عقود اذنی تجاری: مطالعه تطبیقی در فقه امامیه و نظام‌های حقوقی ایران و انگلیس

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه تهران.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/csiw.2024.7964.2242

چکیده

دربین قراردادهای تجاری، ‌‌به گروهی از قراردادها برمی‌خوریم که می‌توان آن را زیرمجموعه عقود اذنی دانست، ‌‌(این قراردادها عبارتند از: دلالی، ‌‌حق‌العمل کاری، ‌‌عاملیت و نمایندگی تجاری)، ‌‌از این‌روی احکام وآثار عقود اذنی برآنها مترتب می‌شود و تاثیر آن در مراحل قانونگذاری، ‌‌آراء و تصمیمات دادگاهها و مراجع شبه قضایی ودستگاههای اجرایی مورد توجه قرارمی گیرد. مأذون بودنِ متعهد و دارا بودن وصف امانت، ‌‌دو عنصر تعیین‌کننده برای این دسته از عقود است. با این بیان، ‌‌چنانچه ایفای تعهد، ‌‌فاقد وصف امانی باشد و یا خارج از قلمرو إذن اصیل انجام پذیرد، ‌‌به معنای عدم وفای به عهد، ‌‌یا حداقل غیرنافذ بودن آن قرارداد است. نتیجه پژوهش حاضر در یک مطالعه تطبیقی نشان می‌دهد که در نظام حقوقی انگلیس، ‌‌این عقود را نوعی قرارداد وکالت یا همان نمایندگی دانسته‌اند؛ در فقه امامیه، ‌‌اگرچه به دلیل نوپدید بودن این نوع معاملات تجاری، ‌‌تاکنون هیچ فقیهی به بحث از عقود اذنی تجاری نپرداخته است، ‌‌اما با مراجعه به قواعدکلی مطرح شده در فقه امامیه، ‌‌این نوع معاملات تجاری را می‌توان از مصادیق عقود اذنی دانست؛ در نظام حقوقی ایران، ‌‌با درنظر گرفتن چالش‌های مطرح شده در دکترین حقوقی، ‌‌فی الجمله همسویی آن با فقه امامیه ونظام حقوقی انگلیس وجود دارد.

تازه های تحقیق

با وجود عنصر اذن در ماهیت این نوع از قراردادهای تجاری و با توجه به همسویی فی الجمله سه نظام حقوقی اسلام، ‌‌ایران و انگلیس، ‌‌نتیجه گرفته می‌شود که رابطه امانی از آثار لاینفک این دسته از عقود می‌باشد و طرف وکیل ملزم به رعایت مصلحت و غبطه موکل می‌باشد؛ از طرفی طرفین در صورت ناساز بودن این رابطه قراردادی می‌توانند هر زمان نسبت به خاتمه آن با اعلام به طرف مقابل اقدام نمایند؛ درعین حال طرفین می‌توانند بر شروطی چه ضمن همین قرارداد و چه قراردادی متمایز توافق نمایند. ناگفته نماند با توجه به وضعیت خاص حقوقی در قراردادهای تجاری؛ قانونگذار مقررات الزام آوری را بر آن تحمیل کرده که منبعث از اندیشه نظم عمومی و قواعد آمره می‌باشد تا به امنیت معاملات تجاری آسیبی نرسد.

بنابر این چه از نگاه نظری و چه از نگاه اجرایی , قضایی در کلیه عقود اذنی تجاری، ‌‌همانند عقود اذنی مدنی اصل بر نماینده بودن آنان است؛ مگر در مواردی که به جهت عدم افشای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ اصیل توسط نماینده، ‌‌شخص ثالث از وجود شخص دیگری به عنوان اصیل ناآگاه باشد که در این وضعیت حقوقی؛ در فقه امامیه (مشهور فقها) و حقوق ایران در صورتی که قرارداد به نام و حساب موکل واقع شود یا لااقل طرف معامله عالم به وکالت باشد، ‌‌طرف قرارداد همچنان شخص اصیل است، ‌‌اما در حقوق انگلیس در هر حال اصیل مسئول می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Permissive Commercial Contracts: A Comparative Study in Imamiyyah Jurisprudence and the Legal Systems of Iran and England

نویسندگان [English]

  • Seyed Hosein Safaii 1
  • Ali Falahati Shahabodini 2
1 Professor of the Department of Private and Islamic Law, University of Tehran.
2 PhD Student in Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

Within the realm of commercial contracts, a specific group of contracts can be classified as permissive contracts. This category includes brokerages, agency contracts, employment contracts, and commercial representation. The rules and consequences associated with permissive contracts have far-reaching implications for legislative processes, court judgments, quasi-judicial bodies, and executive authorities. The authorized status of the obligated party and the presence of a trust description are two crucial factors determining the nature of these contracts. If the fulfillment of the permissive obligation lacks a trust description or occurs outside the boundaries of authentic consent, it constitutes a breach of contract or, at the very least, renders the contract non-binding. The findings of this comparative research reveal that within the legal system of England, such contracts are recognized as forms of agency contracts or representation. In Imamiyyah Jurisprudence, although no specific discussion has emerged regarding commercial permissive contracts due to their novelty, based on the general principles established in Imamiyyah Jurisprudence, these types of commercial transactions can be classified as permissive contracts. In the legal system of Iran, considering the challenges addressed in legal doctrine, there is overall compatibility between commercial permissive contracts, Imamiyyah Jurisprudence, and the legal system of England.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Permissive Contract
  • Commercial Contract
  • Agency Contract
  • Employment Contract
  • Commercial Representation
  • Brokerage

مراجع

ابن حجر، ‌‌شهاب‌الدین احمد، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌تحفه المحتاج، ‌‌بیروت، ‌‌نشر الدار، ‌‌ج5.
ابن عابدین، ‌‌محمد ابن امین، ‌‌1407ق، ‌‌حاشیه قره عیون الاخیار، ‌‌تکمله رد المحتار علی الدر المختار فی فقه مذهب الامام ابی حنیفه النعمان، ‌‌بیروت، ‌‌دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، ‌‌چ2، ‌‌ج2.
ابن قدامه، ‌‌عبدالله ابن احمد، ‌‌1417ق، ‌‌المغنی، ‌‌ریاض، ‌‌دار عالم الکتب.
احمدی سجادی، ‌‌سیدعلی، ‌‌1377ش، ‌‌«ماهیت حقوقی نمایندگان تجاری و مصادیق آن در حقوق ایران»، ‌‌مجله‌ی مجتمع آموزش عالی قم، ‌‌سال اول، ‌‌ش1.
اسکینی، ‌‌ربیعا، ‌‌1394ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌کلیات، ‌‌معاملات تجاری، ‌‌تجار و سازماندهی فعالیت تجاری، تهران، سمت، چ20.
اشمیتوف، ‌‌کلایو. ‌ام، ‌‌1398ش، ‌‌حقوق تجارت بین‌‌الملل، ‌‌ترجمه بهروزاخلاقی وهمکاران، ‌‌تهران، ‌‌سمت، ‌‌چ8، ‌‌ج 1.
اعظمی زنگنه، ‌‌عبدالحمید، ‌‌1351ش، ‌‌حقوق بازرگانی، ‌‌تهران، ‌‌بی‌نا، ‌‌چ2.
آل کاشف‌الغطا، ‌‌محمدحسین، ‌‌1361ش، ‌‌تحریر المجله، ‌‌تهران، ‌‌مکتبه النجاح.
جبعی عاملی، ‌‌زین‌الدین ابن علی (شهید ثانی)، ‌‌1413ق، ‌‌مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ‌‌قم، ‌‌مؤسسه المعارف الاسلامیه، ‌‌چ1، ‌‌ج1و5.
جعفری تبار، ‌‌حسن، ‌‌1394ش، ‌‌برمنهج عدل؛ مقالات اهداءشده به استاد دکترناصرکاتوزیان، ‌‌تهران، ‌‌دانشگاه تهران.
جعفری لنگرودی، ‌‌محمدجعفر (الف)، ‌‌1380ش، ‌‌فلسفه حقوق مدنی، ‌‌تهران، ‌‌کتابخانه گنج‌ دانش، ‌‌چ1، ‌‌ج2.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (ب)، ‌‌1380ش، ‌‌ترمینولوژی حقوق، ‌‌تهران، ‌‌کتابخانه گنج دانش، ‌‌چ11.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‌‌1372ش، ‌‌حقوق تعهدات، ‌‌تهران، ‌‌انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ‌‌چ3، ‌‌ج1.
حلی، ‌‌حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی)، ‌‌1388ق، ‌‌تذکره الفقهاء، ‌‌چاپ سنگی، ‌‌تهران، ‌‌مکتبه المرتضویه، ‌‌ج2.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‌‌1413ق، ‌‌قواعد الاحکام فی معرفه الحلال والحرام، ‌‌قم، ‌‌دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‌‌چ1، ‌‌ج2.
دمرچیلی، ‌‌محمد و همکاران، ‌‌1400ش، ‌‌قانون تجارت در نظم حقوق کنونی، ‌‌تهران، ‌‌انتشارات دادستان، ‌‌چ28.
رملی، ‌‌شمس‌الدین، ‌‌1424ق، ‌‌نهایه المحتاج إلی شرح المنهاج، ‌‌بیروت، ‌‌دارالفکر، ‌‌ج5.
زحیلی، ‌‌وهبه، ‌‌1409ق، ‌‌الفقه الاسلامی و ادلته، ‌‌دمشق، ‌‌مطبعه دارالفکر، ‌‌ج2.
سبزواری، ‌‌محمدباقر، ‌‌1423ق، ‌‌کفایه الاحکام، ‌‌قم، ‌‌دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1، ج2.
ستوده تهرانی، ‌‌حسن، ‌‌(الف)، ‌‌1400ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌تهران، ‌‌نشر دادگستر، ‌‌چ21، ‌‌ج 1.
ـــــــــــــــــــــ ، ‌‌(ب)، ‌‌1400ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌تهران، ‌‌نشر دادگستر، ‌‌چ27، ‌‌ج2.
ـــــــــــــــــــــ ، ‌‌1399ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌تهران، ‌‌نشر دادگستر، ‌‌چ16، ‌‌ج 4.
سنهوری، ‌‌عبدالرزاق احمد، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌مصادرالحق، ‌‌بیروت، ‌‌دارالفکر.
شربینی، ‌‌محمد، ‌‌1415ق، ‌‌مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، ‌‌مصر، ‌‌دار الکتب العلمیة، ‌‌چ1.
شلبی، ‌‌محمد مصطفی، ‌‌1403ق، ‌‌المدخل فی التعریف بالفقه السلامی و قواعد الملکیه، ‌‌بیروت، ‌‌دارالنهضه العربیه.
شهبازی، ‌‌محمد حسین، ‌‌1393ش، ‌‌مبانی لزوم و جواز اعمال حقوقی، ‌‌تهران، ‌‌نشر میزان، ‌‌چ1.
صفایی، ‌‌سید حسین، ‌‌1394ش، ‌‌قواعد عمومی قراردادها، ‌‌تهران، ‌‌نشر میزان.
صقری، ‌‌منصور، ‌‌1343ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌تهران، ‌‌نشر علمی.
طباطبایی یزدی، ‌‌سید محمد کاظم، ‌‌1409ق، ‌‌العروه الوثقی فیما به تعم البلوی، ‌‌بیروت، ‌‌مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چ2، ج 2.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‌‌1414ق، ‌‌تکمله العروه الوثقى، ‌‌قم، ‌‌کتابفروشى داورى، ‌‌چ1، ‌‌ج1.
عاملى، ‌‌سیدجواد بن محمد حسینى‌، ‌‌1391ش، ‌‌مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه، ‌‌قم، ‌‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ‌‌چ3، ‌‌ج7.
عانی، ‌‌محمدرضا عبدالجبار، ‌‌1975م، ‌‌الوکاله فی الشریعه و القانون، ‌‌بغداد، ‌‌مطبعه العانی.
غروی نائینی، ‌‌محمدحسین، ‌‌1373ق، ‌‌منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ‌‌(مقرر موسی بن محمد نجفی خوانساری)، تهران، المکتبه المحمدیه، ‌‌چ1، ‌‌ج 1.
قنواتی، ‌‌جلیل، ‌‌1380ش، ‌‌نظریه‌ی کلی نمایندگی حقوقی در ایران و انگلیس (رساله دکتری)، ‌‌دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، ‌‌تهران.
کاتبی، ‌‌حسینقلی، ‌‌1354ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌تهران، ‌‌انتشارات پیام.
کاتوزیان، ‌‌ناصر (الف)، ‌‌1387ش، ‌‌عقود معین، ‌‌تهران، ‌‌شرکت سهامی انتشار، ‌‌چ5، ‌‌ج 1.
ــــــــــــــــ (ب)، ‌‌1387ش، ‌‌قواعد عمومی قراردادها، ‌‌تهران، ‌‌شرکت سهامی انتشار، ‌‌چ5، ‌‌ج 2.
ــــــــــــــــ ، ‌‌1385ش، ‌‌عقود معین، ‌‌تهران، ‌‌شرکت سهامی انتشار، ‌‌چ5، ‌‌ج 4.
ــــــــــــــــ ، ‌‌1386ش، ‌‌نظریه عمومی تعهدات، ‌‌تهران، ‌‌نشر میزان، ‌‌چ4.
ــــــــــــــــ ، ‌‌1377ش، ‌‌اعمال حقوقی، ‌‌تهران، ‌‌شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، ‌‌چ5.
کاسانی، ‌‌ابوبکر بن مسعود، ‌‌1417ق، ‌‌بدائع الصنائع فی ترتیب الشرادع، ‌‌بیروت، ‌‌دارالفکر، ‌‌چ1.
کیانی، ‌‌کریم، ‌‌1350ش، ‌‌حقوق بازرگانی، ‌‌تهران، ‌‌بی‌نا، ‌‌چ3.
محقق اردبیلی، ‌‌احمد، ‌‌1412ق، ‌‌مجمع الفایده و البرهان، ‌‌قم، ‌‌موسسه النشر الاسلامی.
مصلحی، ‌‌علی حسین، ‌‌1382ش، ‌‌«اثر حقوقی شرط عدم عزل وکیل ضمن عقد وکالت»، ‌‌تهران، ‌‌مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ‌‌ش62.
معروف‌ الحسینی، ‌‌هاشم، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌نظریه العقد فی الفقه الجعفری، ‌‌بیروت، ‌‌دارالغد، ‌‌چ1.
موسوی خمینی، ‌‌روح الله، ‌‌1421ق، ‌‌کتاب البیع، ‌‌تهران، ‌‌مؤسسه تنظیم ونشرآثار امام خمینی، ‌‌چ1، ‌‌ج1.
موسوی خمینی، ‌‌مصطفی، ‌‌1418ق، ‌‌کتاب البیع، ‌‌تهران، ‌‌مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی، ‌‌چ1، ‌‌ج2.
نجفی، ‌‌محمد حسن، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌جواهر الکلام، ‌‌بیروت، ‌‌داراحیا التراث العربی، ‌‌چ7، ‌‌ج 27.
هاشمی شاهرودى، ‌‌سیدمحمود، ‌‌1426ق، ‌‌بحوث فی الفقه الزراعی‌، ‌‌قم، ‌‌مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)، ‌‌چ1.
 
References
Blaire, J. K., & Meyer, B. (1975). Legal Systems. New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
Bowstead, J., & Reynolds, G. (2014). Bowstead & Reynolds on Agency (20th ed.). London: Sweet & Maxwell.
Chitty, J. (2012). Chitty on Contracts: General Principles. London: Sweet & Maxwell.
Fifoot, C. H. S., & Fifoot, J. (1986). Law of Contract (11th ed.). London: Butterworths.
Fridman, G. H. L. (1996). The Law of Agency (7th ed.). London: Butterworths.
Guest, A. J. (1975). Law of Contract. London: Oxford University Press.
Houin, R., & Pédamon, M. (1990). Droit Commercial: Les Obligations (Vol. 1). Paris: L’acte juridique, Coll. U. Armand Colin.
Reynolds, F. M. (1978). Agency: Theory and Practice. The Law Quarterly Review, 94.
Stevens, R. E., & Borrie, G. H. (1973). Elements of Mercantile Law (16th ed.). London: Butterworths.
Teller, L. (1948). Agency. New York: Harmon Publication.
Walker, D. M. (1980). The Oxford Companion to Law (1st ed.). London: Oxford University Press.
Zweigert, K., & Kötz, H. (1987). An Introduction to Comparative Law (2nd ed., Vol. 2). Oxford.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار