ماهیّت حقوقی «خسارت مشترک دریایی» در حقوق ایران و فرانسه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

10.22091/csiw.2024.9657.2437

چکیده

خسارت مشترک به عنوان یکی از مباحث مهم حقوق دریایی در تجارت بین‌الملل اهمیتی غیر قابل انکار دارد. در کشور ما، عمده واردات و صادرات از طریق دریا انجام می‌‌شود و لاجرم در زمان ورود خسارت در شرایط خاص، با مفهوم «خسارت مشترک» مواجه می‌‌شویم؛ لذا بررسی ماهیّت حقوقی خسارت مشترک در نظام حقوقی و مآلاً مقایسه آن با مفاهیم مشابه، ضروری می‌‌باشد؛ مع الوصف نظر به عمدی بودن ورود خسارت در راستای حفظ کشتی و بار با لحاظ شرایط ضروری آن، این ماهیّت با هیچ یک از مفاهیم مشابه انطباق نداشته که همین امر اهمیت بررسی این مفهوم جدید در نظام حقوقی ما را دو چندان می‌نماید. این پژوهش که با هدف بررسی و شناسائی ماهیّت حقوقی این نهاد بین‌المللی و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است واجد این دستاورد مهمّ است که خسارت مشترک، مبتنی بر تراضی، واجد مبانی شرعی نظیر بنای عقلا، قاعده لاضرر، قاعده دفع افسد به فاسد بوده اما از نظرگاه حقوقی، از آنجا که هیچ یک از مبانی مطرح شده توسط حقوقدانان نمی‌‌تواند توجیه‌کننده ماهیّت این نهاد باشد از اینرو نهاد خسارت مشترک به لحاظ آثار خود، واجد ماهیّت حقوقی خاص و مجزایی خواهد بود، با این استدلال که تراضی اشخاص ذینفع در سفر دریایی نسبت به کمّ و کیف این نهاد یا چشم‌پوشی از آن ممکن بوده و علاوه بر آن، در صورت سکوت، این نهاد با تمام آثار خود به‌‌طور قهری، حاکم بر روابط حقوقی اشخاص ذینفع در زمان وقوع ضرر، در سفر دریایی می‌‌گردد.

تازه های تحقیق

با بررسی بعمل آمده در حقوق ایران، در رابطه با ماهیّت حقوقی خسارت مشترک هیچ بحثی مطرح نشده و همچنین هیچ نصّی تصویب نگردیده است. نظرات ارائه شده در این خصوص در سایر کشورها در خصوص ماهیّت این نهاد، به شش نظر تقسیم گردیده است. به عبارتی، دانشمندان حقوق دریایی راجع به ماهیّت این نهاد، شش نظریه تفصیلی مطرح نموده‌‌اند که عبارتند از: 1- نظریه عدالت؛ 2- نظریه نمایندگی؛ 3- نظریه داراشدن بلاجهت؛ 4- نظریه اداره اموال غیر؛ 5- نظریه اشتراک منافع؛ 6- نظریه قراردادی. در کنار این نظرات، در فقه اسلامی نیز بعضی از فقها به این موضوع اشاره نموده‌‌اند. عده‌‌ای خسارت مشترک را برخلاف قاعده ضمان متلف یعنی ناخدا دانسته و تراضی را برای این امر ضروری می‌‌دانند و عده‌‌ای دیگری از جمله ابن جنید به تصدیق این نهاد از دیدگاه شرع پرداخته‌اند. از نظر فقهی نیز هرچند بعضی از فقها براساس قواعد ضمان، خسارت مشترک را مستلزم وجود تراضی و قرارداد می‌‌دانند اما با توجه به عرف حاکم در حقوق دریایی و عدم مغایرت این عرف با شرع که مورد تأیید عده دیگری از فقها قرار گرفته است و با لحاظ این موضوع که در قراردادهای حمل و بارنامه‌‌ها بدان تراضی می‌‌شود به نظر می‌‌رسد مغایرتی با شرع ندارد.

در مراجعه به نظرات ششگانه فوق نیز که توسط حقوقدانان ارائه شده است باید گفت که با بررسی‌‌های به عمل آمده، هرکدام از نظرات با نقد مواجه بوده و واجد اشکالاتی می‌‌باشد و هیچ کدام از نظرات مذکور نمی‌‌تواند توجیه‌کننده تامّ ماهیّت حقوقی آن باشد. بنابراین، نهاد خسارت مشترک به لحاظ آثار خود واجد ماهیّت حقوقی خاصّ و مجزّایی می‌‌باشد؛ زیرا اولاً، اشخاص ذینفع در سفر دریایی می‌‌توانند بر مبنای توافق نسبت به کمّ و کیف این نهاد یا چشم‌پوشی از آن تراضی نمایند؛ ثانیاً، در صورت سکوت، این نهاد با تمام آثار خود به‌‌طور قهری، حاکم بر روابط حقوقی اشخاص ذینفع در زمان وقوع ضرر، در سفر دریایی می‌‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Legal Nature of General Average in Iran and France Law

نویسنده [English]

  • Ghasem Shafiei Ala,vijeh
Assistant Professor, Department of Law, Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]

General average as one of the important issues of maritime law in international trade has an undeniable prominence. In Iran most of imports and exports are carried out by sea and it is inevitably encountered with the concept of General Average as joint damage at the time of damage in certain circumstances, therefore, it is necessary to examine the legal nature of General Average within the legal system and strive to compare it with similar concepts or legal entities. Despite the fact that damage is intentionally imposed in order to preserve the ship and its cargo in terms of its essential conditions, such nature does not conform to any of parallel similar concepts intensifying the importance of examining this novel concept in Iran's legal system. This research, conducted with the aim of investigating and identifying the legal nature of the aforementioned international entity, also through a descriptive analytical approach, has been considered as an achievement meaning that General Average based on compromise of the parties, has Sharia' canonical foundations such as Consensus, the Rule of Prohibition of Detriment, the Rule of Permission of Committing a Corrupt action in Avoidance of a Corrupter one or the Rule of Repelling of the Worse by the bad; however, legally speaking, none of the above foundations approved by legal scholars justifying the true nature of such entity ;therefore, General Average entity will have a special and separate legal nature in terms of its effect. To discuss on, it is possible for the interested parties to consent to the merits and demerits of it or ignore that to some extent; in addition, in case of silence of law, such entity with all its aspects will forcefully govern over the legal relations of the interested parties in time of loss during sea voyage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • maritime law
  • General average
  • remedy damage
  • master of vessel
  • Joint marine damage

مراجع

ابن برّاج، قاضی عبدالعزیز بن براج طرابلسی، 1411ق، جواهر الفقه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
اشتهاردی، علی پناه، 1416ق، مجموعه فتاوی ابن جنید، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
البرزی ورکی، مسعود، عطائی، محسن، 1401ش، خسارت مشترک، جایگاه و بایسته‌‌های تقنینی آن در نظام قضایی ایران، فصلنامه علمی فقه و حقوق نوین، ش 12.
حموی، احمد بن محمد مکّی، 1405ق، غمض عیون البصائر شرح کتاب الاشباه و النظائر، بیروت، دار الکتب العلمیه.
خوئی، سید ابوالقاسم، 1396ق، تکمله المنهاج، قم، المطبعه العلمیه، ج2.
زرقاء، احمد بن محمد، 1409ق، شرح القواعد الفقهیه، دمشق، دار النشر.
ساریخانی، عادل، شریفی، مهدی، 1402ش، بررسی تطبیقی جبران خسارت صدمات بدنی در حقوق ایران و انگلستان، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش 36.
سبکی، عبدالوهاب بن علی، 1411ق، الاشباه و النظائر، بیروت، دار الکتب العلمیه.
طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم، 1409ق، العروه الوثقی، قم، مؤسسه أعلمی.
علامه حلّی، حسن بن یوسف، بی‌تا، تحریر الاحکام الشرعیه، مشهد، مؤسسه آل البیت، ج2.
قسمتی تبریزی، علی، 1394ش، اصل «جبران کامل زیان»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش 13.
کاتوزیان، ناصر، 1387ش، مسئولیت مدنی، تهران، دانشگاه تهران، ج1و2.
کمال طه، مصطفی، 2006م، اساسیات القانون البحری، بیروت، منشورات المجلسی الحقوقیه.
گل‌محمدی، هوشنگ، آیتی، سید محمدرضا، رحمان ستایش، محمدکاظم، 1401ش، بررسی فقهی و حقوقی کارآمدی قاعده دفع افسد به فاسد، پژوهش‌‌های فقه و حقوق اسلامی، ش 67.
مراد، عبدالفتاح، 2001م، موسوعه القانون البحری، القاهره، دار العربیه للنشر و التوزیع.
 
Bonnassies, Pierr, (2006), Christian scapel, traite droit maritime, Paris: L. G. D. J.
Bonnecase, J (1932), précis elementaire de droit maritime, Paris: recueilsirey.
Buglass, L.J, (1981). Marine insurance and general average in the United States: an average adjuster's viewpoint. New York: Cornell Maritime Press, (1991).
Burton v. English (1883) 12 QBD 218.
Colinvaux, R.P. and Carver, T.G. (1963). Carriage by sea. Hoboken: Stevens, (1971).
Danjon, D (1927). traite de droit maritime, Paris: recueilsirey.
Donaldson J. F. C.T (1964). Ellis C. S. Staughton, the law of General average, London: British shipping law, Stevens & sons.
guilloud, M (1988). droit maritime, Paris: pedone.
Milburn & Co v. Jamaica Fruit Importing & Trading Co of London [1900] 2 QB 540.
Ripert G (1930). droit maritime, Paris: rousseau et cieediteurs.
Ripert, G (1949). precis de droit maritime, Paris: Librairiedolloz.
Ripert, Georges (2000). R Roblot, traite de droit commercial, Paris:L. G. D. J.
Rodiere, R (1974). précis de droit maritime, Paris: dalloz.
Rodiere, Rene (1997). emmanuel du pontavice. droit maritime, Paris: dalloz.
Rose, F.D (1997). General Average: Law and Practice, London: Lloyd’s of London.
Steamship Co v Greystoke Castle (cargo owners) [1947] AC 265.
Strang, Steel & Co. and others v. A. Scott & Co, (1890) ILR17CAL362.
Wilson D. J. and Cooke J. H. S (1997). The law of general average and the York Antwerp rules, London: British shipping laws, Sweet &Maxwel.
Wilson, John F (2008). Carriage of goods by sea. London: Pearson Education.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار