تعدی و تفریط به عنوان رفع کننده مانعِ مسئولیت مدنی در فقه امامیه و اختلاف آن با نهاد تقصیر در کامن لا

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه قم

2 استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه قم.

3 دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری.

چکیده

    این مقاله درصدد بررسی نقش تعدی و تفریط در مسئولیت مدنی است و این‌که آیا تعدی و تفریط، از جمله مبانی مسئولیت مدنی است، یا رفع­کننده­ی مانعِ مسئولیت مدنی می‌باشد. نظر مشهور قائل به مبانی بودنِ تعدی و تفریط، و این­همانیِ تعدی و تفریط با تقصیر است. نظر صحیح، رفع یکی از موانع مسئولیت، توسط این دو نهاد و تباین ماهویِ آنها با نهاد تقصیر در نقش و کارکرد است؛ گرچه رابطه آن از نظر مفهومی، عموم و خصوص مطلق است. به عبارت دیگر، تقصیری که در فقه، جامعِ تعدی و تفریط است، با نهادِ تقصیر در مسئولیت مدنی از لحاظ کارکرد، تباین دارد. نهاد تعدی و تفریط در موضعی ایفای نقش می‌کند که استیلاء بر مال دیگری و رابطه‌ امانی - که مانعِ مسئولیت است - موجود باشد و تعدی و تفریط این مانع را رفع می­کند. مشترکات این دو نهاد در برخی مصادیق، باعث این­همانیِ مفهوم این دو، نخواهد شد.

تازه های تحقیق

تعدی و تفریط، رافع موانع مسئولیت مدنی هستند و از مبانی مسئولیت مدنی نمی‌باشند. تعدی و تفریط تنها در جایی ایفاء نقش می‌کند که استیلاء بر مال و رابطه امانی وجود داشته باشد. به منظور اثبات این که امین مرتکب رفتاری خلاف وصف امانت شده اگر آن رفتار واجد جنبه وجودی (دارای ماهیت ایجابی) باشد، و به تعبیری، تعدی باشد، این وظیفه مالک است که اثبات کند امین، خلاف قرارداد یا عرف یا قانون عمل کرده و وصف امانت را از دست داده و ضامن خسارات است. اما اگر رفتار، جنبه عدمی داشته باشد، و به بیان دیگر، تفریط باشد، بر عهده امین است که ثابت کند در نگهداری مال مورد امانت کوتاهیی نکرده و وصف امانتش زایل نشده و مسئول خسارات وارده نمی‌باشد. میان نهاد تعدی و تفریط و نهاد تقصیر، در نقش و نیز در کارکرد، تباین ماهوی وجود دارد. تعدی و تفریط برگرفته از فقه اسلامی است و نظریه تقصیر از حقوق غرب وارد ادبیات حقوقی شده است. نظریه تقصیر بر خلاف تعدی و تفریط محدوده­ای فراتر از استیلاء دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Survey of Ta’ddy and Tafrit as Remover of Barrier of Civil Liability in Imamya’ Fiqh and its Difference With the Fault in Common Law

نویسندگان [English]

  • Ahmad Daylami 1
  • Mohammad Zaman Rostami 2
  • Mohammad Hadi Rostami 3
چکیده [English]

This article seeks to examine the role of ta’ddy and tafrit in civil liability and that whether they are among the fundamentals and causes of the responsibility or eliminate the obstacle of civil liability and zeman. This has been discussed extensively. What famous jurists believe is that they are among the fundamentals and are same as the fault theory. But what looks proper is that there is difference between them and the fault theory. And it will play role only where there is a domination on other’s property and where there is already a trust relationship. It is going to destroy this relationship and remove the obstacle of being known as responsible.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abuse
  • Ta’ddy and Tafrit
  • Civil Liability
  • Warranty Causes
  • Trust
  • Hand (domination)

مراجع

  1.  

    1. اصفهانی، سید ابوالحسن، 1397ق،  وسیله النجاه، چ1، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
    2. امام خمینی، سید روح­الله، 1415ق، کتاب البیع، چ1، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
    3. ________ ، 1422ق، نجات العباد، چ1، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    4. امامی، سید حسن، 1340ش، حقوق مدنى (6جلدی)، چ1، تهران، کتابفروشی اسلامی، چ1.
    5. باریکلو، علیرضا، 1384ش، شرط ضمان امین در فقه امامیه، مطالعات اسلامی، ش67،
    6. بجنوردى، سیدمحمدبن­حسن، 1401ق، قواعد فقهیه، چ2، تهران، مؤسسه عروج.
    7. بحرانى، یوسف بن احمد، 1405ق، الحدائق الناضره، چ1، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    8. بصرى بحرانى، زین­الدین، 1413ق، کلمة التقوى (7جلدی)، چ1، قم، نشر سیدجواد وداعى.
    9. بهجت، محمدتقى، 1426ق، جامع المسائل (5 جلدی)، چ1، قم، نشر آثار آیت­الله بهجت،.
    10. جردن، پاتریس،  1391ش، اصول مسئولیت مدنی، ترجمه محمد ادیب، چ1، تهران، میزان.
    11. حر عاملی، محمدبن­حسن، 1409ق، وسائل الشیعه، چ1، قم، آل­البیت.
    12. حلّى، حسن­بن­یوسف، 1420ق، تحریر الأحکام الشرعیة، چ1، قم، مؤسسه امام صادق (ع).
    13. حلّى، مقداد بن عبداللّه، بی­تا، کنز العرفان فی فقه القرآن، ترجمه بخشایشى، بی­چا، قم، پاساژ قدس.
    14. دیلمی، احمد،  1389 ش، حسن نیت و مبانی مسئولیت مدنی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، چ1.
    15. شعرانى، ابو الحسن، 1419 ق، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین (ترجمه و شرح)، چ1، تهران، منشورات إسلامیة.
    16. شهید اول، محمدبن­مکى، 1410ق، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، چ2، بیروت، دار التراث.
    17. شهید ثانى، زین­الدین­بن­على عاملى، 1413ق، مسالک­الأفهام، چ1، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    18. ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﯾﺰدی، سیدﻣﺤﻤﺪﮐﺎﻇﻢ، 1390ش، ﻋﺮوه­اﻟﻮﺛﻘﯽ، چ5، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه.
    19. ــــــــــــــــــــ، سیدمحمدکاظم، 1378ش، ملحقات عروه­الوثقی، مکتبه الداوری، چ3، نجف، حیدری.
    20. ــــــــــــــــــــ، سیدمحمدکاظم، 1378ش، حاشیه مکاسب، چ3، تهران، دارالمعارف الاسلامیه.
    21. طوسى، ابوجعفر محمدبن­حسن،  1407ق، الخلاف، چ1، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    22. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1387ش، المبسوط فی فقه الإمامیة، چ1، تهران، المکتبه المرتضویه.
    23. بهائی، بهاءالدین محمد،  1429ق، جامع عباسى و تکمیل آن (محشّى)، چ1، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    24. فاضل لنکرانی، محمد،  ۱۴۱۸ق، قواعد فقهیه، چ3، قم، نشر اعتماد.
    25. فخرالمحققین، محمدبن­حسن­بن­یوسف، 1387ش، إیضاح الفوائد، چ1، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
    26. قاسم­زاده، سیدمرتضی، 1378ش، مبانی مسئولیت مدنی، چ1، تهران، دادگستر.
    27. کاتوزیان، ناصر، 1374ش، حقوق مدنی، عقود معین، چ3، تهران، مؤسسه انتشارات مدرس.
    28. ــــــــــــــــــــ، 1386ش،  قواعد عمومی قراردادها، چ3، تهران، شرکت سهامی انتشار.
    29. ــــــــــــــــــــ، 1389ش، وقایع حقوقی مسئولیت مدنی، چ4، تهران، شرکت سهامی انتشار.
    30. کاشف­الغطاء، احمدبن­على،  1423ق، سفینة النجاة، چ1، نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء.
    31. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، محمدحسین، 1359ش، تحریر المجلة، چ1، نجف، المکتبة المرتضویة.
    32. مراغی، السید میر عبد الفتاح،  1418ق، عناوین، چ1، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
    33. محقق داماد، سیدمصطفى،  1406ق، قواعد فقه، چ2، تهران، نشر علوم اسلامى، چ2.
    34. نجفی، محمدحسن، 1363ش، جواهر الکلام، دارالکتب الاسلامیه.
    35. نوری، میرزاحسین، 1408ق، مستدرک الوسائل، چ1، بیروت، موسسه آل­البیت لإحیاء­التراث.
      1. Chamallas, Martha, and, Wriggins, Jennifer B, (2010) The Measure of Injury, Race, Gender, and Tort Law, NewYork and London, NEW YORK UNIVERSITY PRESS,
      2.  Charman, Mary, (2011), Contract law, Willan publishing, 4Th edition, London.
      3.  Chris Turner, (2009), Contract law, (key case), Holder Education, 2 Th edition, London, Elliot, Catherine, (2007), Quinn, Frances, Contract Law, Pearson Academic, 7 Th edition, London,Esther F. D Shifts in Compensating Work-Related Injuries and Diseases, NewYork, Springer Wien,
      4. Gerhart, Peter M, (2010), Tort Law and Social Morality, NEW YORK, Cambridge University press,
      5. Harp wood, (2009), Vivienne, Modern Tort law, 7TH editions,
      6. Koebele, Michael, (2009), Corporate Responsibility under the Alien Tort
      7. LEIDEN, BOSTON, Statute Enforcement of International Law through US Torts Law, Martinus nijhoff publishers.
      8. Koziol, Helmut, (2007), Tort and Insurance Law, New York, Springer Wien.
      9. Markesinis, B, and unberath, (2002), The German Law of torts, fourth edition, Portland, hart publishing.
      10. Marnah Suff, Nicholas Bourne, (2001), Essential contract law, Cavendish Publishing, 2th edition, London.
      11. MCIVOR, CLAIRE, (2006), Third Party Liability in Tort, OXFORD AND PORTLAND, Hart publishing, (2006).
      12. Miceli, Thomas J, (1997), Economics of the law, New York, oxford university press.
      13. Monaghan, Nicola, Monaghan, Chris, (2013), Beginning Contract Law, Routledge publish, 1 Th edition, London.
      14. Oliphant, Ken, (2009), Tort and Insurance Law, NewYork, Springer Wien, (2009).
      15. Owen, (2000), R, Essential tort law, Third edition, londen, university of glamorgan law scool.
      16. Richards, Paul (2011), Law of contract, Longman-Pearson, 9 Th edition, London.
      17. Stephenson, Graham, (2000), SOURCEBOOK ON TORT, Second Edition, London, Sydney, Solicitor Principal Lecturer in Law, University of Central Lancashire Cavendish Publishing.
      18. Stuhmcke, Anita, (2001), ESSENTIAL TORT LAW, Second Edition, Australia, CPC avendish Publishing.
      19. Unfair Contract Terms Act, (1977) (UK).

     

     

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار