بررسی فقهی حقوقی تبلیغات تجاری گمراه‌کننده

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیارگروه حقوق مالکیت فکری دانشگاه قم

3 کارشناس ارشد حقوق مالکیت فکری دانشگاه قم

چکیده

 
تبلیغات تجاری به عنوان یکی از عناصر مهم در هر راهبرد کسب‌و‌کار، از طریق ارائه‌ی اطلاعات و معرفی کالاها و خدمات، سبب افزایش رقابت در بازار می‌شوند. تبلیغات مزبور به واسطه‌ی انتقال اطلاعاتِ ناظر بر محصولات، کارکردی حیاتی در منتفع نمودنِ هر دو گروه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان دارند. از همین رو است که تصور یک اقتصاد سرمایه‌داریِ مدرن بدون تبلیغات تجاری دشوار است. با وجود این، برخی از تبلیغات تجاری با ارائه‌ی اطلاعات گمراه‌کننده و خلاف واقع و یا استفاده از علایم تجاری گمراه‌کننده، مصرف‌کننده را دچار اشتباه کرده و مسؤولیت‌هایی در برابر ایشان و گاه رقبا، که معمولاً دارندگان حقوق مالکیت فکری هستند، به وجود می‌آورند. مقاله‌ی حاضر با روش تحلیلی– توصیفی به تبیین مفهوم تبلیغات تجاری گمراه‌کننده و رویکرد نظام‌های حقوقی اتحادیه‌ی اروپایی، ایالات متحده آمریکا، حقوق ایران و فقه امامیه نسبت به این موضوع می‌پردازد، تا از این طریق بتوان در تمهید بستری جهت وضع قوانین دقیق و کارآمد قدمی بردارد.
.

تازه های تحقیق

امروزه توسل به اغراق و مضامین خلاف واقع از شیوه‌های معمول بسیاری از بنگاه‌ها برای تبلیغات و بازاریابی کالاها و خدمات می‌باشد. تبلیغ‌کنندگان با استفاده از ابزار تبلیغات گمراه‌کننده، گاه مطالبی خلاف واقع و فریبنده راجع به کیفیت، اوصاف یا مبدأ جغرافیایی کالاها و خدمات خود بیان می­کنند یا با استفاده‌ی غیرمجاز از علامت تجاری دیگران، محصول خود را به گونه­ای با دارنده‌ی علامت مرتبط نشان می­دهند که ممکن است موجب گمراهی مصرف‌کنندگان و تضرر آن‌ها یا رقبای تجاری شود. چنین اعمالی هنگامی که در فضای برخط انجام شوند خطرات بیشتری در بردارند، زیرا با توجه به مجازی بودن ارتباطات، سودجویان، فرصت بهتری برای ارائه‌ی مطالب نادرست یا ابهام‌آمیز و در نتیجه، گمراه نمودن مصرف‌کنندگان به دست می­آورند.

به منظور مقابله با چنین رویه­هایی که در غیرمنصفانه بودن آن‌ها تردیدی نیست، در آمریکا و اتحادیه اروپایی تمهیدات قانونی مختلفی اتخاذ شده و ضمن بیان مفهوم و شرایط تحقق تبلیغات تجاری گمراه‌کننده، ضمانت اجراهای مناسبی برای حفظ حقوق اشخاص ثالث پیش‌بینی شده است. در نظام حقوقی ایران نیز، به طور کلی، مقرراتی در خصوص تبلیغات تجاری تصویب شده که گاه تبلیغات تجاری گمراه‌کننده را ممنوع اعلام کرده است. با وجود این قانون جامعی که بتواند پاسخگوی چالش­های حقوقی مختلف این نوع تبلیغات باشد و حقوق مصرف‌کنندگان و رقبا را، به خصوص در زمینه دارایی­های فکریِ با ارزشی از قبیل علامت تجاری، از طریق تعیین ضمانت اجراهای متناسب و به ویژه بازدارنده به خوبی تأمین نماید تاکنون به تصویب نرسیده است. این در حالی است که در فقه امامیه، به عنوان منبع اصلی قانون‌گذاری در کشور ما، مبانی مهمی چون قاعده لاضرر، حرمت اعانه بر اثم و عدوان و حرمت تدلیس وجود دارد که با استناد به آنها می­توان ممنوعیت تبلیغات تجاری گمراه‌کننده و ضرورت جبران خسارت زیان‌دیده را استنباط نمود. از این رو وضع قوانین متناسب در رابطه با ممنوعیت تبلیغات تجاری گمراه‌کننده بر اساس قواعد و احکام دقیق مطرح شده در فقه امامیه به عنوان زیر بنای حقوق ایران می‌تواند تصویب مقررات مطلوبی را در این زمینه رقم زند. چنین مقرراتی می­تواند در چهارچوب قانونی جامع جهت نظام­مند نمودن تبلیغات تجاری، ضمن تعریف تبلیغات گمراه‌کننده، آن‌ها را ممنوع اعلام و شرایط اقامه‌ی دعاوی مدنی و کیفری علیه تبلیغ‌کنندگان را به طور دقیق بیان نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential and Legal Study of Misleading Commercial Advertisements

نویسندگان [English]

  • Seyyedmohammad hadi GHabooli dorafshan 1
  • Mostafa Bakhtiarvand 2
  • Akram Aghamohammadi 3
چکیده [English]

 
As a key element in each business strategy, commercial advertisements increase competition on the market through providing information and introducing goods and services. As a result, commercial advertisements play a vital role by transmitting information related to the products, and thereby they benefit both producers and consumers. Consequently, a modern capital economy without commercial advertisements is hardly imaginable nowadays. Nevertheless, by providing misleading or false information and by using confusing trademarks, some commercial advertisements mislead the consumers and cause liabilities towards them and sometimes towards the competitors (usually intellectual property owners). Through a descriptive approach, the present study explains the concept and the status of misleading commercial advertisements in the legal systems of the European Union, the United States, the Islamic Republic of Iran, and the Imamiyah Jurisprudence, and paves the way for the Iranian legislator to enact exact and effective laws in this field.
misleading advertisements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • misleading commercial advertisements
  • unfair commercial practices
  • consumer protection
  • No-Harm (La Zarar) Rule

مراجع

  1. ابن قدامه، أبو محمد موفق الدین عبد الله بن أحمد بن محمد،1388ق، المغنی، مصر، مکتبه القاهره، بی‌چا.
  2. ابن قیم جوزی، محمد بن ابی بکر،1388ق، إعلام الموقعین عن رب العالمین، القاهره، مکتبه الکلیات الأزهریه، بی‌چا.
  3. ابن منظور، ابو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، بی‌چا.
  4. ابن نجیم مصری، زین الدین بن ابراهیم بن محمد، 1419ق، الأشباه و النظائر علی مذهب أبی حنیفه النعمان، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌چا.
  5. اصبحی مدنی، مالک بن أنس بن مالک بن عامر، 1415ق، المدونه الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌چا.
  6. اصفهانى، فتح اللّه بن محمد جواد [شیخ الشریعه]، 1410ق، قاعده لا ضرر، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌چا.
  7. انصاری، مرتضی، 1415ق، المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، بی‌چا.
  8. ـــــــــــ، بی­تا، فرائد الأصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌چا.
  9. ـــــــــــ، بی­تا، مطارح الأنظار، قم،مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، بی‌چا.
  10. آخوند خراسانى، محمد کاظم، 1409ق، کفایه الأصول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، بی‌چا.
  11. آشتیانى، میرزا محمد حسن بن جعفر، 1403ق، بحر الفوائد، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى، بی‌چا.
  12. بکری دمیاطی، أبی بکر، 1418ق، إعانه الطالبین، بیروت، دار الفکر، بی‌چا.
  13. بهبهانى، محمد باقر بن محمد اکمل، 1417ق، حاشیه الفائده و البرهان، قم، منشورات مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی، بی‌چا.
  14. بهوتی، منصور بن یونس، 1418ق، کشاف القناع، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌چا.
  15. حسینی عاملی، سید محمد جواد، 1419ق، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، بی‌چا.
  16. حسینی مراغی، میر عبد الفتاح، 1417ق، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌چا.
  17. حسینى روحانى، سید صادق، 1429ق، منهاج الفقاهه، قم، انوار الهدى، بی‌چا.
  18. خمینی، سید روح الله، 1415ق، المکاسب المحرمه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی‌چا.
  19. ـــــــــــ، بی­تا، الرسائل، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، بی‌چا.
  20. خوانسارى، موسى بن محمد نجفى، 1373ق، رساله فی قاعده نفی الضرر، تهران، المکتبه المحمدیه، بی‌چا.
  21. خوئی، سید ابوالقاسم، 1419ق، دراسات فی علم الأصول، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، بی‌چا.
  22. رشتی، حبیب الله، 1313ق، بدائع الأفکار، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، بی‌چا.
  23. سرخسی، محمد بن احمد بن ابی سهل شمس الائمه، 1421ق، المبسوط، بیروت، دار الفکر، بی‌چا.
  24. سلمی، أبو‌محمد عز الدین بن عبد السلام، بی­تا، قواعد الأحکام فی مصالح الأنام، بیروت،بی‌نا، بی‌چا.
  25. سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر، 1411ق، الأشباه و النظائر، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌چا.
  26. سیستانى، سید على حسینى، 1414ق، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم، دفتر آیه الله سیستانى، بی‌چا.
  27. شاطبی، ابراهیم بن موسی بن محمد لخمی غرناطی، 1417ق، الموافقات، بیروت، دار ابن عفان، بی‌چا.
  28. شافعی، محمد بن ادریس، 1410ق، الأم، بیروت، دار المعرفه، بی‌چا.
  29. شهرستانی، محمد حسین، بی­تا، غایه المسؤول فی علم الأصول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، بی‌چا.
  30. شهید اول، محمد بن مکی عاملی، 1410ق، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، بیروت، دارالتراث، الدار الاسلامیه، بی‌چا.
  31. ــــــــــــــ، 1417ق، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌چا.
  32. ــــــــــــــ، بی­تا، القوائد و الفوائد، قم، کتابفروشی مفید، بی‌چا.
  33. شهید ثانى، زین الدین بن على، 1410ق، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، کتابفروشى داورى، بی‌چا.
  34. شیرازى، سید محمد، 1423ق، فقه العولمه، بیروت، مؤسسه الفکر الإسلامی، بی‌چا.
  35. صالحی، جواد، ابراهیمی، یوسف؛ سالاری‌راد، معصومه، 1391ش،،مبانی و قلمرو تعهد به ارائه اطلاعات به مصرف‌کننده کالا، فصلنامه دانش حقوق مدنی دانشگاه پیام‌نور، ش1.
  36. عراقى، آقا ضیاء الدین، 1418ق، قاعده لا ضرر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، بی‌چا.
  37. ــــــــــــ، 1420ق، مقالات الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، بی‌چا.
  38. علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، 1410ق، إرشاد الأذهان إلیأحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌چا.
  39. ــــــــــــــ، 1420ق، تحریرالأحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، بی‌چا.
  40. ـــــــــــــــ، 1414ق،،تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، بی‌چا.
  41. ــــــــــــــــ، 1413ق، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌چا.
  42. فاضل مقداد سیوری، 1403ق، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الإمامیه، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی (ره)، بی‌چا.
  43. فیروزآبادى، سید مرتضى، 1400ق، عنایه الأصول، قم، کتابفروشى فیروزآبادى، بی‌چا.
  44. قرافی، أبو العباس شهاب الدین أحمد بن ادریس بن عبد الرحمن مالکی، بی­تا، الفروق، بیروت، عالم الکتب، بی‌چا.
  45. قمی طباطبایی، سید تقی، 1423ق، الأنوار البهیه فی القواعد الفقهیه، قم، انتشارات محلاتى، بی‌چا.
  46. کرابیسی نیسابوری، جمال الإسلام أبو مظفر أسعد بن محمد بن حسین، 1402ق، الفروق، کویت، وزاره الأوقاف الکویتیه، بی‌چا.
  47. کاشانى، ملا حبیب الله شریف، 1404ق، تسهیل المسالک إلى المدارک فی رؤوس القواعد الفقهیه، قم، المطبعه العلمیه، بی‌چا.
  48. لنکرانی، محمد فاضل موحدی، 1416ق، القواعد الفقهیه، قم، چاپخانه مهر، بی‌چا.
  49. محقق حلى، نجم الدین جعفر بن حسن، 1408ق، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی‌چا.
  50. ــــــــــــ، 1418ق، المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه، بی‌چا.
  51. محقق داماد، سید مصطفى، 1406ق، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، بی‌چا.
  52. مشکینى اردبیلی، میرزا على، بی­تا، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌چا.
  53. ــــــــــــ، 1413ق، قاعده المیسور و نفی الضرر و الاجتهاد و التقلید، قم، کتاب‌فروشى لقمان، بی‌چا.
  54. ــــــــــــ‌، 1413ق، حواشی المشکینی، قم، انتشارات لقمان، بی‌چا.
  55. مروج جزائرى، سید محمد جعفر، 1415ق، منتهى الدرایه، قم، مؤسسه دار الکتاب، بی‌چا.
  56. مکارم شیرازى، ناصر، 1411ق، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین علیه‌السلام
  57. موسوی بجنوردی، سید حسن، 1419ق، القواعد الفقهیه، قم، نشر الهادی، بی‌چا.
  58. موسوی تبریزی، موسی بن جعفر بن مولی احمد، 1369ش، أوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم، انتشارات کتبی نجفی، بی‌چا.
  59. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، 1417ق، عوائد الأیام، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، بی‌چا.
  60. نووی، أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف، بی­تا، المجموع شرح المهذب، بی‌جا، بی‌چا.
  61. واسطى زبیدى، محب الدین سید محمد مرتضى حسینى، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، بی‌چا.
    1. Archer , James, (n.d), The truth about truth: why honesty builds stronger bonds , available at: https://crowdfavorite.com/truth-truth-honesty-builds-stronger-bonds/, last visited at: 6/4/2016.
    2. Bone, Robert G., (2006), Hunting Goodwill: A History of the Concept of Goodwill in Trademark Law, 86 B.U. L. REV. Vol. 86:547.
    3. Burns, Ronald, Ferrell, Jeff, Orrick, Erin, (2005), False Advertising, Suggestive Persuasion, Automobile Safety, Southwest Journal of Criminal Justice, Vol. 2, N.2/2005.
    4. Daugeliene, Rasa, Liepinyte, Monika,(2012), Interrelation of Misleading Advertising and Solutions of Consumers: Legal Regulation and Institutional Background in IN Linthuania, European Integration Studies. 2012. No 6.
    5. FTC’s Policy Statement on Deception, (1983), Antitrust & Trade Reg. Rep. (BNA) 45: 1137, 690.
    6. Garner, Bryan A, (2009), Black's Law Dictionary, 9th Ed, U.S.A, West Publishing.
    7. Hattori, Keisuke, Higashida, Keisaku, (2011), Misleading Advertising in Duopoly, school of economics, KwanaseiGakuinUniversity.
    8. http://journalism.uoregon.edu/../stratcomweb/readings/AD/Advertising-image.pdf, last visired at: 2016/7/25.
    9. http://legal-dictionary.thefreedictionary.com/False+Advertising, last visited at: 6/20/2016.
    10. https://www.ftc.gov/news-events/media-resources/truth-advertising, last visited at: 8/3/2016.
    11. Nehf, James P, (2010), Misleading and Unfair Advertising, ch. 5, in Handbook of Research on International Consumer Law, Geraint Howells, et al., eds., Massachusetts, Edward Elgar.
    12. Pont, Simon, (2013), The Better Mousetrap: Brand Invention in a Media Democracy, London, Kogan Page Publishers.
    13. Reichman, Courtland L, Cannady, Mellisa, (2002), False Advertising under the Lanham Act, Franchise Law Journal, Vol.21, no.4.

  62.  

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار