مطالعه تطبیقی ماهیت داوری در حقوق غرب؛ حقوق ایران و فقه امامیه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق و فقه اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم. ایران

10.22091/csiw.2022.7643.2194

چکیده

تعیین دقیق ماهیت داوری بر گستره و دامنه قوانین قابل اجرا در امر داوری و وضعیت حقوقی داور بین‌المللی و اعمال استقلال او در هر سیستم حقوقی ملی که داور در آن عمل می‌کند، مؤثر است. در پاسخ به پرسش از ماهیت حقوقی داوری تاکنون نظریات متعددی در حقوق غرب مطرح شده است. از میان نظریات متمرکز بر حل تعارض میان عرصه حقوق عمومی و حقوق خصوصی، برخی اولویت را بر عرصه حقوق عمومی(ماهیت قضایی و ماهیت امتیاز) و برخی بر عرصه حقوق خصوصی(ماهیت‌قراردادی) داده‌اند و برخی درصدد آشتی میان این دو عرصه بر آمده‌اند.(ماهیت‌ترکیبی) ازمیان نظریات پذیرنده تحولات داوری در عرصه تجارت جهانی نیز برخی بر استقلال و فراملی بودن داوری تأکید داشته‌(ماهیت‌مستقل یا خودگردان) و برخی نظریات جدیدتر بر منابع متعدد داوری اعم از ملی و فراملی نظر دارند.‌(ماهیت‌کثرت‌گرایی حقوقی) با توجه به فقدان داوری بین‌المللی در گذشته و رواج داوری صرفاً بصورت داخلی و در قلمرو یک حکومت، گرچه ظاهر اقوال فقهای امامیه اتخاذ ماهیت‌قضایی برای تحکیم و داوری است اما نگاه دقیق تر به عبارات فقهی نشان می‌دهد که از نظر ایشان ماهیت‌ترکیبی‌(قضایی-قراردادی) بر داوری حکمرانی می‌کند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی؛ ماهیت ترکیبی را ماهیت دقیق حقوقی و فقهی در عرصه حقوق داوری داخلی و بین المللی قلمداد می‌نماید.

تازه های تحقیق

  • پیشرفت جامعه جهانی در مبادلات و تجارتهای بین‌الملل گرچه نیازمندی داوری را به ماهیتی مستقل یا کثرت گرا ایجاب می نماید اما با توجه به ضرورت شناسایی و اجرای آراء داوری در قلمرو کشورها و ضرورت هماهنگی این آراء با مقررات داخلی و نظم عمومی و سیاست های آمره کشورها به نظر می‌رسد از میان نظریات مختلف مربوط به ماهیت داوری، نظریه مختلط یا ترکیبی با واقعیت امکان شناسایی و اجرای آراء در قلمرو کشورها سازگارتر به نظر می رسد. داوری تجاری بین‌المللی دارای هر دو ویژگی قراردادی و قضایی است و غالب کشورها گرچه با پذیرش برخی کنوانسیون های بین‌المللی و الحاق به آنها خود را با نیازهای جامعه جهانی هماهنگ نموده اند اما هنوز بر نظم عمومی و هماهنگی آراء با سیاست های عمومی خود تأکید دارند.
  • در فقه امامیه نظریه مشهور فقها تعیین ماهیت‌قضائی برای داوری بوده و داوری را قضاوت تحکیمی دانسته‌اند و نظریه توکیل یا قراردادی بودن ماهیت داوری بدلیل توالی فاسد متعدد مردود است. از جمله توالی فاسد این نظریه، می توان به ضرورت رعایت غبطه موکل توسط داور (وکیل وی) اشاره نمود که این امر با اصل بی طرفی و استقلال داور منافات دارد و یا به قابلیت عزل وکیلان بدلیل جائز بودن عقد وکالت اشاره نمود که در نتیجه آن هر کدام از طرفین می توانند در هر مرحله رسیدگی و در هر جا احساس کنند تصمیمی که داور می خواهد بگیرد به ضرر آنهاست، وی را عزل نمایند.
  • به نظر می‌رسد با توجه به ضعف نظریه وکیل دانستن داور و با امعان نظر و توجه بر تفاوت داوری در حقوق داخلی و داوری در عرصه بین‌المللی، نظر مشهور فقها در قضاوت تحکیمی دانستن ماهیت داوری با نظریه ترکیبی یا مختلط در حقوق داخلی سازگارتر به نظر می‌رسد و ماهیت‌ترکیبی را باید ماهیت فقهی – حقوقی مناسب در حقوق ایران قلمداد نمود.
  • تعیین داور از جانب طرفین و ارجاع اختلاف فی مابین به داور، تبلور ماهیت‌قراردادی داوری و فصل الخطاب بودن رأی داور تبلور ماهیت‌قضائی داوری از دید مشهور فقهاست. تأکید فقها بر قضاوت تحکیمی دانستن داوری برای اجتناب از نظر برخی از فقهای عامه در وکیل دانستن داور بوده و منافاتی با قراردادی بودن منشأ داوری و نظریه مختلط ندارد.
  • واضح است که ماهیتی که فقها برای داوری مطرح کرده‌اند‌(ماهیت‌قضائی) در حیطه حل و فصل اختلاف در قلمرو یک کشور و بصورت داخلی می‌باشد و انتقاداتی که نسبت به این نظریه شده است غالباً به دلیل رواج داوری تجاری بین‌المللی در عصر کنونی می‌باشد که طرفین تابعیت‌های مختلف دارند یا در کشوری غیر از کشور متبوعشان اقدام به تجارت و ارجاع اختلاف به داوری نموده‌اند که در این موارد مطابق مقررات بین‌المللی در مواردی امکان حاکم گرداندن قوانینی را بر موضوع اختلاف و بر روند رسیدگی دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Nature of Arbitration in Western Law, Iranian Law, and Imāmiyya Fiqh.

نویسنده [English]

  • hosein hooshmand
Assistant Professor, Law Department, Research Institute of Hawzeh and University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Determining the exact nature of arbitration affects the scope of the applicable law on arbitration, the legal status of the international arbitrator, and the exercise of its independence in any national legal system in which the arbitrator operates. In response to the question of the legal nature of arbitration, several theories had been proposed in Western law. Among the theories focused on resolving the conflict between the field of public law and private law, some have given priority to the field of public law (judicial nature and the nature of privilege) and some to the field of private law (contractual nature). Yet, others have tried to reconcile between the two fields (hybrid or mixed nature). Among the theories that acknowledge the evolution of arbitration in the arena of world trade, some have highlighted the independence and transnational nature of arbitration (autonomous or self-governing nature), and some recent theories have focused on multiple sources of arbitration, including national and supranational ones (the nature of legal pluralism). Considering the lack of international arbitration in the past and the prevalence of arbitration only domestically and within the territory of a government, it can be stated that although the words of Imami jurists (the Fuqaha) appear to adopt a judicial nature for consolidation and arbitration, a closer examination of the jurisprudential (or fiqhi) expressions shows that in their opinion, the combined nature (judicial-contractual) rules over arbitration. Recruiting a descriptive-analytical method, the study revealed that the hybrid nature represents the precise legal and jurisprudential nature including domestic and international arbitration law.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nature of Arbitration
  • Contractual Theory
  • Mixed or Hybrid Theory
  • Concession Theory
  • Jurisdictional Theory
  • Autonomous Theory
  • Theory of Legal Pluralism

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. ابن براج، عبدالعزیز،1406ق، المهذب، قم، جامعه مدرسین، ج2.
    2. اسدی نژاد، محمد،1378ش، داوری تجاری بین‌المللی ایران و آنسیترال، انتشارات دانشگاه گیلان، چ1.
    3. جعفری لنگرودی، محمد جعفر،1376ش، دانشنامه حقوقی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ5، ج3.
    4. حائری، سید کاظم،1415ق، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چ1.
    5. حلی(محقق)، نجم الدین جعفر بن حسن،1408ق، شرائع الاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ2، ج4.
    6. حلی(علامه)،1412ق، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، موسسه نشر اسلامی، چ1، ج7.
    7. خدابخشی، عبدالله،1397ش، حقوق دعاوی بایسته‌های حقوق داوری تطبیقی، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ1.
    8. خزایی، حسین،1386ش، حقوق تجارت بین‌الملل، داوری، تهران، نشر قانون، چ1، ج7.
    9. روحانی، سید محمد صادق،1412ق، فقه الصادق علیه السلام؛ قم، مؤسسه دارالکتاب، چ3، ج22.
    10. سیفی، سید جمال، 1377ش، مقاله «قانون داوری تجاری بین‌المللی ایران همسو با قانون نمونه آنسیترال»، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، ش23.
    11. ساریخانی، عادل و موسوی، سید حیدرشاه، 1401ش، مقاله «موانع ثبوتی عدالت قضائی در اسلام، حقوق کیفری افغانستان و فرانسه»، فصلنامه، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال نهم، ش1.
    12. شمس، عبدالله ، بطحائی، فرهاد،1394ش، مقاله «ماهیت حقوقی داوری»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، ش 70.
    13. شهید ثانی،1413ق، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چ1، ج14.
    14. شیخ طوسی،1397ق،الخلاف، قم،دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چ1، ج4و6.
    15. صدرزاده افشار، سید محسن،1380ش، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی دادگاههای عمومی و انقلاب، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد علامه طباطبائی، چ6.
    16. صفایی، سید حسین،1377ش، مقاله «سخنی چند درباره نوآوری‌ها و نارسایی‌های قانون داوری تجاری بین‌المللی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش40.
    17. طبرسی، امین الاسلام،1410ق، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چ1، ج2.
    18. فاضل هندی،1416ق، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ1، ج7و10.
    19. فاضل مقداد، جمال الدین،1419ق، کنز العرفان فی فقه القرآن، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، چ1، ج2.
    20. قماشی، محمد سعید،1376ش، «قاضی تحکیم یا سیاست خصوصی سازی قضاوت»،  مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، ش10.
    21. کاتوزیان، ناصر،1389ش، اعتبار امر قضاوت شده در دعاوی مدنی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، چ8.
    22. لیو، جولیان، دی.ام، مستلیس، لوکاس ای و کرول، استفان ام، 1391ش، داوری تجاری بین المللی تطبیقی، ترجمه محمد حبیبی مجنده، انتشارات دانشگاه مفید،چ1.
    23. مافی، همایون ، تقی پور، محمد حسین،1396ش، مقاله «ماهیت حقوقی نهاد داوری»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال 6، ش21.
    24. محبی، محسن، 1378ش، مقاله «نظام داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی»، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، ش24.
    25. Belohlavek, Alexander J. ‌(2011), The Legal Nature of International Commercial Arbitration and the Effects of Conflicts between Legal Cultures, Law of Ukraine/Pravo Ukrajiny, No. 2, pp. 18-31
    26. Born, Gary. (2014), International Commercial Arbitration, Kluwer Law International, Volume1
    27. Fan, Kun, ‌(2021), Arbitrator's Contract, in Bjorklund A; Ferrari F; Kroll S‌(ed.), Cambridge Compendium of International Commercial and Investment Arbitration, Cambridge University Press.
    28. Fouchard, P., Gaillard, E., Goldman, B., Savage, J., & Fouchard, P. ‌(1999), Fouchard, Gaillard, Goldman on international commercial arbitration, The Hague: Kluwer Law International.
    29. Gaillard, Emmanuel.‌ (2012), Legal theory of international arbitration, Leiden: Brill.
    30. Good, Roy. (2001), The role of lex loci arbitri in international commercial arbitration, The Journal of Lcia Worldwide Arbitration. No.17, pp19-39
    31. Lew, Julian D. M. (1978), Application International Commercial Arbitration: A Study in Commercial Arbitration Awards, New York: Oceana, 1978
    32. Lew, Julian D. M. (2006), Achieving the Dream: Autonomous Arbitration, 22(No.2) Arbitration International pp179-203
    33. Lynch, Katherine.‌ (2003), The Forces of Economic Globalization, (challenge to the Regime of international commercial arbitration), Kluwer Law International, London.New York.
    34. Mann Francis,‌ (1986), The UNCITRAL Model Law – Lex Facit Arbitrum, Arbitration International, Oxford academic; Volume 2, Issue 3, Pp. 241–261
    35. Mann, Francis, ‌(1976), Lex Facit Arbitrum', in International Arbitration: Liber Amicorum for Martin Domke. Pieter Sanders. The Hague, Martinus Nijhoff, 157-183.
    36. Michaels, Ralf. (2021), Is Arbitration Autonomous, from Part II - International Commercial Arbitration as a Transnational Justice System, Published online by Cambridge University Press:  08 October 2021
    37. Onyema, Emilia. ‌(2010), International Commercial Arbitration and the Arbitrator’s Contract, Routledge, London &New York.
    38. Paulsson, Jan. ‌(2013), The idea of arbitration, Oxford ; New York : Oxford University Press.
    39. Sammartano, Rubino, Mauro. ‌(1990), International Arbitration Law, Kluwer Law and Taxation Publishers, Netherlands.
    40. Steingruber, Andrea Marco,‌ (2012), Consent in International Arbitration, Oxford International Arbitration Series.
    41. Synkova, Sandra, (2013), Courts' Inquiry into Arbitral Jurisdiction at the Pre-Award, Springer International Publishing Switzerland
    42. Triva, Sinisa, ‌(2000), Arbitration and Public Policy: Constitutional Complaint as Means for Setting Aside Arbitral Awards, 7 Croatian Arbitration Yearbook pp 115-135
    43. Yu, Hong-lin. (2004), Explore the Void- An Evaluation of Arbitration Theories-part 1, International Arbitration Law Review, Vol 7
    44. Yu, Hong- lin.‌ (2008), A THEORETICAL OVERVIEW OF THE FOUNDATIONS OF INTERNATIONAL COMMERCIAL ARBITRATION, Contemporary Asia Arbitration Journal: Volume 1, Issue 2
    45. Yu, Hong-lin & Sauzier, Eric‌, (2000), From arbitrator’s immunity to the fifth theory of international commercial arbitration, International Arbitration Law Review, 3 ‌(3), pp. 114-121

     

    Sources:

    The Holy Quran

    • Ibn Baraj, Abd al-Aziz, 1406 AH, Al-Muhadzb, Qom, Jame Moddaresin, vol. 2.
    • Asadinejad, Mohammad, 1378, International Commercial Arbitration of Iran and UNCITRAL, Gilan University Publication, 1st
    • Gaafary Langroudi, Mohammad Jafar, 1376, Legal Encyclopaedia, Tehran, Amirkabir Publications, 5th Edition, Vol3.
    • Haeri, Seyyed Kazem, 1415 Al Ghaza Fe al feghh al eslamy; Qom, Jamal al-Fikr al-Islami, 1st
    • Helli (Mohaghegh), Najm al-Din Jafar ebn Hasan, 1408, Sharia al-Islam, Qom, Ismailian Institute, 2th edition, Vol4.
    • Helli (Allameh), 1412, Mokhtalaf al Shiat in Al-Ahkam al-Sharia; Qom, Islamic Publishing Institute, 1st Edition, Vol 7.
    • Khodabakhshi, Abdullah, 1397, Laws of Claims and Requirements of Comparative Arbitration Laws, Tehran, Publishing Company, 1th edition.
    • Khazaei, Hossein, 1386, International Trade Law, Arbitration, Tehran, Qanun Press, 1st Edition, Vol.7.
    • Rouhani, Seyyed Mohammad Sadiq, 1412 AH, Fiqh al-Sadiq, Qom, Dar al-Kitab Institute, 3rd Edition, Vol 22.
    • Seifi, Seyyed Jamal, 1377, "Iran's International Commercial Arbitration Law Aligned with UNCITRAL Model Law", Legal Journal of International Legal Services Office, No. 23.
    • Sarikhani, Adel and Mousavi, Seyyed Heidershah, 1401, article "Evidential Obstacles of Judicial Justice in Islam, Criminal Law of Afghanistan and France", Quarterly Journal, Comparative Research of Islamic and Western Laws, 9 (1).
    • Shams, Abdullah and Bathai, Farhad, 1394, article "The Legal Nature of Arbitration", Legal Research Quarterly, Vol. 70.
    • Shahid Thani, 1413, Masalak al-Afham Ela Tangheh Sharia al-Islam, Qom: Institute of Al-Maarif al-Islamiyah, 1st Edition, vol. 14.
    • Sheikh Tusi, 1397, Al-Khalaf, Qom: Islamic Publication Office affiliated to the Moddaresin Community, 1st Edition, Vol.4 & 6.
    • Sadrzadeh Afshar, Seyyed Mohsen, 1380, Civil and Commercial Procedures of General and Revolutionary Courts, Tehran, Academic Jihad Publications, Allameh Tabatabai Branch, 6th Edition.
    • Safai, Seyyed Hossein, 1377, article "A few words about the innovations and shortcomings of the international commercial arbitration law", Journal of the Faculty of Law and Political Sciences, p. 40.
    • Tabarsi, Amin al-Islam, 1410 A.H., al-Mu'talif Man al-Makhil between the Imams of the Salaf; Islamic Research Council, Mashhad, Ch1, Vol2.
    • Fazel Handi, 1416 AH, Kashf al-Latham and al-Ibham an Ghavaed Ol al-Ahkam, Qom, Islamic Publication Institute, ch.1, vol.7 and 10.
    • Fazel Meqdad, Jamal al-Din, 1419 AH, Kenz al-Irfan fi Fiqh al-Qur'an, World Assembly of Approximation of Islamic Religions, Vol. 1, Vol. 2.
    • Qanafi, Mohammad Saeed, 1376, the article "Qazi Tahakim or the policy of privatization of judgment", Fiqh Ahl al-Bayt (PBUT) magazine, No 10
    • Katouzian, Nasser, 1389, validity of the adjudicated matter in civil lawsuits, Tehran, Mizan Legal Foundation, 8th Edition.
    • Lew, Julian, D.M., Mastellis, Lucas E. and Kroll, Stephen M., 2013, Comparative International Commercial Arbitration, translated by Dr. Mohammad Habibi Majandeh, First Edition, Mofid University Press.
    • Mafi, Homayun & Taghipur, Mohammad Hosein, 1396, Article "Legal Nature of Arbitration Institution", Private Law Research Quarterly, Year 6, No. 21
    • Mohebi, Mohsen, 1378, Arbitration system of the International Chamber of Commerce, Legal Journal of International Legal Services Office, No24
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار