نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران
2 استادیار گروه حقوق اسلامی، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران
چکیده
یکی از شرایط وجوب قصاص طبق نظر مشهور فقهای امامیه و جمهور فقهای اهل سنت، انتفای رابطه‌ی پدر و فرزندی میان قاتل و مقتول است. بدین معنا که چنانچه پدر، مرتکب قتل عمدی فرزند خود شود، در این خصوص قصاص نمی‌شود. اما چنانچه فرزندِ متولدشده، حاصل ارتباط نامشروع زن و مرد مسلمان باشد، انتساب و ارتباط شرعی پدر و فرزندی منتفی است. با توجه به انتفای این انتساب شرعی، در صورتی که زانی اقدام به قتل عمدی این مولود کند این سؤال مطرح می‌شود که حکم شارع در مورد مجازات وی چیست؟نتیجه تحقیق حاضر که به روش توصیفی و تحلیلی و بر اساس تحلیل ادله شرعی و آراء فقها صورت پذیرفته است حاکی از آن است که اگرچه مشهور فقهای امامیه و جمهور فقهای اهل سنت، تخفیف در عدم قصاص پدر را منوط به وجود رابطه شرعی میان او و فرزند دانسته‌اند ولی به نظر می‌رسد امکان بهره‌مندی فرد زانی از این تخفیف نیز وجود دارد؛ زیرا تخفیف شارع به عنوان والد تعلق گرفته است و این عنوان نیز دارای حقیقت شرعی نیست و تا زمانی که شارع مقدس، حکمی را منوط به وجود رابطه شرعی پدر و فرزندی ندانسته است، نمی‌توان زانی را که عرفاً پدر محسوب می‌شود، از این تخفیف مستثنی دانست؛ امری که با احتیاط در دماء نیز سازگارتر است.
تازه های تحقیق
در پایان بررسی مجموع نظرات و مباحث علمای امامیه و اهل سنّت، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که طفل متولد از زنا عرفاً و واقعاً فرزند زانی و زانیه است و به آنها ملحق می‌شود و تنها ارث به علت وجود دلیل خاص استثنا شده است و دلایلی مانند حدیث فراش در مواردی استفاده می‌شود که زانی در مقابل فرزند زنی که در فراش دیگری است ادعای وجود رابطه پدری کند. به بیان دیگر قاعده فراش در مواردی کاربرد دارد که کودک، بین دو نفر که یکی صاحب فراش و دیگری زانی است مردّد باشد.
در مورد دین ولدالزنا نیز غالب فقهای امامیه به تبعیت از پدر یا مادر تکوینی وی معتقد به مسلمان بودن او هستند؛ گرچه برخی از فقها وی را به دلیل کودک بودن و عدم رسیدن به سن بلوغ و نیز عدم وجود رابطه شرعی محکوم به اسلام نمی‌دانند و از سویی از آنجا که از پدر و مادری مسلمان متولد شده است کافر نیز نمی‌دانند. بر این اساس، با توجه به مسلمان محسوب شدن این کودک، قاتل وی مشمول عمومات و اطلاقات باب قصاص می‌شود و در نتیجه در فرضی که قاتل کودک فردی غیر از پدر کودک است حکم به قصاص قاتل او داده می‌شود.
در خصوص کیفر پدر طبیعی در حالتی که مرتکب قتل عمدی فرزند نامشروع خود شود به رغم آنکه مشهور فقهای امامیه مستظهر به این دلیل که طفل از نکاح شرعی متولد نشده است و با توجه به فقدان رابطه ابوت شرعی میان او و زانی، شخص زانی را داخل در عمومات حکم قصاص قرار می‌دهند، ولی به نظر می‌رسد عدم قصاص زانی به صواب نزدیک‌تر باشد. زیرا کلمات «والد» و «ولد» در لسان شرع همان معنایی را دارد که در لغت به ذهن متبادر می‌شود و هیچ یک دارای حقیقت شرعی نیستند. همچنین فرد مولود زنا عرفاً به زانی منتسب است و امری نیست که شارع آن را اعتبار کرده باشد.
بر این اساس تا زمانی که شارع مقدس، حکمی را منوط به وجود رابطه شرعی میان پدر و فرزند ندانسته است، مانند بحث توارث، سایر احکام پدر و فرزندی مانند عدم قصاص پدر در قبال قتل عمدی فرزند در خصوص فرد زانی در قبال مولود زنایش نیز اجرا می‌شود. حتی در فرض وجود شبهه پیرامون این موضوع، این امر با احتیاط در دماء که مطلوب شارع است نیز سازگارتر است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Punishment of the Adulterer for the Murder of His Illegitimate Child in Imami and Sunni Fiqh (A Comparative Study)
نویسندگان [English]
- MohammadHadi Tavakolpour 1
- MohammadAmin Maleki 2
1 Assistant Professor in Criminal Law&Criminology/ faculty of law/ University of Judicial Sciences and Administrative Services/ Tehran/Iran
2 Assistant Prof. of Islamic Law, Department of Islamic Law, Faculty of Judicial Law, University of Judicial Sciences and Administrative Services, Tehran, Iran
چکیده [English]
One of the conditions for Qisās, according to the majority of Imami and Sunni jurists, is the absence of a father-child relationship between the killer and the killed. This means that if a father commits the murder of his child, he will not be subject to Qisās. It is maintained that if the child born is the result of an illegitimate relationship between a Muslim man and a Muslim woman, the Shariah discredits the father-child relationship. Due to the lack of such relationship, it is then a bone of contention whether the adulterer who intentionally kills his illegitimate child shall be punished by Qisās. Recruiting a descriptive-analytical design, the researchers have examined Shariah texts as well as the expert opinions of the jurists and found that the adulterer can apparently be exempted from a Qisās even in the absence of the legitimate father-child relationship. It is due to the fact that the Shariah has not exclusively stipulated the legitimacy/illegitimacy condition of the child birth upon deciding on the Qisās issue. It is also more consistent with the principle of caution in Islam.
کلیدواژه‌ها [English]
- Murder
- Adultery
- Qisas
- Natural Child
- Illegitimate Child
قرآن کریم
- ابن عابدین، محمد امین بن عمر، 1407 ق، ردالمحتار علی الدرالمختار، بیروت، دار احیاء التراث العربی،ج2.
- ابن قدامه، عبدالله بن احمد بن محمد، 1410 ق، المغنی، ریاض، مکتبة الریاض،ج5و7.
- ------------------------، 1421 ق، الکافی فی الفقه علی مذهب امام احمد بن حنبل، بیروت، دارالکتاب العربی،ج4.
- ابن نجیم، زین الدین بن ابراهیم، بی‌تا، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالمعرفت،ج11.
- ابواسحاق (برهان الدین)، ابراهیم بن محمد، 1402 ق، المبدع فی شرح المقنع،دمشق، مکتب اسلامی،ج8.
- اردبیلی (مقدس)، احمد بن محمد، 1421ق، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم،مؤسسه نشر اسلامی،ج13و14.
- ایزدی‌فرد، علی اکبر، محسنی دهکلانی، محمد، یوسفی، امین، 1390ش، مجازات پدر در قتل فرزند، پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، ش 7.
- بجنوردی، سید محمد حسن، 1424 ق، القواعد الفقهیه، قم، انتشارات دلیل ما،ج4.
- بحرانی، یوسف، (بی‌تا)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین،ج23.
- جبل عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن نورالدین علی، بی‌تا، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، موسسه معارف اسلامی، ج 10 و 15.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1370ش، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش،ج5.
- حر عاملی، محمد بن حسن، 1412 ق، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشیعه، قم،مؤسسه آل البیت،ج15،26،29.
- حسینی شیرازی، سید محمد، 1409 ق، الفقه، بیروت، دارالعلم،ج89.
- حلی (علامه)، حسن بن یوسف، 1413 ق، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم،مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین،ج3.
- --------------------، بی‌تا، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة( ط- القدیمة) ، مشهد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام،ج5.
- حلی (محقق)، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن، 1403 ق، شرایع الاسلام فی شرح مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالضواء.
- حلی، محمد بن ادریس، 1417 ق، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم،مؤسسه نشراسلامی.
- خامنه‌ای، سید علی، 1380ش، جزوه درسی خارج فقه، کتاب القصاص، شروط معتبر در قصاص، الشرط الثانی: التساوی فی‌الدین، جلسه‌ی 153.
- الخرشی، محمد بن عبدالله، 1417 ق، شرح مختصر خلیل للخرشی، بیروت، دارالکتاب،ج10.
- دمیاطی (البکری)، ابی بکر (عثمان) بن محمد شطا، 1414 ق، حاشیه اعانه الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین ، بیروت، دارالفکر،ج2.
- دهخدا، علی اکبر، 1377ش، لغت نامه دهخدا، تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا،ج15.
- رملی، احمد بن محمد(شمس الدین)، 1386 ق، نهایة المحتاج الی شرح المنهاج، مصر، مکتبة مصطفی بابی،ج20.
- رواس قلعه جی، محمد، 1418 ق، موسوعه فقه سفیان الثوری، بیروت، دارالنفائس.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، 1403، الأشباه والنظائر فی قواعد وفروع فقه الشافعیة، قم، دار الکتاب العلمیة.
- شافعی، محمد بن ادریس، 1423 ق، کتاب الام، بیروت، دارالمعرفت،ج6.
- شیخ نظام و جماعة من علماء الهند، 1411 ق، الفتاوی الهندیة فی مذهب ابی حنیفه، بیروت، دارالفکر،ج6.
- طباطبایی، سید علی، 1418ق، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدّلائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث،ج12.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، 1387ش، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة،ج4.
- ----------------------، 1401 ق، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه، بیروت، دارصعب،ج8.
- عدوی، ابوالبرکات احمد بن محمد، 1427 ق، شرح الکبیر علی مختصر الخلیل، بیروت، شرکه ابناء شریف الانصاری،ج4.
- قبله‌ای خویی، خلیل، 1387ش، مسائل مستحدثه، تهران، انتشارت سمت.
- قرطبی، محمد بن احمد، 1420 ق، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، بیروت، دارالمعرفة،ج4.
- ---------------، -بی‌تا-، الجامع الاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی،ج2.
- قمی، محمد بن على (شیخ صدوق)، 1413 ق، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،ج3.
- مجلسی، محمد باقر، ،1380ش، مرآت العقول فی شرح اخبار آل الرسول ، تهران، دارالکتب الاسلامیة،ج23.
- محقق داماد، سید مصطفى، 1406 ق، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى،ج4.
- محقق داماد، سید مصطفی، پورمحمدی، رضا، 1400ش، اصول شناخت علل و قایع از منظر فقه امامیه و حقوق انگلستان، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال 8، ش4.
- مرداوی، علاءالدین ابوالحسن، 1419 ق، الانصاف فی معرفة الراجح من خلاف علی مذهب امام احمد بن حنبل، بیروت،داراحیاء التراث العربی.
- مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، ۱۴۱۵ ق، تقریر ابحاث السید شهاب‌الدین المرعشی النجفی اعلی الله مقامه الشریف، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)،ج1.
- معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه، گنجینه استفتائات قضایی (نرم افزار).
- موسوی بغدادی (علم الهدی)، سید مرتضی، 1415 ق، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، 1419 ق، معجم رجال الحدیث، بیروت، دارالزهراء،ج9.
- --------------------، 1422 ق، مبانی تکملة المنهاج، ج 1 و 2، قم،مؤسسه احیاء آثار امام الخوئی،ج1و2.
- --------------------، 1417 ق، التنقیح فی شرح العروة الوثقى، نجف،مطبعة الآداب النجف الاشرف،ج2.
- نجفی، محمد حسن، 1399ش، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،قم،المکتبة الاسلامیه، ج 29 ، 41 و 42.
- نووی، یحیی بن شرف، 1417 ق، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالکتب العلمیه،ج18.
1- Ibn 'Abidin, Muhammad Amin ibn ʿUmar, (1986), Radd al-Muhtar ala al-Dur al-Mukhtar, Volume 2, Beirut: Dar Ihya al-Tarath al-Arabi.
2- Ibn Qudamah ʿAbd Allah ibn Ahmad ibn Muhammad, (1989), al-Mughni, Volumes 5 and 7, Riyadh: Al-Riyadh Library.
3- Ibn Qudamah ʿAbd Allah ibn Ahmad ibn Muhammad, (2000), Al-Kaafi fi Fiqh al-Imaam Ahmad bin Hanbal, Volume 4, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.
4- Ibn Nujaym, Zayn al-Din ibn Ibrahim, (no date), Bahr al-Ra'iq, Sharh Kanz al-Daqa'iq, Volume 11, Beirut: Dar al-Marafat.
5- Abu Ishaq Burhan al-Din Ibrahim ibn Muhammad, (1981), Al-Mubdi' fi Sharh al-Muqni', Volume 8, Damascus: Maktab al-Islami.
6- Ardabili, Ahmad ibn Muhammad, (2000), Majma al-Faedeh val-Borhan fi Sharh al-Adhhan, Volumes 13 and 14, Qom: Islamic Publishing Institute.
- Izadifard, Ali Akbar, Mohseni Dehkalani, Mohammad, Yousefi, Amin, (2019), Punishment of the father in the murder of the child, Research Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Volumes 7.
8- Bojnordi, Seyyed Mohammad Hassan, (2003), Al-Qawaid al-Fiqhiyyah, vol. 4, Qom: Dalil Ma Publications.
9- al-Bahrani, Yusuf ibn Ahmad, (no date), Al-Hada'iq al-nadirah fi ahkam al-'atra al-tahira, Qom: Al-Nashar al-Islami Foundation of the Jamaat al-Madrasin
10- al-Juba'i al'Amili ash-Shahid a-Thani, Zayn al-Din, (no date), Masalik al-afham fi sharh shara'i' al-Islam, Volumes 10 and 15, Qom, Institute of Islamic Studies.
11- Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (1991), Legal Terminology, Volume 5, Tehran: Ganj Danesh Publications.
12- al-Hurr al-ʿAmili, Muhammad bin al-Hasan bin Ali bin al-Husein, Tafsil Wasail Al-shia Ila Tahsil Masaeel ash-sharia, Volumes 15, 26 and 29, Qom: Al-Ol Bayt Institute.
13- Hosseini Shirazi, Seyyed Muhammad, (1988), Al-Fiqh, vol. 89, Beirut: Dar al-Alam.
14- ʿal-Hilli, Jamal ad-Din al- Hasan bin Yusuf, (1992), Qawaed al-ahkam fi marefat al-halal va al-haram, Volume 3, Qom: Al-Nashar al-Islami Foundation of Jamaat al-Madrasin.
15- ʿal-Hilli, Jamal ad-Din al- Hasan bin Yusuf bin, (no date), tahrir al-ahkam al-shariyah ala madhhab al-imamiyah, Volume 5, Mashhad: Al-Ol Bayt Institute.
16- al-Muhaqqiq al-Hilli, Najm ul-Din Abul-Qasim Ja'far bin al-Hasan, (1982), shara'i' al-Islam fi masa'il al-halal va l-haram, Beirut: Dar oDawa.
17- al-Hilli, Muhammad ibn Ahmad ibn Idris,(1996), al-Sara'ir al-Hawi li tahrir al-fatawi, Qom: Islamic Publishing Institute.
18- Khamenei, Seyyed Ali, (2008), high-level jurisprudence textbook, Al-Qasas book, valid conditions in Qasas, second condition: equality in religion, session 153.
19- al-Kharashi, Muhammad ibn abdullah, sharh Mukhtasar al-Allama Khalil, (1996), Volume 10, Beirut: Dar ol Kitab.
20- al-Dimyati al-Safi al- Bakri, Abu Bakr (utman) ibn Muhammad sata, (1993), Hashiyat I'anat al-Talibin ‘ala Hall Alfaadh Fath al-Mu’een, Volume 2, Beirut: Dar ol-Fekr.
21- Dehkhoda, Ali Akbar, (1998), Dehkhoda Dictionary, Volume 15, Tehran: Dehkhoda Dictionary Institute.
22- al- Ramli, Muhammad Ibn-Ahmad, (1966), Nihayat al-muhtaj ila sharh al-Minhaj fi al-fiqh, Egypt: Mustafa Babi School.
23- Rawwas Qalʻahʹji, Muhammad, (1997), Mawsūʻāt fiqh Sufyan al-Thawri, Beirut: Dar ol-Nafais.
24- al-Suyuti, Jalal al-Din, (1982), Al-Ashbah Wa Al-nazair Fi Qawa'id Wa Furu' Fiqh Al-shafi'iyah, Qom: Dar ol-Kitab Al-Elamiya.
25- al-Shafiʿi, Abu ʿAbdillah Muhammad ibn Idris, (2002), Kitab al-Umm, Volume 6, Beirut: Dar ol-Marafat.
26- Shaykh Nizam al-Din Burhanpuri & group of Indian Hanafi scholars, (1411), Al-fatawa al-Hindiyyah fi Madhab abi Hanifah, Beirut: Dar ol-Fekr.
27- al-Tabatabaʾi al-haʾiri, Al-Sayyid ʿAli ibn. Muhammad ʿAli (Muhammad), (1997), Riyad al-masaʾil fi bayan al-ahkam bi-l-dalaʾil, Volume 12, Qom: Al-Ol Bayt Institute.
28- (Shaykh) Tusi, Abu Jafar Muhammad Ibn Hassan, (2008), Al-Mabsut fi fiqh al-Imamiyya, Vol. 4, Tehran: Al-Mortazawi Library for Revival of Al-Jaafari Antiquities.
29- ----------------------------------------------, (1981),Tahdhib al-Ahkam fi Sharh al-Muqni'ah, Volume 8, Beirut: Darsaab.
30- al'Adawi, Ahmed ibn Muhammad, (2006), Sharh al Kabir ‘ala Mukhtassar Khalil, Volume 4, Beirut: Ibna Sharif Al-Ansari Company.
- Qiblaei Khoei, Khalil, (2007), new issues, Tehran: Sami Publications.
32- al-Qurtubi, Muhammad ibn Ahmad, (1999), Bidayat al-Mujtahid wa-Nihayat al-Muqtasid, Volume 4, Beirut: Dar al amarefah.
33- ------------------------------, (no date), Al-Jami' li Ahkam al-Qur'an, Volume 2, Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi.
34- al-Qummi Shaykh al-Saduq, Abu Ja'far Muhammad ibn 'Ali ibn Babawayh, (1992), Man la Yahduruhu al-Faqih, Volume 3, Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Theological Seminary Society of Teachers.
35- Majlesi, Mohammad Baqer, (2001), Merʾat al-ʿoqul fi sarh akbar al al-rasul, Volume 23, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.
36- Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa, (1985), Al-Qawaid al-Fiqhiyyah, Volume 4, Tehran: Islamic Sciences Publishing Center.
37- Mohaghegh Damad, Mostafa, Pourmohammadi, Reza, (2021), principles of identifying the cause of events from the perspective of Imamiyah jurisprudence and English law, journal of comparative studies on Islamic and western law, Volume 4.
38- al-Mardawi, Ala al-Din Abu Al-Hasan, (1998), al-Insaf fi ma‘rifat al-rajih min al-khilaf ‘ala madhhab al-imam Ahmad ibn Hanbal, Beirut: Dar al-Ahiya al-Tarath al-Arabi.
- Marashi Najafi, Seyyed Shahab al-Din, (1994), Report of the research of Mr. Shihab Al-Din Al-Marashi Al-Najafi, vol. 1, Qom, Ayatollah Marashi Najafi public library.
40- Vice-Chancellor of Education and Research of the Judiciary, Treasury of Judicial Inquiry (software)
41- Alam al-Huda, Ali ibn al-Husayn al-Sharif al-Murtada, (1994), Al-Intisar fi Infiradat al-Imamiyah, Qom: Islamic Publishing Institute.
42- Musawi al-Khoei, Seyed Abu al-Qasim, (1998), al-Mo'jam Rijal ol-Hadith, Beirut: Darozahra.
43- ---------------, (2001), Minhaj al-Saliheen (Islamic law), Volumes 1 and 2, Qom: Revival of al-Khoei Antiquities Institute.
44- ---------------, (1996), Al Tanqih fi Sharh al-Urwatul-Wuthqa, Volume 2, Najaf, matba al adab al najaf.
45- al-Najafi, Muhammad-Hasan, (2020), Jawahir al-kalam fi sharh sharaʾiʿ al-Islam), Volumes 29, 41 and 42, Qom: Maktab al-Islami.
46- al-Nawawi, Yahya ibn Sharaf, (1996), al-Majmu' sharh al-Muhadhab, Volume 18, Dar al-Kitab al-Elmiya.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله