تحلیل مبانی و شرایط مسئولیت مدنی کارفرما ناشی از فعل کارگر در حقوق ایران و انگلیس

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران .

2 دانش‌آموخته دکتری رشته فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری.

10.22091/csiw.2023.8263.2286

چکیده

مطابق قاعده کلی مسئولیت، هرکس مسئول افعالی است که خود مرتکب می‌‌شود و یا دستور ارتکاب آنها را می‌‌دهد، بنابراین مسئولیت ناشی از فعل غیر چهره استثنایی داشته و برخلاف قاعده است. از مسئولیت ناشی ازفعل دیگری در حقوق کامن لو با عنوان «vaicrious liability» یاد می‌‌گردد که از آن به مسئولیت نیابتی تعبیر می‌‌شود. در منابع مسئولیت مدنی نظام کامن لو ذیل همین عنوان به بحث از مسئولیت کارفرما در مقابل اعمال زیانبار کارگر پرداخته شده است. مقاله پیش رو با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی به صورت تطبیقی آخرین نظریات ارائه شده در خصوص بنیان‌‌ها و شرایط این مسئولیت در حقوق ایران و انگلیس مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به ماده (12) قانون مسئولیت مدنی ایران مسئولیت کارفرما مبتنی بر نظریه تقصیر بوده و خاص بودن آن فقط از جهت ناشی از فعل غیر بودن آن است؛ در حالی که در حقوق انگلیس این مسئولیت از دو جهت خاص تلقی می‌‌گردد؛ از جهتی بر خلاف اصل شخصی بودن مسئولیت است و از سوی دیگر در چارچوب نظریه عینی مسئولیت قرار دارد و تنها بر اساس عنصر زیان بوجود می‌‌آید.

تازه های تحقیق

نظر به بررسی‌‌های انجام شده در مقایسه میان نظام حقوقی ایران و انگلیس، می‌‌توان اذعان داشت: در حقوق ایران با توجه به قانون مسئولیت مدنی و دکترین غالب حقوقی، مسئولیت مدنی کارفرما مبتنی بر تقصیر بوده و نظریه فرض تقصیر مورد پذیرش قرار گرفته است. هرچند رویه قضایی و رویه عملی دادگاهها به ویژه در خسارات جسمانی، ضمان فقهی مانند نظریه انتساب حادثه و یا مفهوم سبب فقهی را حاکم مطلق بر دعاوی مزبور می‌‌داند. در حقوق انگلیس علیرغم اینکه برخی از اندیشمندان معتقدند مبنای مسئولیت مزبور، گسترش نظریه تقصیر بوده و در نتیجه هماهنگ با اصول عدالت اصلاحی؛ اما بنابر نظریه راجح در حقوق مسئولیت مدنی انگلیس، مسئولیت متبوع در قبال اقدامات تابع خود، مسئولیتی محض[1] بوده و مبتنی بر اندیشه توزیع زیان است و به محض ورود زیان و بدون نیاز به اثبات تقصیر برقرار می‌‌گردد. بر اساس این نگرش در حقوق انگلستان؛ زیان‌‌های ناشی از کار به عنوان جزئی از زندگی مشترک اجتماعی بوده و به طور جمعی با آن برخورد می‌‌شود که مبتنی بر عدالت توزیعی و زیر مجموعه روش تخصیص مسئولیت مدنی[2] و تخصیص منصفانه پیامدهای ریسک می‌‌باشد. بنابراین در حقوق انگلیس این مسئولیت از دو جهت خاص محسوب می‌‌گردد؛ از سویی مطابق با اصل شخصی بودن مسئولیت نیست و دوم از لحاظ مبنا، مبتنی بر بنیان اصلی مسئولیت یعنی تقصیر[3] نمی‌‌باشد؛ در حالیکه در حقوق ایران خاص بودن این مسئولیت فقط از جهت مغایرت با اصل شخص بودن مسئولیت است و به لحاظ مبنایی این مسئولیت خاص به شمار نمی‌‌رود. در خصوص شرایط ایجاد مسئولیت ناشی از عمل زیانبار کارگر در حقوق انگلیس دادگاه‌‌ها برای تشخیص «کارگر تحت حمایت قانون کار» سه معیار «کنترل»، «ضابطه سازمانی یا یکپارچگی عمل» و «عمل بر حساب خاص» را تعیین نموده‌‌اند که این معیارها در حقوق ایران نیز می‌‌تواند مورد توجه و استفاده قرار گیرد. از دیگر شرایط برقراری مسئولیت نیابتی کارفرما «ورود ضرر هنگام کار یا به مناسبت آن» است. رویه قضایی انگلیس با طرحِ «آزمون سالموند» موجب گسترش دامنه عمل زیانبار از سوی کارگر و مسئولیت کارفرما و در نتیجه حمایت بیشتر از زیان‌دیدگان شده است. در عین حال اگر زیان وارده از ناحیه کارگر علیرغم «نهی صریح کارفرما» یا «مربوط به اعمال شخصی کارگر باشد»، کارفرما فاقد مسئولیت نیابتی است.

 

[1]. strict liability

[2]. allocative approach

[3]. negligence

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Foundations and Conditions of Employer's Civil Liability Arising from Employee's Act in Iranian and English Law

نویسندگان [English]

  • meysam musapour 1
  • Abouzar Esmaeli 2
1 Assistant Professor, Department of Private Law, Payam-e Noor University, Tehran, Iran.
2 PhD Graduate of Islamic Jurisprudence and Private Law, Shahid Motahari University.
چکیده [English]

According to the general rule of liability, a person is responsible for their own acts or acts committed under their instruction. Therefore, liability arising from the act of another person has exceptions and is contrary to the general rule. Another form of liability arising from the act of another person is known in common law as "vicarious liability," which is interpreted as proxy liability. In the civil liability sources of common law, the discussion of employer's liability for the actions of their employees has been addressed under the same title. This article, using a descriptive-analytical method, examines the latest theories on the foundations and conditions of this liability in Iran’s and England’s laws. According to Article 12 of the Iranian Civil Liability Law, employer's liability is based on the theory of fault and its specificity lies only in the fact that it arises from the act of another person. In contrast, in English law, this liability is considered distinctive from two perspectives: firstly, it is contrary to the principle of personal liability, and secondly, it falls within the framework of the theory of strict liability and is solely based on the element of harm.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vicarious Liability
  • Fault
  • Strict Liability
  • Derivative Liability
  • Guarantee

مراجع

احمدوند، ولی‌الله، 1384ش، «مطالعه تطبیقی مسئولیت مدنی کارفرما در سیستم حقوقی ایران و انگلیس»، مجله مصباح، ش 46.
الشریف، محمد مهدی، سعیدی، سمیه، قائم‌فرد، محسن، 1400ش، بررسی میزان انطباق مسئولیت کارفرما در ماده 12 قانون مسئوایت مدنی با قواعد عام مسئولیت مدنی، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، ش2.
بابایی، ایرج، 1380ش، مبنای مسئولیت کارفرمایان درماده 12 قانون مسئولیت مدنی، مجله پژوهش حقوق عمومی، ش 5.
بازگیر، یدالله، 1376ش، قانون مجازات در آیینه آراء دیوان عالی کشور، قتل شبه عمد و خطای محض، تهران، ققنوس، چ1.
بادینی، حسن، 1384ش، فلسفه مسئولیت مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ1.
ــــــــــــــ، 1383ش، هدف مسئولیت مدنی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 66.
بادینی، حسن، اسلامی فارسانی، علی، صندوق تامین خسارت‌‌های بدنی ترسیم وضع موجود و چشم انداز آینده، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره 17، ش66.
بادینی، حسن، داوودی بیرق، حسین، 1394ش، مسئولیت مدنی کارگر در مقابل کارفرما، فصلنامه تحقیقات حقوقی، ش72.
باریکلو، علیرضا، 1389ش، مسئولیت مدنی، تهران، میزان، چ3.
بهرامی احمدی، حمید، 1400ش، حقوق مدنی(4)- مسئولیت مدنی، تهران، انتشارات میزان، چ4.
جردن، پاریس، 1386ش، تحلیل رویه قضایی فرانسه در زمینه مسئولیت مدنی، ترجمه و تحقیق مجید ادیب، تهران، میزان، چ1.
حسینی‌نژاد، حسینقلی، 1373ش، قانون مسئولیت مدنی، تهران، نشریلدا، چ1.
خدابخشی، عبدالله، 1395ش، جبران خسارت کارگران در نظام مسئولیت مدنی، چاپخانه حیدری، چ4.
خزائلی، محمد، 1339ش، مسئولیت مدنی کارفرما ناشی ازعمل کارگر، تهران، چاپخانه موسوی، چ1.
صفایی، سید حسین، رحیمی، جبیب‌الله، 1390ش، مسئولیت مدنی، تهران، انتشارات سمت، چ2.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1397ش، مسئولیت مدنی تطبیقی، تهران، انتشارات شهر دانش، چ1.
عباسلو، بختیار، 1386ش، مسئولیت مدنی ناشی سوانح رانندگی، تهران، میزان، چ1.
عسکری، محمدرضا، 1345ش، موارد دیگری از مسئولیت ناشی از فعل غیر، مجله کانون وکلا، ش 108- 92.
کاتوزیان، ناصر، 1386ش، الزامهای خارج از قرار داد، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ8.
کاتوزیان، ناصر، 1374ش، نظریه عمومی تعهدات، تهران، موسسه نشر یلدا.
گرجی، ابوالقاسم، 1365ش، مقالات حقوقی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1.
لوراسا، میشل، 1375ش، مسئولیت مدنی، ترجمه دکتر محمد اشتری، تهران، انتشارات حقوقدان، چ1.
یزدانیان، علیرضا، 1391ش، مطالعه تطبیقی طرح قاعده مسئولیت مدنی ناشی از عمل غیر در حقوق ایران و فرانسه، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی دانشگاه تهران، ش4.
ـــــــــــــــــ، 1395ش، قواعد‌عمومی‌مسئولیت‌مدنی، تهران، میزان، چ1، ج1.
ـــــــــــــــــ، 1391ش، نظریه عمومی مسئولیت مدنی متبوع ناشی از عمل تابع در حقوق فرانسه و طرح آن در حقوق ایران، مجله حقوقی دادگستری، ش 77.
ورا، برمنیکهام، 1388ش، شبه‌جرم و مسئولیت مدنی در حقوق انگلستان، مترجم سید مهدی موسوی، تهران، میزان، چ1.
Atian, P. S. (1967). Vicarious liability in the law of tort. London: Butterworths.
Bermingham, V. (2003). Nutshells Tort. London: Thomson, Sweet and Maxwell. (6th ed).
Brennan, C. (2013). Tort law concentrate Revision and study guides. Oxford: Oxford University Press. (2nd ed).
Brill, R. L. (1968). The liability of an employer for the willful torts of his servants. Chicago-Kent Law Review, 45(1). Retrieved from:              
https://scholarship.kentlaw.iit.edu/cklawreview/vol45/iss1/1
Cane, P. (2002). Atiyeh’s accident, compensation and law. London: Butterworths Lexis Nexis. (6th ed).
Cooke, J. (2007). Law of tort. England: Pearson. (8th ed).
Douglas, W. O. (1929). Vicarious liability and administration of risk. Yale Law Journal, 38. Retrieved from: https://digitalcommons.law.yale.edu/ylj/vol38/iss5/2
Edwards, L., Edwards, S., Kirtley Wells, P. (2012). Tort law. New York: Delmar Cengage Learning. (5th ed).
Elliott, C., & Quinn, F. (2009). Tort law. Harlow, UK: Pearson Education Ltd. (7th ed).
Fleming, J. G. (1966). More Thoughts on Loss Distribution. Osgood Hall Law Journal, 4(2), 161-173. Retrieved from: https://digitalcommons.osgoode.yorku.ca/ohlj/vol4/iss2/1
Fleming, J. G. (1998). Introduction to the law of torts. Oxford: LBC Information Service.
(9th ed).
Formstone, M. (2007). Cheshire, Finfoot and Formstone’s Law of contract. Oxford: Oxford University Press. (15th ed).
Giliker, P. (2010). Vicarious liability in Tort: A comparative perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
Glannon, J. W. (2010). The law of Tort. New York: Wolters Kluwer. (4th ed).
Harper, F. V., & James, F. (1974). The law of tort (Vol. 2). USA: Little, Brown & Company Limited.
Harpwood, V. (2000). Principles of tort law. London: Cavendish Publishing Limited. (5th ed).
Harpwood, V. (2009). Modern Tort Law. London: Routledge-Cavendish. (7th ed).
Holmes, S. W. (1891). Agency. Harvard Law Review, 5. Retrieved from              
https://doi.org/10.2307/1322273
Horsey, K., & Rackley, E. (2013). Tort law. Oxford: Oxford University Press. (3rd ed).
Howarth, D. (1995). Textbook on tort. London: Butterworths.
Kahn Freund, O. (1951). A note on status and contract in British law. Modern Law Review, 14(30). Retrieved from https://doi.org/10.1111/j.1468-2230.1967.tb02799.x
Kionka, K. (2010). Torts in a nutshell. USA: West Academic Publishing. (5th ed).
Laski, H. J. (1916). The basis of vicarious liability. Yale Law Journal, 25, 105. Retrieved from https://doi.org/10.2307/786314
Levmore, S., & Sharkey, C. M. (2012). Foundations of Tort law. New York: Thomson Reuters / Foundation Press. (2nd ed).
Markesinis, B. C., & Deakin, S. F. (1994). Tort law. Oxford: Oxford University Press. (3rd ed).
Markesinis, B. S., et al. (2003). Markesinis and Deakin’s Tort Law. New York: Oxford University Press.
Neyews, J. W. (2005). A theory of vicarious liability. Alberta Law Review, 43. Retrieved from https://doi.org/10.29173/alr1254
Okrent, C. (2010). Torts and personal injury law. New York: Delmar Cengage Learning.
(5th ed).
Owen, R. (2000). Essential tort law. London: Cavendish Publishing Limited. (3rd ed).
Oxford Dictionary of Law. (2009). Oxford University Press. (7th ed).
Peel, E., & Treitel, C. M. (2010). Treitel on The Law of Contract. London: Sweet and Maxwell. (12th ed).
Ridley, J., & John Channing. (2013). Safety at Work. Routledge. (8th ed).
Steele, J. (2007). Tort law. Oxford University Press.
Stephenson, G. (2000). Sourcebook on tort (2nd ed.). Cavendish Publishing Limited.
Stuhmcke, A. (2001). Essential tort law (2nd ed.). London, Cavendish Publishing Limited.
Tudor, I. (2015). Tort law from the perspective of corrective and distributive justice. Journal of Public Administration Finance and Law, (7), 171-175. Retrieved from           
https://www.jopafl.com/issue7.html
Weinrib, E. (2012). The idea of private law. Oxford University Press.
Weir, T. (2006). An introduction to tort law (2nd ed.). Oxford: Clarendon Press.
White, G. E. (1985). Tort law in America: An intellectual history. Oxford University Press.
Wigmore, J. H. (1894). Responsibility for tort acts. Harvard Law Review, 7(7), 383-405. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/1321291
Willman, J. (2005). Brown: GCSE Law (9th ed.). London: Thomson, Sweet and Maxwell.
 
Persian Sources
Abbaslou, B. (1386 SH). Civil Liability Arising from Traffic Accidents. Tehran: Mizan Publishing.
Ahmadvand, V. (1384 SH). A Comparative Study of Employer's Civil Liability in the Legal Systems of Iran and England. Mesbah Journal, (46).
Al-Sharif, M. M., Saeidi, S., & Ghaemfard, M. (1400 SH). Examining the Compatibility of Employer's Liability in Article 12 of the Civil Liability Law with General Principles of Civil Liability. Shiraz University Journal of Legal Studies, (2).
Askari, M. R. (1345 SH). Other Cases of Non-Performance Liability. Journal of the Bar Association, (92-108).
Babaei, I. (1380 SH). The Basis of Employer's Liability in Article 12 of the Civil Liability Law. Journal of Public Law Research, (5).
Badini, H. (1383 SH). The Purpose of Civil Liability. Tehran University Journal of Faculty of Law and Political Science, (66).
Badini, H. (1384 SH). Philosophy of Civil Liability. Tehran: Sahami Enteshar Publishing.
Badini, H., & Davoudi Beiragh, H. (1394 SH). Worker's Civil Liability vis-à-vis the Employer. Legal Research Quarterly, (72).
Badini, H., & Eslami Farsani, A. (n.d.). Mapping the Existing Situation and Future Outlook of Bodily Injury Compensation Fund. Legal Research Quarterly, (17)(66).
Bahrami Ahmadi, H. (1400 SH). Civil Law (4) - Civil Liability. Tehran: Mizan Publishing.
Bariklou, A. (1389 SH). Civil Liability. (Vol. 3). Tehran: Mizan Publishing.
Bazgir, Y. (1376 SH). Criminal Law in the Mirror of Supreme Court Opinions: Manslaughter and Pure Negligence. Tehran: Ghoghnous Publishing.
Gorji, A. (1365 SH). Legal Articles. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance Publishing.
Hosseini Nezhad, H. G. (1373 SH). Civil Liability Law. Tehran: Yalda Publishing.
Jordan, P. (1386 SH). Analysis of Judicial Precedents in France Regarding Civil Liability.
(M. Adib, Trans. & Res.). Tehran: Mizan Publishing.
Katuzian, N. (1374 SH). General Theory of Obligations. Tehran: Yalda Publishing.
Katuzian, N. (1386 SH). Non-Contractual Obligations. (Vol. 8). Tehran: Tehran University Press.
Khazaeli, M. (1339 SH). Employer's Civil Liability Arising from the Act of the Employee. Tehran: Mousavi Press.
Khodabakhshi, A. (1395 SH). Compensation for Workers' Damages in the Civil Liability System. Heidari Press.
Lourasa, M. (1375 SH). Civil Liability. (M. Ashtari, Trans.). Tehran: Hoquqdan Publishing.
Safa'i, S. H., & Rahimi, H. (1390 SH). Civil Liability. Tehran: SAMT Publishing.
Safa'i, S. H., & Rahimi, H. (1397 SH). Comparative Civil Liability. Tehran: Shahredanesh Publishing.
Wara, B. (1388 SH). Tort and Civil Liability in English Law. (S. M. Mousavi, Trans.). Tehran: Mizan Publishing.
Yazdaniyan, A. (1391 SH). A Comparative Study of the Civil Liability Arising from Non-Performance Rule in Iranian and French Law. Journal of Private Law Studies, University of Tehran, (4).
Yazdaniyan, A. (1391 SH). General Theory of Subsequent Civil Liability Arising from Vicarious Acts in French Law and Its Application in Iranian Law. Journal of Judiciary Legal Research, (77).
Yazdaniyan, A. (1395 SH). General Rules of Civil Liability. (Vol. 1, Part 1). Tehran: Mizan Publishing.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار