, Javad, (1996), In the Presence of Sheikh Ansari (Sharh Khiyarat), Vol. 8, No. 2, Mortaza Publication, Qom.
    25. Katouzian, Nasser, (2004a), General Rules of Contracts, Vol.3, No. 2, Tehran Publishing Company.
    26. Katouzian, Nasser, (2004b), General Rules of Contracts, Vol.4, No.4, Tehran Publishing Company.
    27. Katouzian, Nasser, (2011), Juristic Acts, No. 4, Tehran Publishing Company.
    28. Moin, Mohammad, Farhang Farsi Moin, (2008), No.1, Farhang Nama Publications, Tehran.
    29. Maraghi, Seyed Mir Abdul-Fattah, (1997), Al-Anawin Al-Fiqhiyyah, Vol. 2, No.1, Published by the Islamic House of the Modaresin Society, Qom.
    30. Musapour, Meysam, (2015), Translation of the Convention on Contracts for the International Sale of Goods, (Legal Thoughts Blog).
    31. Najafi, Mohammad Hasan (Saheb Jawaher), )1984(, Jawaher al- Kalam, Vol. 23, No .7, Beirut, Dar Ehya Al-Torath al-Arabi.
    32. Najafi Kashif Al-Gheta, Ahmad Ben Ali, (2003), Safinah Al-Najat va Meshkat Al-Hoda va Mesbah Al-Saadah, Vol. 3, No.1, Najaf, Kashif Al-Gheta Institute.
    33. Naraghi, Mulla Ahmad, (1997), Awaed Al-Ayyam, No. 1, Published by the Islamic Preaching Office.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار