نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه حقوق، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
چکیده
خسارت مشترک به عنوان یکی از مباحث مهم حقوق دریایی در تجارت بین‌الملل اهمیتی غیر قابل انکار دارد. در کشور ما، عمده واردات و صادرات از طریق دریا انجام می‌‌شود و لاجرم در زمان ورود خسارت در شرایط خاص، با مفهوم «خسارت مشترک» مواجه می‌‌شویم؛ لذا بررسی ماهیّت حقوقی خسارت مشترک در نظام حقوقی و مآلاً مقایسه آن با مفاهیم مشابه، ضروری می‌‌باشد؛ مع الوصف نظر به عمدی بودن ورود خسارت در راستای حفظ کشتی و بار با لحاظ شرایط ضروری آن، این ماهیّت با هیچ یک از مفاهیم مشابه انطباق نداشته که همین امر اهمیت بررسی این مفهوم جدید در نظام حقوقی ما را دو چندان می‌نماید. این پژوهش که با هدف بررسی و شناسائی ماهیّت حقوقی این نهاد بین‌المللی و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است واجد این دستاورد مهمّ است که خسارت مشترک، مبتنی بر تراضی، واجد مبانی شرعی نظیر بنای عقلا، قاعده لاضرر، قاعده دفع افسد به فاسد بوده اما از نظرگاه حقوقی، از آنجا که هیچ یک از مبانی مطرح شده توسط حقوقدانان نمی‌‌تواند توجیه‌کننده ماهیّت این نهاد باشد از اینرو نهاد خسارت مشترک به لحاظ آثار خود، واجد ماهیّت حقوقی خاص و مجزایی خواهد بود، با این استدلال که تراضی اشخاص ذینفع در سفر دریایی نسبت به کمّ و کیف این نهاد یا چشم‌پوشی از آن ممکن بوده و علاوه بر آن، در صورت سکوت، این نهاد با تمام آثار خود به‌‌طور قهری، حاکم بر روابط حقوقی اشخاص ذینفع در زمان وقوع ضرر، در سفر دریایی می‌‌گردد.
تازه های تحقیق
با بررسی بعمل آمده در حقوق ایران، در رابطه با ماهیّت حقوقی خسارت مشترک هیچ بحثی مطرح نشده و همچنین هیچ نصّی تصویب نگردیده است. نظرات ارائه شده در این خصوص در سایر کشورها در خصوص ماهیّت این نهاد، به شش نظر تقسیم گردیده است. به عبارتی، دانشمندان حقوق دریایی راجع به ماهیّت این نهاد، شش نظریه تفصیلی مطرح نموده‌‌اند که عبارتند از: 1- نظریه عدالت؛ 2- نظریه نمایندگی؛ 3- نظریه داراشدن بلاجهت؛ 4- نظریه اداره اموال غیر؛ 5- نظریه اشتراک منافع؛ 6- نظریه قراردادی. در کنار این نظرات، در فقه اسلامی نیز بعضی از فقها به این موضوع اشاره نموده‌‌اند. عده‌‌ای خسارت مشترک را برخلاف قاعده ضمان متلف یعنی ناخدا دانسته و تراضی را برای این امر ضروری می‌‌دانند و عده‌‌ای دیگری از جمله ابن جنید به تصدیق این نهاد از دیدگاه شرع پرداخته‌اند. از نظر فقهی نیز هرچند بعضی از فقها براساس قواعد ضمان، خسارت مشترک را مستلزم وجود تراضی و قرارداد می‌‌دانند اما با توجه به عرف حاکم در حقوق دریایی و عدم مغایرت این عرف با شرع که مورد تأیید عده دیگری از فقها قرار گرفته است و با لحاظ این موضوع که در قراردادهای حمل و بارنامه‌‌ها بدان تراضی می‌‌شود به نظر می‌‌رسد مغایرتی با شرع ندارد.
در مراجعه به نظرات ششگانه فوق نیز که توسط حقوقدانان ارائه شده است باید گفت که با بررسی‌‌های به عمل آمده، هرکدام از نظرات با نقد مواجه بوده و واجد اشکالاتی می‌‌باشد و هیچ کدام از نظرات مذکور نمی‌‌تواند توجیه‌کننده تامّ ماهیّت حقوقی آن باشد. بنابراین، نهاد خسارت مشترک به لحاظ آثار خود واجد ماهیّت حقوقی خاصّ و مجزّایی می‌‌باشد؛ زیرا اولاً، اشخاص ذینفع در سفر دریایی می‌‌توانند بر مبنای توافق نسبت به کمّ و کیف این نهاد یا چشم‌پوشی از آن تراضی نمایند؛ ثانیاً، در صورت سکوت، این نهاد با تمام آثار خود به‌‌طور قهری، حاکم بر روابط حقوقی اشخاص ذینفع در زمان وقوع ضرر، در سفر دریایی می‌‌گردد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Legal Nature of General Average in Iran and France Law
نویسنده [English]
- Ghasem Shafiei Ala,vijeh
Assistant Professor, Department of Law, Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]
General average as one of the important issues of maritime law in international trade has an undeniable prominence. In Iran most of imports and exports are carried out by sea and it is inevitably encountered with the concept of General Average as joint damage at the time of damage in certain circumstances, therefore, it is necessary to examine the legal nature of General Average within the legal system and strive to compare it with similar concepts or legal entities. Despite the fact that damage is intentionally imposed in order to preserve the ship and its cargo in terms of its essential conditions, such nature does not conform to any of parallel similar concepts intensifying the importance of examining this novel concept in Iran's legal system. This research, conducted with the aim of investigating and identifying the legal nature of the aforementioned international entity, also through a descriptive analytical approach, has been considered as an achievement meaning that General Average based on compromise of the parties, has Sharia' canonical foundations such as Consensus, the Rule of Prohibition of Detriment, the Rule of Permission of Committing a Corrupt action in Avoidance of a Corrupter one or the Rule of Repelling of the Worse by the bad; however, legally speaking, none of the above foundations approved by legal scholars justifying the true nature of such entity ;therefore, General Average entity will have a special and separate legal nature in terms of its effect. To discuss on, it is possible for the interested parties to consent to the merits and demerits of it or ignore that to some extent; in addition, in case of silence of law, such entity with all its aspects will forcefully govern over the legal relations of the interested parties in time of loss during sea voyage.
کلیدواژه‌ها [English]
- maritime law
- General average
- remedy damage
- master of vessel
- Joint marine damage
)
ارسال نظر در مورد این مقاله