بررسی خسارت انتظار ناشی از نقض قرارداد در کامن لا و حقوق ایران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم.

چکیده

نقض قرارداد به صورت عدم اجرا یا تأخیر در اجرا، تسلیم کالای معیوب، تسلیم کمتر یا بیشتر از مقدار و امثال آن، پدیدة شایعی است و نظام‌های حقوقی مختلف شیوه‌های متنوعی برای مقابله آن اندیشه‌اند. در نظام‌های کامن­لایی، اولین و مهم‌ترین شیوة مقابله با نقض قرارداد، پرداخت خسارت یا غرامت پولی است، و الزام به اجرای تعهد، شیوة فرعی و استثنایی است. شایع‌ترین نوع خسارت در نظام‌های کامن­لایی، خسارت انتظار است که هدف آن، قراردادن زیان­دیده در وضعیتی است که اگر قرارداد اجرا می‌شد در آن وضعیت قرار می‌گرفت. به تعبیر دیگر، تلاش می‌شود که با پرداخت مبلغی پول، انتظاراتی که زیان‌دیده از قرارداد داشته حتی­الامکان برآورده شود. این مقاله می‌کوشد پس از بیان جنبه‌های گوناگون خسارت انتظار در کامن­لا از قبیل مفهوم، مبانی، عناصر، معیار و شیوة جبران این نوع خسارت، وضعیت این نوع خسارت را به­طور مختصر، در فقه و حقوق ایران بررسی نماید.
 

تازه های تحقیق

از تحقیق حاضر می‌توان نکات زیر را به طور خلاصه استنتاج کرد:

1- خسارت انتظار، یکی از گونه­های خسارت‌هایی است که در نظام کامن­لا برای جبران خسارت زیان‌دیده از نقض قرارداد، پرداخت می‌شود. در این نوع خسارت تلاش می‌شود که زیان‌دیده با دریافت پول در وضعیتی قرار داده شود که از اجرای قرارداد انتظار داشته است. بر خلاف آنچه که در حقوق ما مرسوم است، برآورده­ساختنِ انتظار زیان‌دیده، نه از طریق اجرای عین قرارداد بلکه با پرداخت خسارت پولی­ به وی است. دلیل این امر این است که در نظام کامن لا، اجرای قرارداد، بر خلاف پرداخت خسارت که حق زیان‌دیده تلقی می‌شود، شیوة ثانوی و استثنایی است که به صلاح‌دید دادگاه وابسته است. اما در فقه امامیه و حقوق ایران، اولین شیوة جبران نقض قرارداد، الزام به اجرای عین قرارداد است.

2- خسارت انتظار در کامن لا عناصر متعددی دارد که یکی از آنها فوت منافعی است که زیاندیده از اجرای قرارداد انتظار داشته است. قابل‌جبران بودن این نوع خسارت در فقه امامیه و حقوق ما با دشواری‌هایی روبرو است. یکی از دلایل مهم آن این است که این نوع خسارت، تلف مال تلقی نمی‌شود؛ به این معنا که نمی‌توان به متعهدی که تعهد قراردادی خود را اجرا نکرده نسبت داد که مال متعهدٌله را «تلف» کرده است. «تلف» مال در صورتی صدق می­کند که مال، موجود باشد؛ حداکثر چیزی که ممکن است در این مورد گفته شود این است که متعهدِ متخلف، از تحقق مال آینده جلوگیری کرده است، و این امر به تنهایی سبب ضمان تلقی نمی‌شود.

اما باید توجه داشت که خسارت انتظار مصادیق دیگری هم دارد مانند زیان ناشی از دست نیافتن به موضوع قرارداد. این نوع خسارت و شیوة جبران آن، یعنی پرداخت بدل در فقه و حقوق ما نیز به رسمیت شناخته می‌شود؛ هرچند که در برخی موارد، مسئولیت مقصر به جبران خسارت از باب ضمان قهری است نه ضمان و مسئولیت مدنی.

3- راهکارهایی که در فقه و حقوق ایران برای جبران خسارت ناشی از عدم اجرای قرارداد یافت می‌شود در بسیاری موارد به نتایجی شبیه به پرداخت خسارت انتظار در نظام کامن­لا منتهی می‌شود. از جملة این موارد، الزام به پرداخت بدل (مثل یا قیمت کالا و نیز اجرت­المثل عمل) یا انجام تعهد توسط شخصی ثالث و به هزینة متعهد است. آراء برخی از فقها در ابواب مختلف نیز با خسارت انتظار قابل تطبیق است. در برخی موارد مانند خسارت ناشی از دریافت کالای معیوب، شیوة جبران در کامن لا با فقه و حقوق ما تفاوت دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study on Expectation Damages for Breach of Contract in Common Law and Iranian Law

نویسنده [English]

  • Esmail Nematollahi
چکیده [English]

Breach of contract, by way of non-performance, delay in performance, delivery of defective goods and so on, is a common phenomenon and various legal systems have developed several remedies to deal with it. In common law systems, the first and foremost remedy is damages or money awards and, order for specific performance of contract is an ancillary and exceptional remedy. The most common damages in these systems consists of expectation damages which aims at placing the injured party in the position he would have been in, had the contract been duly performed. In other words, by giving a sum of money, the law tries to meet the expectations of the injured party as much as possible. After explanation of such aspects of the expectation damages as concept, bases, elements, criterion and methods of compensation, this Article endeavors to give a brief account of this damages in Islamic jurisprudence as well as Iranian law.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Breach of Contract
  • Contractual Liability
  • Expectation Damages
  • Loss of Profit

مراجع

  1. بجنوردى، سیدحسن موسوى، 1419ق، القواعد الفقهیة، ج2، چ1، قم، نشر الهادی.
  2. حکیم، سیدمحسن طباطبایى‌، 1416ق، مستمسک­العروة­الوثقى‌، ج12 و 13، چ1، قم، مؤسسة دار التفسیر‌.
  3. خویى، سیدابوالقاسم موسوى، 1418ق، موسوعة الإمام الخوئی، ج30 و 31، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  4. سبزوارى، سیدعبدالأعلى‌، 1413‌ق، مهذّب الأحکام، ج20، چ4، قم، مؤسسه المنار.
  5. شهیدی، مهدی، 1383ش، آثار قراردادها و تعهدات، چ2، تهران، مجد.
  6. ــــــــــــــــــ، 1388ش، حقوق مدنی 3، چ13، تهران، مجد.
  7. عاملى[شهید ثانى]، زین­الدین­بن­على‌، 1410ق، ‌الروضة البهیة، شرح کلانتر، ج3، چ1، قم، کتابفروشى داورى‌.
  8. عاملى، سیدجوادبن­محمد حسینى‌، 1419ق‌، مفتاح­الکرامة، ج20، چ1، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  9. فیَّاض، محمد اسحاق، ‌1426‍‌ق‌، ‌المسائل المستحدثة‌، چ1، کویت‌، مؤسسه محمد رفیع حسین.
  10. کاتوزیان، ناصر، 1380ش، قواعد عمومی قراردادها، ج4، چ3، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  11. نجفى، محمدحسن، بی‌تا، جواهر الکلام‌، ج27، چ7، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‌.
  12. یزدى، سیدمحمدکاظم طباطبایى‌، بی‌تا، ‌تکملة العروة الوثقى، چ1، قم، کتابفروشى داورى.
    1. Beatson, Jack, (2010(, Andrew Burrows, John Cartwright, Anson’s Law of Contract, Oxford, Oxford University Press, 29thEd. 
    2. Frey, Martin A., (2000), TERRY H. BITTING AND PHYLLIS HURLEY FREY, An Introduction to the Law of Contracts, West Legal Studies Staff, 3rd Ed.
    3. Friedmann, D, (1995), “The Performance Interest in Contract Damages” 111 LQR
    4. Fuller,  L. L. and William R. Perdue, (1936), “The Reliance Interest in Contract Damages”, 46 Yale Law Journal, 52-96
    5. Gold, Andrew S., (2009), “A Property Theory of Contract” 103 Northwestern U. L. Rev. 1 at 54
    6. Holmes, Oliver Wendell, (1897), “The Path of the Law” 10 Harvard L. Rev. 457
    7. Mary Charman, (2007), Contract Law, Willan Publishing, 4th Ed. 
    8. McKendrick, Ewan, (1997), Contract Law, London, Macmillan,3th Ed.
    9. Pearce, David and Roger Halson, (2008), “DAMAGES FOR BREACH OF CONTRACT: COMPENSATION, RESTITUTION, AND VINDICATION”, Oxford Journal of Legal Studies, 28 (1): 73-98,
    10. Stone, Richard, (2009), Modern Contract Kaw, Richard, Routledge-Cavendish, 8th Ed.
    11. Treitel, Guenter, (1988), Remedies for Breach of Contract, Oxford, Oxford University Press
    12. Treitel, Guenter, Law of Contract, (2003), Sweet & Maxwell, 7th Ed.
    13. Winterton, David, (2015), Money Awards in Contract Law, Hart Publishing Ltd
    14. Saidov, Djakhongir, (2008), The Law of Damages in International Sales The CISG and other International Instruments, Hart Publishing
    15. Garner, Bryan A., (2009), Black's Law Dictionary, Thomson Reuters, 9th Ed.
    16. Burrows, A., (1983), “Contract, Tort and Restitution—A Satisfactory division or Not?”, 99 LQR 218
    17. Honnold John, (1999), Uniform Law for International Sales under the 1980 United Nations Convention, Deventer, Kluwer Law International, 3rd Ed.

 

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار