مبانی و اصول عامه عقود مستمر در مطالعه تطبیقی فقه اسلامی، حقوق ایران و غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س)،.

10.22091/csiw.2022.7486.2167

چکیده

توافقات حقوقی در موضوعات وابسته به زمان در قالب عقد مستمر صورت می­ گیرد که دارای کارکردی زمان­ محور است. بر اساس همین وصف تمایزات ماهوی و حکمی قابل توجهی در این عقود بوجود آمده است که گونه مستقلی از انواع عقود را مبتنی بر تحلیل ­ها وتوجیهات حقوقی نمایان می ­سازد. قانون مدنی ایران تعریف مشخصی از این عقود ذکر ننموده است اما وجود مصادیق متعددی از عقود مستمر به عنوان عقود معین و نیاز به تحلیل ضوابط خاص آن­ها، بررسی جامع این دسته از عقود را ضروری می­سازد. این مقاله در پی آن است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با اتکاء به رهیافت­های مطالعات تطبیقی در حقوق اسلام و حقوق غرب ابتدا ماهیت دقیق عقد مستمر و نقش زمان را در مورد آن­ها تحلیل نماید و در ادامه مهمترین تمایزات حقوقی آن­ها را شرح دهد. نتیجه این ارزیابی نشان می­دهد لزوم سپری شدن زمان برای تحقق موضوع عقد مستمر، عامل تمایز و استقلال ماهوی این عقود است. تأکید بر این وصف ضرورت ضابطه­مند کردن احکام عقد مستمر و تفاوت­های آن با عقد فوری را توجیه­پذیر می­نماید. این معیار در تعیین دقیق هر نوع مصداق عقود مستمر با نام و بی­نام کارآمدی لازم را خواهد داشت.

تازه های تحقیق

بررسی رویکردهای مختلف در تعیین مؤلفه­های عقد مستمر، نشان می­دهد مهم­ترین اقدام در مواجهه حقوقی با این نوع از عقود، ارائه تعریفی دقیق از ماهیت عقد مستمر است. آنچه به نظر می­رسد اینکه معیار تمایز این عقود، وابستگی تحقق موضوع عقد به سپری شدن زمان است. بر این اساس معقودٌعلیه در این عقود جز به صورت جزئی و تدریجی قابل تحقق نیست. در نتیجه هر نوع توافق حقوقی درباره این موضوعات به ناگزیر نیازمند عقد مستمر است. در این تحلیل باید میان موضوع عقد و متعلق آن قائل به تفکیک شد و قراردادهایی را که متعلق و مصداق موضوع آن نیازمند سپری شدن زمان است (مانند تعهد به ساخت یک خانه) از مصادیق عقد مستمر قلمداد ننمود.

هر نوع تفاوت و تمایز حقوقی حاکم بر این عقود نیز مبتنی بر همین وصف تحلیل می­شود. اما می­توان پذیرفت تجزیه­پذیری این عقود در رأس مهمترین خصایص آن قلمداد می­شود؛ یعنی هر جزء از موضوع عقد مستمر وابسته به زمان تحقق یافته و در مقام انشای قرارداد توازن ارزش و موجودیت آن در تعیین عوض قراردادی مدنظر قرار می­گیرد. بر اساس همین وصف هر اقدام یا رخدادی که در اثنای عقد پدید آید در کمیت موضوع عقد نیز موثر بوده و به کاهش عوض نیز منجر خواهد شد. در واقع شرایط مورد توافق طرفین علاوه بر زمان انعقاد قرارداد باید تا پایان آن نیز باقی و پابرجا باشد.

اگرچه در فقه امامیه و قانون مدنی ایران به شکل صریح به این دسته­بندی و تفاوت ماهوی اشاره نشده است، اما به نظر می­رسد رویه قضایی ایران می­تواند با پذیرش این تحلیل تفاوت­های عقد مستمر را به رسمیت شناسد. این امر علاوه بر انطباق با خواست طرفین و ویژگی­های قالب این عقود، تبیین و توجیه ضابطه­مند احکام پراکنده مصادیق عقد مستمر در قانون ایران را نیز تسهیل می­نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Basics and General Principles of Successive Contracts in Islamic Jurisprudence and Iranian and Western Law

نویسنده [English]

  • mohammad hosein vakili moghadam
Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Humanities, University of Hazrat-e-Masumeh.
چکیده [English]

Legal agreements in time-dependent matters are made in the form of a Successive Contract that has a time-oriented function. Consistent with this description, these contracts have significant substantive and procedural distinctions which help an independent type of contracts emerge based on legal analyses and justifications. The Iranian Civil Code does not specify these contracts in particular; however, due to the prevalence of several instances of successive contracts as specific and the need to analyze their legal criteria, a comprehensive study of these contracts seems necessary. Drawing on the relevant literature and recruiting a descriptive-analytical design, the present study seeks to (a) analyze the precise nature of the successive contracts and the role of time in them and (b) explain their most significant legal distinctions. Findings suggest that the necessity of time-passage for the fulfilment of the subject of a successive contract is the very distinctive substantive characteristic of such contracts. The need for normalizing successive contracts and highlighting their distinctions with instant contracts is then justifiable. The criterion would be helpful in determining the instances of successive contracts- whether known or unknown.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gradual Contract
  • Temporary Contract
  • Term
  • Instant Contract
  • Continuous Contract
  • The Time of Performance

مراجع

  1. التیمیمی، میر طالب، 2018م، «الفسخ الجزئی للعقد، دراسه قانونیه مقارنه، مجله جامعه تکریت للحقوق، ش2.
  2. الزحیلی، وهبه، 1433ق، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، چ4.
  3. السرطاوی، علی، 2020 م، «اثر جائحه کرونا علی العقود الممتده و التوریدات و المقاولات»، جامعه النجاح الوطنیه.
  4. السنهوری، عبدالرزاق احمد، 1382ش، وسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، ترجمه مهدی دادمرزی و محمد حسین دانش کیا، قم، انتشارات دانشگاه قم،چ1،ج1.
  5. الشکری، ایمان طارق T الشمری، وسیم جبار، 2019م، «ذاتیه العقد الممتد(دراسه المقارنه)»، مجله المحقق الحلی للعلوم القانونیه و السیاسیه، ش 11.
  6. الفجال، عادل عبدالمجید، 2020م، «احکام اعمال الاثر الرجعی لبطلان و فسخ العقد الایجار»، مجله روح القوانین، ش 90.
  7. انصاری، مرتضی، 1383ش، مکاسب، قم، اسماعیلیان، چ3.
  8. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1383ش، فن استدلال منطق حقوق اسلام، تهران، گنج دانش، چ1.
  9. -------------، 1378ش، حقوق تعهدات، تهران، گنج دانش، چ1.
  10. -------------، 1386الف، الفارق، تهران، گنج دانش، چ1، ج1.
  11. -------------، 1386ب، الفارق، تهران، گنج دانش، چ1، ج2.
  12. -------------، 1388ش، وسیط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ2.
  13. -------------، 1395الف، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش چ7، ج2.
  14. -------------، 1395ب، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش چ7، ج4.
  15. -------------، 1397ش، علم موضوع­شناسی، تهران، گنج دانش، چ1.
  16. حلی، حسن ابن یوسف، 1410ق، تذکره الفقهاء، قم، موسسه آل البیت، چ1،ج11.
  17. دراغمه، نمر صالح، 2004م، «عقد التورید فی الفقه الاسلامی»، جماعه النجاح الوطنیه، کلیات الدراسات العلیا.
  18. دلاوری، امیر، 1393ش، «بررسی حق حبس در قراردادهای مستمر»، وکیل مدافع، ش 12 و 13.
  19. زلمی، مصطفی، 1398ش، ایضاح الفوائد فی شرح القواعد علی نمط الجدید، ترجمه احمد نعمتی، تهران، نشر احسان، چ1.
  20. سلیمان، عسله، 2007م، »الاثار القانونیه للفسخ القضائی فی العقد المتعاقبه، دراسه مقارنه»، کلیات الدراسات الاسلامیه و العربیه للبنات بالاسکندریه.
  21. شریفی، الهام­الدین ، صفری، ناهید، 1389ش، «مطالعه تطبیقی اثر هاردشیپ (عسر و حرج) در اصول حقوق قراردادهای اروپایی، اصول قراردادهای تجاری بین المللی و حقوق ایران، دو فصلنامه علمی حقوق تطبیقی، ش18.
  22. شهیدی، مهدی، 1382ش، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، چ2.
  23. ----------، 1383ش، آثار قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، چ2.
  24. صادقی­مقدم، محمدحسین، 1379ش، «مطالعه تطبیقی تاثیر اوضاع و احوال بر قرارداد و راه حل حقوق ایران»، مجله حقوقی، ش27.
  25. طباطبایی یزدی، محمد کاظم، 1440ق، العروه الوثقی مع تعلیقات عده من الفقهاء، قم، موسسه نشر اسلامی، چ6، ج5.
  26. عسگری، سامان ، احتشامی، هادی، 1395ش، «مقایسه نظریه عقیم شدن قرارداد با نظریات قوه قاهره، تغییر اوضاع و احوال و دشواری اجرای قرارداد»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش27.
  27. علیان، عبدالحافظ، 2005 م، «الاثر الرجعی و تطبیقاته فی الاحکام الشرعیه»، الرساله استکمالا لمتطلبات الحصول علی درجه الدکتوراه، کلیات الدراسات العیا، جامعه الاردنیه.
  28. کاتوزیان، ناصر، 1384ش، عقود معین، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ9، ج1.
  29. -----------، 1385ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ7، ج1.
  30. -----------، 1387 الف، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ5، ج3.
  31. -----------، 1387 ب، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ5، ج4.
  32. ---------------، 1387 ج، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ5، ج5
  33. کزار، عمار، 2015م، «نظریه الظروف الطارئه و اثرها علی اعاده التوازن الاقتصادی المختل فی العقد»، کلیه القانون، ش 27.
  34. مقبل، عمر احمد، 2017م، «الظروف الطائره و اثرها فی العقود المالیه المعاصره»، مجله القانون و المجتمع، ش 12.
  35. نورانی­مقدم، یونس، حاجی عزیزی، بیژن ، محمودی، حسین، 1395ش، «مطالعه تطبیقی ماهیت تعیین اجل در تعهدات قراردادی و براتی (ایران، انگلیس، کنوانسیون ژنو و آنسیترال»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش9.
  36. یزدانیان، علیرضا، 1398ش، «مفهوم و آثار مطالبه (mise en demeure) در تعهدات: مطالبه تطبیقی در حقوق فرانسه، مطالعات حقوقی، ش3.
  37. Akatwijuka, Maija & Hart, Oliver, (2020), “Continuing Contracts”, the Journal of Law, Economics & Organization, Vol. 36 (2).
  38. Cartwright, John, (2009), Reforming the French Law of Obligations, Oxford Institute of European and Comparative Law, New York, First Edition.
  39. Lorenz and Partners, (2017), “Comparison of Commonly Used Hardship and Force Majeure Clauses”, Newsletter, No. 119.
  40. Mazeaud, Denis, (2015), European Contract Law, European Law Publishers, London, Second Edition.
  41. Narasimhan, Subha, (1989), “Relationship or Boundary? Handling Successive Contracts”, California Law Review, Vol.77.
  42. Peel, Edwin, (2011), “The Common Law Tradition: Application of Boilerplate Clauses under English Law, in Cordero-Moss, Giuditta, (2011), Boilerplate Clauses, International commercial Contracts and the Applicable Law, first published, New York, Cambridge University Press.

 

References

  1. Al-Tamimi, Mir Talib, 2018, “Partial termination of the contract, a comparative legal study, Tikrit University Journal of Law, Vol. 2.
  2. Al-Zuhaili, Wehbe, 2011, Islamic jurisprudence and its evidence, Damascus, Dar Al-Fikr, Vol.4.
  3. Al-Sartawi, Ali, 2020, “The Impact of the Corona Pandemic on Extended Contracts, Supplies and Contracting”, An-Najah National University Work paper.
  4. Al-Sanhoury, Abd al-Razzaq Ahmad, 2003, Al-Vasit, translated by Mahdi Dadmarzi and Muhammad Hosein Danesh Kiya, University of Qom publications, Vol.1.
  5. Al-Shukry, Iman Tariq and Al-Shamry, Waseem Jabbar, 2019, “Self-extended Contract (Comparative Study)”, Al-Mohaqiq Al-Hilli Journal for Legal and Political Sciences, Vol. 11.
  6. Al-Fajal, Adel Abdel-Majid, 2020, “Provisions for the retroactive effect of nullification and termination of the lease contract”, Ruh Al-Ghavanin Journal, Vol. 90.
  7. Ansari, Mortaza, 2004, Al- Makasib, Qom, Ismailian, 3rd
  8. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 2003, The Logical Reason of Islamic Law, Tehran, Ganj Danesh, First Edition.
  9. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 1999, The law of Obligations, Tehran, Ganj Danesh, First Edition.
  10. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 2007 (a), Al-Faregh, Tehran, Ganj Danesh, First Edition, Vol 1.
  11. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 2007 (b), Al-Faregh, Tehran, Ganj Danesh, First Edition. Vol.2.
  12. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 2009, A Glossary of Legal Terminology, Tehran, Ganj Danesh, First Edition.
  13. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 2016 (a), Encyclopedia of Legal Terminology, Tehran, Ganj Danesh, First Edition, Vol 2.
  14. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 2016 (b), Encyclopedia of Legal Terminology, Tehran, Ganj Danesh, First Edition, Vol 4.
  15. Jafari Langroudi, Muhammad Jafar, 2018, Legal Subjects, Tehran, Ganj Danesh, First Edition.
  16. Helli, Hassan Ibn Yusuf, 2000, Tazkere Al- Foqaha, Qom, Al al-Bayt Institution, Fourth Edition. Vol. 11.
  17. Daraghmeh, Nimr Salih, 2004, "Supply Contract in Islamic Jurisprudence", An-Najah National Group, Colleges of Graduate Studies.
  18. Delavari, Amir, 2013, "Investigation of lien rights in continuous contracts", Vakil Modafe Journal, Vol. 12.
  19. Zalmi, Mostafi, 2018, Ezayh al-Fawadee fi Sharh al-ghavaed, translated by Ahmed Nemati, Tehran, Ehsan Publishing House, Vol. 1.
  20. Suleiman, Asaleh, 2007, "The legal effects of judicial annulment in the subsequent contract, comparative course", College of Islamic and Arabic Studies for girls in Alexandria.
  21. Sharifi, Elhamuddin and Safari, Nahid, 2011, “A Comparative Study on Effects of Hardship in Principles of European Contract law (PECL), Unidroit Principles of International commercial Contracts and Iranian law”, Comparative law Journal, Vol. 18.
  22. Shahidi, Mehdi, 2022, Formation of Contracts and Obligations, Tehran, Majd, Second Edition.
  23. Sadeghi-Moghadam, Mohammad Hossein, 2000, "Comparative Study of the Effect of Circumstances on Contracts and Legal Solutions in Iran", Law Journal, Vol. 27.
  24. Tabatabaei Yazdi, Muhammad Kazem, 1440 AH, Al-Arwa al-Vosgha, Qom, Islamic Publishing Institute, Ch 6, Vol. 5. Sixth Edition.
  25. Asgari, Saman and Ehtashami, Hadi, 2015, “Comparison of the theory of Contract Frustration with the Force Majeure, Change of Circumstances and the Difficulty of Contract Implementation”, Studies of Islamic Jurisprudence and Law, Vol. 27.
  26. Alyan, Abdel-Hafez, 2005, The Retroactive Effect and Its Applications in Sharia Judgments, Ph.D. Dissertation, Faculties of Postgraduate Studies, University of Jordan.
  27. Katouzian, Naser, 2005, Certain Contracts, Tehran, Sahami Enteshar Company, Vol.1, Ninth Edition.
  28. Katouzian, Naser, 2006, General Principles of Contracts, Tehran, Sahami Enteshar Company, Vol.1, Seventh Edition.
  29. Katouzian, Naser, 2008 (a), General Principles of Contracts, Tehran, Sahami Enteshar Company, Vol.3, Fifth Edition.
  30. Katouzian, Naser, 2008 (b), General Principles of Contracts, Tehran, Sahami Enteshar Company, Vol.4, Fifth Edition.
  31. Katouzian, Naser, 2008 (c), General Principles of Contracts, Tehran, Sahami Enteshar Company, Vol.5, Fifth Edition.
  32. Kazar, Ammar, 2015, “The Theory of Emergency Circumstances and its Impact on Restoring the Dysfunctional Economic Balance in the Contract”, College of Law, Vol. 27.
  33. Moqbel, Omar Ahmed, 2017, “Flying Circumstances and Their Impact on Contemporary Financial Contracts”, Journal of Law and Society, Vol. 12.
  34. Noorani-Moghadam, Yunus; Haji Azizi, Bijan and Mahmoudi, Hossein 2015, "Comparative Study of the Nature of Determining the Deadline in Contractual and Contractual Obligations (Iran, England, Geneva Convention and Uncitral)", Comparative Study on Islamic & Western Laws, No. 9.
  35. Yazdaniyan, Alireza, 2018, “The Concept and Effects of Mise En Demeure In Obligations: Comparative Study In French Law”, Legal Studies, Vol. 3.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار