مطالعه تطبیقی وضعیت حقوقی قراردادهای تاجر ورشکسته بعد از صدور حکم ورشکستگی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق خصوصی، ‌‌دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، ‌‌دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد.

10.22091/csiw.2024.9861.2454

چکیده

قانون تجارت ایران در ماده (418)، ‌‌تاجر ورشکسته را از تاریخ صدور حکم از مداخله در اموال و تصرفات مالی خود منع نموده است. اما به بیان ضمانت اجرای این مداخله نمی‌پردازد و صرفاً عبارت ممنوعیت را به کار برده است. سوالی که در این زمینه مطرح می‌‌گردد آن است که اگر تاجر ورشکسته پس از صدور حکم ورشکستگی در اموال و دارایی‌‌های خود تصرفاتی انجام دهد یا نسبت به آنها معاملاتی منعقد کند ضمانت اجرای چنین تصرفات و معاملاتی چیست؟ در پاسخ به این پرسش میان دکترین حقوق داخلی و خارجی اختلاف نظر وجود دارد. برخی از حقوقدانان قائل بر وضعیت بطلان مطلق چنین تصرفاتی هستند و پاره‌‌ای از حقوقدانان، ‌‌دیدگاه بطلان نسبی را برگزیده‌‌اند و عده‌‌ای دیگر میان معاملات انجام شده قبل از اعلان ورشکستگی و بعد از آن تفکیک می‌‌نمایند. در عین حال، ‌‌برخی طرفدار نظریه عدم نفوذ می‌‌باشند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی ضمن طرح دیدگاه‌‌های مختلف و نقد و بررسی آنها در نظام حقوقی ایران و همچنین مطالعه موضوع در فقه امامیه و حقوق ایالات متحده آمریکا و انگلیس به این مهم دست یافته است که نظریه «وضعیت مراعی» راه حل مناسب‌تری برای بیان ضمانت اجرای تصرفات حقوقی تاجر ورشکسته پس از صدور حکم ورشکستگی است.

تازه های تحقیق

به موجب ماده (418) قانون تجارت، ‌‌تاجر پس از صدور حکم ورشکستگی از مداخله و تصرف در کلیه اموال خود منع شده است. بررسی ماده مذکور حاکی از آن است که تنها از لفظ ممنوعیت استفاده شده و ضمانت اجرایی برای نقض ماده مذکور بیان نگردیده است. این موضوع در میان حقوقدانان محل مناقشه بوده و دیدگاه‌‌های مختلفی در این خصوص مطرح گردیده است. با بررسی این رویکردها می‌‌توان به این نتیجه رسید که برخی دکترین حقوقی و فقهی و همچنین آراءقضایی قائل بر بطلان مطلق چنین تصرفاتی هستند. در عین حال، ‌‌مطالعه موضوع در برخی نظام‌‌های غربی از جمله ایالات متحده آمریکا و همچنین برخی دکترین داخلی بطلان نسبی را ضمانت اجرای مناسب برای ماده مزبور دانسته‌‌اند. با این توضیح که در نظام حقوقی آمریکا بر اساس مقررات قانون ورشکستگی این کشور، ‌‌امین یا تاجر ورشکسته می‌‌تواند در صورت تأیید دادگاه و اعمال برخی محدودیت‌‌ها، ‌‌قراردادهای ایفا نشده و اجاره‌هایی که مدت آن به اتمام نرسیده است را با حفظ تعهدات قراردادی بپذیرد یا رد کند. همچنین نظام حقوقی انگلیس و پاره‌‌ای از نویسندگان دیگر میان معاملات انجام شده قبل از اعلان ورشکستگی و بعد از آن تفکیک نموده و ملاک صحت یا بطلان قرارداد را حسن نیت طرف قرارداد ذکر کرده‌اند. و در نهایت، ‌‌برخی دیگر از دکترین حقوقی و فقهی نیز نظریه عدم نفوذ را ضمانت اجرای مناسب تلقی نموده‌‌اند.

جستار حاضر با بررسی نظرات مختلف و نقد و بررسی ادله هریک از قائلین و مطالعه موضوع در فقه امامیه به این نتیجه دست یافت که وضعیت مراعی به عنوان ضمانت اجرای تصرفات حقوقی تاجر ورشکسته در اموال خود بعد از صدور حکم ورشکستگی مناسب‌تر بوده و حقوق طرفین قرارداد را به طور مناسب‌تری تامین می‌‌نماید. به این معنا که قرارداد تاجر با نقص در مقتضی همراه نیست. اما حمایت از حقوق طلبکاران سبب می‌‌گرددکه چنین تصرفاتی، ‌‌منوط به کفاف یا عدم آن در لحظه تقسیم دیون باشد.به عبارت شایسته‌‌تر؛ با پذیرش دیدگاه وضعیت مراعی، ‌‌معیار سنجش صحت و یا عدم نفوذ قرارداد به صورت عینی خواهد بود به این معنا که در ارزیابی تصرفات حقوقی تاجر ورشکسته بعد از صدور حکم ورشکستگی باید این مهم مورد توجه قرار بگیرد که آیا معامله صورت گرفته به سود طلبکاران است یا خیر؟ و بعد از مشخص شدن آن می‌‌توان در خصوص وضعیت قرارداد تصمیم‌‌گیری نمود. به واقع امر با اعمال چنین وضعیت حقوقی در معاملات تاجر ورشکسته سبب خواهد شد که اولا از بطلان قراردادهایی که به سود طلبکاران است جلوگیری شود و ثانیا معیار سنجش بطلان یا عدم نفوذ قرارداد تاجر ورشکسته شخصی (نظر مدیر تصفیه و یا طلبکاران) نبوده بلکه با معیار عینی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Legal Status of Contracts of Bankrupt Traders after the Issuance of Bankruptcy Judgment

نویسندگان [English]

  • Ali Saatchi 1
  • Fateme Montazerabadi 2
1 Assistant Professor, Department of Private law, Faculty of Law and Political Sciences, Ferdowsi University of Mashhad .
2 MA Graduate of Private Law, Ferdowsi University of Mashhad.
چکیده [English]

Article 418 of the Iranian Commercial Code prohibits bankrupt traders from intervening in their own assets and financial transactions from the date of the bankruptcy judgment. However, it does not address the enforcement guarantee of such interventions and merely imposes a prohibition. The question arises as to what sanctions exist for the enforcement of such interventions and transactions if a bankrupt trader engages in transactions or contracts concerning their assets and properties after the issuance of the bankruptcy judgment. In response to this question, there are differing opinions among domestic and international legal scholars. Some legal scholars argue for the absolute nullity of such interventions, while others adopt the perspective of relative nullity, and some differentiate between transactions made before and after the declaration of bankruptcy. Meanwhile, some advocates adhere to the theory of non- intrusion. This research, recruiting a descriptive-analytical approach, examines various perspectives, critiques them within the Iranian legal system, and explores the subject in Imamiyya jurisprudence, as well as the laws of the United States and England. The research concludes that the theory of "considered status" provides a more suitable solution for expressing the enforcement guarantee of legal interventions by bankrupt traders after the issuance of the bankruptcy judgment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bankrupt Trader
  • Legal Interventions
  • Relative Nullity
  • Non-intrusion
  • Considered Status (Vaziat Mora'i)

مراجع

ابن طی، ‌‌بی‌تا، ‌‌المسائل الفقهیه، ‌‌بی‌جا.
انصاری، ‌‌مرتضی، ‌‌1410ق، ‌‌مکاسب، ‌‌قم، ‌‌موسسه مطبوعاتی دارالکتاب، ‌‌چ 3، ‌‌ج7.
اسکینی، ‌‌ربیعا، ‌‌1393ش، ‌‌حقوق تجارت ورشکستگی و تصفیه امور ورشکسته، ‌‌تهران، ‌‌سمت، ‌‌چ18.
بحرانى، ‌‌آل عصفور، ‌‌یوسف بن احمد بن ابراهیم، ‌‌1405 ق، ‌‌الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ‌‌قم، ‌‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بهبهانى، ‌‌سید على، ‌‌1405 ق، ‌‌الفوائد العلیة - القواعد الکلیة، ‌‌اهواز، ‌‌کتابخانه دار العلم، ‌‌چ 2، ‌‌ج2.
تفرشی، ‌‌محمد عیسی، ‌‌1376ش، ‌‌"اثر حکم ورشکستگی نسبت به معاملات تاجر ورشکسته با توجه به اصول و مبانی قانون مدنی"، ‌‌مجله مدرس، ‌‌ش5.
توپچی زادگان، ‌‌امیر، ‌‌1393ش، ‌‌بررسی وضعیت معاملات شخص ورشکسته در حقوق آمریکا با تطبیق در حقوق ایران، ‌‌پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ‌‌دانشگاه قم.
جزائرى، ‌‌محمد جعفر مروج، ‌‌1416 ق، ‌‌هدى الطالب فی شرح المکاسب، ‌‌قم، ‌‌مؤسسة دار الکتاب، ‌‌چ 1، ‌‌ج4.
جعفری لنگرودی، ‌‌محمد جعفر، ‌‌1378ش، ‌‌حقوق مدنی: رهن و صلح، ‌‌تهران، ‌‌گنج دانش، ‌‌چ 3.
جزائرى، ‌‌سید محمد جعفر، ‌‌1416ق، ‌‌هدى الطالب فی شرح المکاسب، ‌‌قم، ‌‌مؤسسة دار الکتاب، ‌‌چ 1، ‌‌ج7.
حائری، ‌‌محمدحسن، ‌‌علی اکبری بابوکانی، ‌‌احسان، ‌‌1389ش، ‌‌"عقد باطل (فاسد) در فقه امامیه و عامه، ‌‌حقوق ایران و مصر"، ‌‌پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، ‌‌ش2.
حائرى طباطبایى، ‌‌سید محمد مجاهد، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌کتاب المناهل، ‌‌قم، ‌‌مؤسسه آل البیت(ع)، ‌‌چ 1.
حسنی، ‌‌حسن، ‌‌1392ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌تهران، ‌‌میزان، ‌‌چ2.
حسینی شیرازى، ‌‌سید محمد، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌إیصال الطالب إلى المکاسب، ‌‌تهران، ‌‌منشورات اعلمى، ‌‌ج9.
خلخالى، ‌‌سید محمد مهدى، ‌‌1427 ق، ‌‌فقه الشیعة- کتاب الإجارة، ‌‌تهران، ‌‌مرکز فرهنگى انتشارات منیر.
خوانسارى، ‌‌محمد، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌الحاشیة الأولى على المکاسب، ‌‌بی‌‌جا.
خوبیاری، ‌‌حامد، ‌‌پوریا، ‌‌رضی، ‌‌1400ش، ‌‌نقد وضعیت قابلیت ابطال قرارداد در حقوق ایران و تطبیق آن با حقوق کامن‌لا، ‌‌فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ‌‌سال هشتم، ‌‌ش2.
خوئى، ‌‌سید ابوالقاسم، ‌‌بی‌‌تا، ‌‌مصباح الفقاهة (المکاسب)، ‌‌بی‌‌جا، ‌‌ج3.
خوئى، ‌‌سید محمدتقى، ‌‌1414 ق، ‌‌الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، ‌‌بیروت- لبنان، ‌‌دار المؤرخ العربی، چ1، ج1.
ساعتچی، ‌‌علی، ‌‌1392ش، ‌‌نظریه عمومی وضعیت مراعی در اعمال حقوقی، ‌‌پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی.
ستوده تهرانی، ‌‌حسن، ‌‌1378ش، ‌‌حقوق تجارت، ‌‌تهران، ‌‌نشر میزان، ‌‌نشر دادگستر، ‌‌چ3.
سماواتی، ‌‌حشمت‌الله، ‌‌1397ش، ‌‌اصول ورشکستگی، ‌‌تهران، ‌‌مجد، ‌‌چ2.
سیستانى، ‌‌سید على، ‌‌1417 ق، ‌‌منهاج الصالحین، ‌‌قم، ‌‌دفتر حضرت آیة الله سیستانى، ‌‌چ 5، ‌‌ج2.
سیمایی صراف، ‌‌حسین، ‌‌1397ش، ‌‌حقوق ورشکستگی و تصفیه اموال ورشکسته، ‌‌تهران، ‌‌میزان، ‌‌چ1.
شهید ثانى، ‌‌زین‌الدین بن على، ‌‌1422ق، ‌‌مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ‌‌انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه قم، ‌‌قم، ‌‌چ 1، ‌‌ج4.
صقری، ‌‌محمد، ‌‌1376ش، ‌‌حقوق بازرگانی "ورشکستگی" نظری و عملی، ‌‌تهران، ‌‌شرکت سهامی انتشار، ‌‌چ1.
صیمرى، ‌‌مفلح بن حسن (حسین)، ‌‌1420ق، ‌‌غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، ‌‌بیروت، ‌‌دار الهادی، ‌‌چ 1، ‌‌ج2.
طوسى، ‌‌محمد بن حسن، ‌‌1387ش، ‌‌المبسوط فی فقه الإمامیة، ‌‌تهران، ‌‌المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چ3، ‌‌ج2.
عاملى، ‌‌سید جواد بن محمد، ‌‌1419ق، ‌‌مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، ‌‌قم، ‌‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‌‌چ 1.
عبدی پور فرد، ‌‌ابراهیم، ‌‌1397ش، ‌‌حقوق تجارت (حقوق ورشکستگی)، ‌‌تهران، ‌‌مجد، ‌‌چ1.
فخاری، ‌‌امیرحسین، ‌‌1371ش، ‌‌جزوه حقوق تجارت4 (ورشکستگی)، ‌‌تهران، ‌‌دانشگاه امام صادق(ع).
فرحناکیان، ‌‌فرشید، ‌‌1393ش، ‌‌قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ‌‌تهران، ‌‌میزان، ‌‌چ7.
فیض، ‌‌زهرا، ‌‌مسجدسرایی، ‌‌حمید، ‌‌1394ش، ‌‌"کاربرد دلالت نهی بر فساد در تفسیر قوانین"، ‌‌مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 7، ش 12.
قائم مقام فراهانی، ‌‌محمد حسین، ‌‌1385ش، ‌‌ورشکستگی و تصفیه، ‌‌تهران، ‌‌میزان، ‌‌چ4.
کاویانی، ‌‌کورش، ‌‌1395ش، ‌‌حقوق ورشکستگی، ‌‌تهران، ‌‌میزان، ‌‌چ4.
کرکى، ‌‌على بن حسین، ‌‌1414 ق، ‌‌جامع المقاصد فی شرح القواعد، ‌‌قم، ‌‌مؤسسه آل البیت(ع)، ‌‌چ2، ‌‌ج4.
کریمی، ‌‌عباس، ‌‌ایزدپناه، ‌‌غلامرضا، ‌‌1400ش، ‌‌"مطالعه تطبیقی عدم نفوذ با بطلان نسبی در حقوق ایران و فرانسه"، ‌‌دوفصلنامه تمدن حقوقی، ‌‌ش8.
کریمی، ‌‌عباس، ‌‌شعبانی کندسری، ‌‌هادی، ‌‌1396ش، ‌‌"وضعیت حقوقی «مراعی» به عنوان وضعیتی در عرض صحت، ‌‌بطلان و عدم نفوذ"، ‌‌دوره 47، ‌‌ش 4.
کریمی، ‌‌عباس، ‌‌1391ش، ‌‌تلاش برای سامان‌دهی نظریه عدم نفوذ مراعی، ‌‌فصلنامه دیدگاه‌‌های حقوق قضایی، ‌‌ش58.
لنکرانى، ‌‌محمد، ‌‌1424 ق، ‌‌تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الإجارة)، ‌‌قم، ‌‌مرکز فقهى ائمه اطهار(ع)، ‌‌چ 1.
محسنی، ‌‌سعید، ‌‌قبولی درافشان، ‌‌محمد مهدی، ‌‌1389ش، ‌‌"مفهوم و آثار بطلان نسبی"، ‌‌مجله دانش و توسعه، ‌‌ش33.
محصولی، ‌‌اسماعیل، ‌‌1375ش، ‌‌"اثر حکم ورشکستگی نسبت به معاملات تاجر در حقوق ایران و انگلیس"، ‌‌پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ‌‌به راهنمایی امیر حسین فخاری، ‌‌حقوق خصوصی، ‌‌دانشکده حقوق، ‌‌دانشگاه شهید بهشتی.
محقق ثانی، ‌‌1419ق، ‌‌جامع المقاصد فی شرح القواعد، ‌‌قم، ‌‌مؤسسه آل البیت(ع)، ‌‌چ 2.
محقق حلّى، ‌‌نجم الدین جعفر بن حسن، ‌‌1408ق، ‌‌شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ‌‌قم، ‌‌مؤسسه اسماعیلیان، چ2، ‌‌ج2.
محقق داماد، ‌‌سید مصطفی، ‌‌حقانی، ‌‌سعید، ‌‌ساعتچی، ‌‌علی، ‌‌1397ش، ‌‌"بازخوانی جایگاه وضعیت استنادناپذیری اعمال حقوقی با نگاهی به حقوق فرانسه"، ‌‌فصلنامه تحقیقات حقوقی، ‌‌ش83.
محقق داماد، ‌‌سید مصطفی، ‌‌قبولی درافشان، ‌‌سید محمدمهدی، ‌‌ساعتچی، ‌‌علی، ‌‌1394ش، ‌‌"تحلیل وضعیت حقوقی معاملات مشتری نسبت به مورد شفعه"، ‌‌آموزه‌‌های فقه مدنی، ‌‌ش11.
محمدزاده وادقانی، ‌‌علیرضا، ‌‌1396ش، ‌‌حقوق تجارت (4) ورشکستگی و تصفیه، ‌‌تهران، ‌‌مجد، ‌‌چ4.
نجفى، ‌‌محمد حسن، ‌‌1404ق، ‌‌جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ‌‌بیروت، ‌‌لبنان، ‌‌دار إحیاء التراث العربی، ‌‌چ 7.
References
Cherubini, G., Cooper, N., Fritz, D., Inacio, E., Ingielewicz, K., Lofalk, G., Mailly, M., Marks, D. Q.C., Pukszto, A. M., Rumora Scheltema, B. F. H., Van Galen, R., Virgos, M., Wessels, B., & Wouters, N. (2010). Harmonisation of insolvency law at EU level. Retrieved from:             
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/note/join/2010/419633/IPOL-JURI_NT(2010)419633_EN.pdf
Department of Justice. (2004). The United States. Retrieved from:        
https://www.justice.gov/jm/civil-resource-manualexecutory-contracts-bankruptcy
Finch, V. (2009). Corporate insolvency law- Perspectives and Principles (2nd ed.). Cambridge University Press.
Fried, G. M. (1996). Executory Contracts and Performance Decisions in Bankruptcy. 46 Duke Journal, 517-574.
Frieze, S. (2001). Insolvency Law (4th ed.). Cavendish Publishing.
Moustaira, E. (2019). International Insolvency Law National Laws and International Texts. Springer.
Ratner, I., Stein, G., & Weitnuer, J. C. (2009). Business Valuation and Bankruptcy. John Wiley & Sons, Inc.
Sherman, A. (2006). Understanding the Legal Issues Behind Executory Contracts in Bankruptcy. Aspatore Books.
Tolmie, F. (2003). Corporate and Personal Insolvency Law (2nd ed.). School of Law, Kingston University.
Triantis, G. (1993). The Effects of Insolvency and Bankruptcy on Contract Performance and Adjustment. STAKEHOLDER INTEREST IN BANKRUPTCY REORGANIZATION LAW, The University of Toronto Law Journal, 43(3), 679-710.
Ventura, J. (2004). The bankruptcy kit (3rd ed.). Dearborn Trade Publishing.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار