نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

• عبدالعظیم خروشی

استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه حکیم سبزواری.

چکیده

تفسیر قانون در هر نظام حقوقی ضرورتی انکارناپذر است که همواره نقش مهمی در اعمال قانون و اثرگذاری بر حقوق تابعان آن دارد. در نظام‏ حقوقی کامن ‏لا دو رویکرد مهم «لفظی» و «هدف‏ گرا» در برابر یکدیگر قرار دارد که هریک طرفداران خاص خود را داراست. این نوشتار ضمن ترسیم سیر حرکت رویکردی تفسیری در نظام کامن ‏لا به سوی رویکرد هدف‏ گرا و بیان قواعد مهم آن همچون «قاعده رفع نقص» و «قاعده تفسیر طلایی»، با روش توصیفی تحلیلی به بررسی این مساله می ‏پردازد که آیا رویکرد هدف ‏گرا و به ویژه قواعد مورد اشاره، در فقه و حقوق ایران مشابه یا نمونه قابل تطبیقی دارد؟ یافته‏ های پژوهش حاکی از آن است که فقه تقیّد ویژه‏ ای به «متن» دارد اما با وجود این مباحثی همچون «مقاصد الشریعه» یا عناوین مشابه آن که در کلام و آراء فقها مشاهده می ‏شود قابل تطبیق با رویکرد هدف ‏گرا در کامن ‏لا است. در حقوق و رویه قضایی ایران نیز می ‏توان رویکرد مشابهی را مشاهده کرد که علی ‏رغم پلورالیسم حقوقی بیانگر نوعی حرکت به سمت هدف‏ گرایی است.

تازه های تحقیق

قانون یا هر متن متضمن مفاهم حقوقی به طور معمول نمی‏تواند کامل باشد بطوری که حقوق و تکالیف اشخاص به خوبی از ظاهر متن فهمیده شود. پیش‏بینی فروض مختلف در قانون نیز امری ناشدنی و به دور از منطق قانونگذاری است از این رو تفسیر متن همواره امری اجتناب‏ناپذیر است. درکامن‏لا تفسیر لفظی و تفسیر هدف‏گرا دو رویکرد غالب این نظام حقوقی بشمار می‏آیند. هرچند تفسیر لفظی در قرن 18 و 19 رویکرد غالب بوده است ولی اکنون نیز همچنان طرفداران خود را داشته و قواعد زبانی مشخصی را برای آن وضع نموده‏اند. در دوره‏های بعدی به منظور جبران کاستی‏های قانون و هماهنگ ساختن مقررات با نیازها و اقتضائات جامعه، گرایش به رویکرد هدف‏گرا با بکارگیری قواعدی همچون «قاعده رفع نقص» و «قاعده تفسیر طلایی» طرفداران ویژه‏ای پیدا کرد. بر این قواعد انتقادات متعددی نیز وارد است از جمله اینکه اعمال این قواعد در راستای هدف‏گرایی با توسعه اختیارات قضات موجب نقض اصل تفکیک قوا، تعرض به حقوق اشخاص، ورود تفاسیر و دیدگاه‏های شخصی بنام مقنن می‏شود. از طرف دیگر معنای صریح و روشنی از جایگاه اعمال این قواعد وجود ندارد. با وجود این مزایای این قواعد همچون: رفع بی‏عدالتی ناشی از خلاء قانونی و جلوگیری از سوء‏استفاده نسبت به قانون، سبب شده است هم تفسیر هدف‏گرا و هم این قواعد به عنوان ابزارهایی جهت نیل به چنین تفسیری جایگاه خود را حفظ کند. در فقه اسلامی نیز اصول‏گرایی و تقید به متن رویکرد غالب و حاکم بر تفسیر متون شرعی است. با وجود این رویکردهایی همچون رویکرد «مولف‏محور» که می‏توان گفت شکل دیگری از رویکرد هدف‏گرایی (کشف مراد مولف) است نیز جایگاه ویژه‏ای دارد و اصطلاحاتی همچون «مقاصد الشریعه» و «غرض شارع» در کلام فقهای متقدم و متاخر نشان از پذیرش آن دارد و در عمل نیز در حل گره‏های حقوقی مورد استناد قرار گرفته است. در رویه قضایی ایران نیز استنادات و استدلال‏های مشابهی در آراء دادگاه‏ها مشاهده می‏شود. بنابراین با وجود پلورالیسم حقوقی نوعی وحدت در نظام‏های حقوقی مشاهده می‏شود که در صورت لزوم با یاری گرفتن از قواعد مختلف می‏توان از متن‏گرایی و تفاسیر لفظی عبور کرد و تفسیری هدف‏گرایانه در راستای نیل به اهداف و مصالح جامعه گام برداشت.

کلیدواژه‌ها

• تفسیر هدف‏ گرا
• فقه مقاصدی
• قاعده دفع مفسده
• قاعده تفسیر طلایی

موضوعات

• حقوقی (تطبیقی حقوق اسلام و غرب)

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Approaches to Law Interpretation in Common Law, Islamic Jurisprudence, and Iranian Judicial Precedent

نویسنده [English]

• Abdolazim khoroushi

Assistant Professor, Department of Private Law, Hakim Sabzevari University.

چکیده [English]

Legal interpretation is an essential aspect in every legal system, consistently playing a significant role in the application of the law and its impact on the rights of individuals. In the common law system, two significant approaches, namely the "literal" and "purposive" approaches, exist in opposition to each other, each with its own proponents. This article, while tracing the trajectory of interpretive approaches in the common law system towards the purposive approach and elucidating its important principles such as the "mischief rule" and the "golden rule" of interpretation, seeks to analyze descriptively and analytically whether the purposive approach and to determine the extent to which the principles and rules of the purposive approach are acceptable and applicable in Islamic jurisprudence and the Iranian legal system. The research findings indicate that Islamic jurisprudence places special emphasis on the "text" of the law. However, discussions on topics such as the "Purposes of the Sharia" or similar concepts can be observed in the discourse and opinions of jurists, warranting further investigation. A comparable approach can be observed in Iranian laws and Islamic jurisprudence, indicating a movement towards the purposive approach despite legal pluralism.

کلیدواژه‌ها [English]

• Purposive Interpretation
• Purposive Jurisprudence
• Mischief Rule of Interpretation
• Golden Rule of Interpretation