دعاوی متضمن نفع عمومی ظرفیتی در احیای حقوق عامه؛ مطالعه موردی تطبیقی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دانشگاه تهران.

10.22091/csiw.2022.8223.2280

چکیده

منفعت عمومی در برگیرنده اموریست که برای توده ی مردم مطلوبیّت دارد. دعوای منافع عمومی با برداشت موسع از قاعده حق طرح دعوا و اجازه دادن به اشخاص یا سازمان های مردم نهاد برای طرح دعوا به نمایندگی از مردم ، نقش مهمی در دسترسی به عدالت و پیگرد قانونی برای اثبات یا اجرای حقوق مردم که به دلایل مختلف مانند فقر، ناتوانی، بی سوادی یا غفلت، قادر به اجرای حقوق خود نیستند، ایفا می نماید. مطابق اصل (156) قانون اساسی، قوه قضائیه مسئول تحقق بخشیدن به عدالت است و بموجب بند (2) این اصل وظیفه ی احیای حقوق عامه که خود  موجب احیای عدالت در جامعه می گردد، به این قوه واگذار شده است. دستورالعمل نظارت و پیگیری حقوق عامه مصوب ۳/۱۱/۱۳۹۷، مبتنی بر اصل (156)قانون اساسی، دادستان را یکی از متولیان احیای حقوق عامه قرار داده است . اما حجم گسترده وظایف در بعد نظارتی و قضایی دادستان، مانع تحقق مطلوب رسالت احیای حقوق عامه می شود. از این رو لازم است دعوای منفعت عمومی از سوی قانونگذار یا در رویه قضایی جهت نیل به تحقق مطلوب عدالت، مورد شناسایی قرار گیرد. در این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی، با بررسی قوانین و مقررات ایران و نگاهی به نظام های حقوقی دیگر بیان شده است که در نظام حقوقی ایران، این ظرفیت مورد پذیرش قرار نگرفته است و هر فرد تنها با داشتن  نفع شخصی مستقیم  از حق دادخواهی برخوردار است.
 

تازه های تحقیق

یکی از وظایف قوه قضاییه طبق بند (2) اصل (156) احیای حقوق عامه می باشد که در دستورالعمل نظارت و پیگیری احیای حقوق عامه مصوب 97، با استناد به این اصل و  مواد (22)،(290) و (293) قانون آیین دادرسی کیفری، دادستان در جایگاه مدعی العموم وظیفه احیای حقوق عامه را جهت صیانت از حقوق مردم و جامعه برعهده دارد.  اما تراکم وظایف نظارتی و شان قضایی دادستان ناظر بر مقام تعقیب، به نحوی روشنگر آن است که این مقام با حجم گسترده از وظایف، نتواند وظیفه احیای حقوق عامه را که در برگیرنده امور مرتبط با نفع عمومی با وصف غیرمجرمانه است، به نحو مطلوب به سامان برساند. از این رو عملکرد نهاد دادستانی بیشتر به سمت اعلام وتحقیق تعقیب جرم پیش رفته و انجام مطلوب وظایف مربوط به احیای حقوق عامه مورد غفلت واقع می شود. از این رو در برخی نظام های حقوقی، در قالب دعوای منفعت عمومی صلاحیت طرح دعوا در مسائل مربوط به منافع عمومی، از سوی افراد جامعه یا سازمان های مردم نهاد به رسمیت شناخته شده است. دعاوی منفعت عمومی، نوعی از دعاوی ست که خواهان دارای نفع مستقیم، شخصی، ملموس، و دارای ماهیت فیزیکی یا مالی نیست. همچنین، برخلاف دعوای خصوصی، در دعاوی منافع عمومی، رسیدگی قضایی توسط شخصی که حق قانونی به او تعلق گرفته و آسیب به او وارد شده است انجام نمی‌شود، بلکه هر شخصی که «منافع کافی» داشته باشد، می‌تواند برای طرح دعوا با توجه به صلاحیت دادگاه برای اجرای حق عمومی اقدام کند. در حالی که در قوانین و مقررات نظام حقوقی ایران، نفع شخصی مستقیم از سوی افراد‌ و منافع عمومی در امور مربوط به حقوق عمومی از سوی دادستان قابل تعقیب است. دعاوی منافع عمومی ابزاری است برای تحقق عدالت در جامعه و فعالیت قضایی در این نوع دعاوی قصد دارد قانون اساسی یا قانون عادی را از منظر عدالت تفسیر کند  و با تفسیری پویاتر از ارزش های اجتماعی و عدالت مندرج در قانون اساسی فراتر از آنچه که تدوین کنندگان قانون اساسی در ابتدا به آن می اندیشیدند، قانون اساسی را به سندی زنده و پویا تبدیل کند. همچنین سازوکار قانونی برای ایفای نقش حیاتی در تحول اجتماعی-اقتصادی جامعه با بیان مفهوم آزادی، برابری و عدالت را فعال می سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Potentials of Public Interests Litigations in Restoring Public Rights; A Comparative Case Study

نویسندگان [English]

  • kheirollah parvin 1
  • Fateme Ashabi 2
1 Professor, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran,
2 Ph.D. Student of Public Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran.
چکیده [English]

Public interest includes affairs that are beneficial to the people en masse. Building on the the right of every individual to file lawsuits as well as non-governmental organizations to do so on behalf of the people, public interest litigations play an important role in fulfilling justice and actualizing the rights of the public which might have been disregarded due to poverty, disabilities, illiteracy, negligence, etc. Consistent with Art. 156 of the Iranian Constitution (hereinafter the Constitution), the Judiciary Branch is held accountable for maintaining justice in the society. Paragraph (2) of the Art. exclusively stipulates that the very task of restoring public rights- which itself precipitates the restoration of justice- is entrusted with this branch. The Guidelines on the Supervision and Pursuit of Public Rights- developed based on Art. 156 of the Constitution- has specifically made the prosecuting attorney liable for the restoration of public rights. However, it has not so far been fulfilled properly mainly due to the many onerous supervisory and judicial responsibilities the prosecuting attorney is entrusted with. It, therefore, behooves the Legislature to formally acknowledge public interest litigation and the potential it carries in restoring public rights- and in effect social justice. Recruiting a descriptive-analytical method, the researchers have examined the body of laws and regulations in the Iranian as well as some foreign legal systems. It is concluded that the right of the individuals in filing public interest lawsuits has not been identified in the Iranian legal system which, it is recommended, shall be reconsideredt.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Restoration of Collective Rights
  • Public Interest Litigation
  • Prosecutor
  • Personal Interest
  • Public Interest

مراجع

  1. . آقایی طوق، مسلم، 1400ش، «احیای حقوق فردی به مثابه احیای حقوق عامه»، سخنرانی ارائه شده در همایش احیای حقوق عامه، ضامن اعتماد عمومی، انجمن حقوق اساسی اصفهان.

    2.اکبری فیض آبادی، علی، ترکی،غلامعباس، ناجی زواره، مرتضی ،1395  ش، « بررسی تطبیقی نفع عمومی در حقوق ایران و انگلستان»، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، سال نهم، ش34.

    1. انصاری ، علی،1398ش، احیای حقوق عامه در پرتو دکترین و تصمیمات قضایی با تاکید بر وظایف و اختیارات دادستانی، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، استاد راهنما ایرج حسینی صدر آبادی، رشته حقوق عمومی،دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری.

    4.رنجبر، احمد،1397ش، «اثبات نفع در دعوای حقوق عمومی»، فصلنامه حقوق اداری، سال پنجم، ش 14.

    5.سبحانی نیا، محمد،1388ش،« راه و رسم زندگی مسئولیت پذیری»، مجله معارف اسلامی، ش76 .

    6.سلیمی، عبدالحکیم،1384ش، « راهکارهای تامین عدالت» کتاب نقد، ش 37 .

    7.شجاعی، عبدالسعید، قاسمی، غلامعلی ، محبی، داود،1401ش، « تحلیل نهادهای حقوقی حقوق عامه و حقوق جمعی از منظر اندیشمندان اسلامی و غرب»،فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب،ش33.

    8.محسنی، حسن،1398ش، «نفع در دادخواهی ها بررسی دکترین حقوقی و رویه قضایی ایران و فرانسه»، مجله مطالعات حقوقی، دوره یازدهم، ش1.

    9.. منصوریان، ناصر علی ، شیبانی، عادل،1395ش، « مفهوم منفعت عمومی و  جایگاه آن در قانونگذاری»، دوفصلنامه ی دیدگاههای حقوق قضایی،  ش75و76.

    1. نقره کار، محمدصالح،1388ش، نقش دادستان در صیانت از حقوق عامه، تهران، انتشارات جنگل.
    2. Durbach, L., Rice, S. and Rix, M. (2013), Public Interest Litigation: Making the case in Australia, Sydney Business School papers.
    3. Administrative Agencies. (1970), The Public Interest, and National Policy: Is a Marriage Possible," Georgetown Law Journal 59, no. 2.
    4. Kaplin William, A. (1983), "Accrediting Legal Responsibilities: In Pursuit of the Public Interest," Journal of Law & Education 12, no. 1.
    5. Christine M. Forster; Vedna Jivan (2008) "Public Interest Litigation and Human Rights Implementation: The Indian and Australian Experience," Asian Journal of Comparative Law.
    6. Derric Reid (1993), "Public Interest Law," Juta's Business Law 1, no. 1.
    7. Salvador Herencia Carrasco (2015), "Public Interest Litigation in the Inter-American Court of Human Rights: The Protection of Indigenous Peoples and the Gap between Legal Victories and Social Change," Revue Quebecoise de Droit International 28, no. March Special Issue.
    8. Hari Bansh Tripathi (2007), "Public Interest Litigation in Comparative Perspective," NJA Law Journal 1.

    18.King, L. L. (2000). The attorney-general, politics and the judiciary. University of Western Australia Law Review, 29(2).

    19.Earl H. DeLong; Newman F. Baker, (1934), "Powers and Duties of the Prosectuing Attorney: Quasi-Criminal and Civil," Journal of the American Institute of Criminal Law and Criminology 25, no. 1.

    1. Cappelletti, M (1975). Governmental and private advocates for the public interest in civil litigation: comparative study Michigan Law Review, 73(5).
    2. J. Olika Onyango (2015), Human Rights and Public Interest Litigation in East Africa: A Birds Eye View, The Geo. Wash. Int IL. Rev.

    22.Susan W. Brenner; James Geoffrey Durham (1993), "Towards Resolving Prosecutor Conflicts of Interest," Georgetown Journal of Legal Ethics 6, no. 3

    1. B. L. Wadehra (2009), Public Interest Litigation (Universal Law Publishing Co. Pvt. Ltd., Delhi, Second Edition 44, Law Access to justice Public Interest Litigation.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار