پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب

مجله علمی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

فرایند پذیرش مقالات

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

اطلاعات آماری نشریه

پرسش‌های متداول

اخبار و اعلانات

پیوندهای مفید

بررسی پدیده پناهندگی از منظر اسلام و حقوق بین الملل

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

چکیده

مفهوم پناهندگی و تعریف پناهنده، از دیدگاه اسلام با اسناد بین المللی متفاوتند. گرچه هم فقه و هم منابع بین المللی، حقوقی را برای پناهنده به رسمیت شناخته­اند. پدیده پناهندگی همان طور که درحقوق بین الملل دارای گستره وسیع تاریخی و تحولات حقوقی است در اسلام نیز پذیرفته شده است و دارای جایگاه ویژه و ممتازی است به گونه ای که از همان ابتدای تشکیل دولت اسلامی و حتی قبل از ظهور اسلام، سنت پناهندگی و حمایت از پناهنده وجود داشته و از شکل مذهبی نیز برخوردار بوده که در فقه اسلامی از پناهندگی با عنوان امان تعبیر می شود. دیدگاه اسلام در خصوص حقوق پناهندگان، مذهبی و انحصاری نبوده بلکه کاملاً جهانشمول و با نگاه به کل بشریت است. پناهندگی  با تصویب کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان در سال 1951 به حوزه معاهدات حقوق بین الملل راه یافت. در حقوق بین الملل پناهندگی عمدتاً در قالب توصیه­ای بوده و از ضمانت اجرای قوی همراه با سازکار بین­المللی برخوردار نیست. حقوق و تکالیف پناهندگان در اسلام و حقوق بین الملل کم و بیش مشابه یکدیگر است و چون امان عقد می باشد، دولت اسلامی می تواند سایر شرایط و حقوق پناهندگان را چنانچه خلاف شرع و مصلحت نباشد به عنوان شرط ضمن عقد بپذیرد. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی به بررسی تطبیقی حقوق پناهندگان با توجه به منابع اسلامی و حقوق بین الملل می پردازد.

تازه های تحقیق

از جمله مباحثی که فقه امامیه و حقوق بین الملل به آن اهتمام ورزیده، مسئله پناهندگی است. وجود احکام و مقرّرات مفصل راجع به پناهندگی در فقه، اشاره صریح قرآن کریم و روایات اسلامی به حق پناهندگی و اهمیت و تبیین حقوق پناهنده، از جمله دلایل این اهتمام در اسلام است. در حقوق بین الملل نسبت به رعایت حقوق پناهندگان تأکید شده است. علم رغم وجود این تأکیدات و تشکیل کنوانسیون ها و اتخاذ تدابیر گوناگون در این عرصه، به واسطه فقدان ضمانت اجرایی قوی در این خصوص دولت های پذیرنده پناهنده خود را ملزم به رعایت این مقرّرات نمی دیدند. مفهوم پناهندگی و تعریف پناهنده، از دیدگاه فقهی و در اسناد بین المللی متفاوتند. گرچه هم فقه و هم منابع بین المللی، حقوق را برای پناهنده به رسمیت شناخته اند. در اسلام هم مفهوم پناهندگی وجود دارد که از آن به عنوان عقدی تحت نام امان یاد می شود. پناه دادن به فرد بیگانه در اسلام مشروعیت خود را از قرآن کریم و سنت رسول خدا می گیرد. پناهندگی دراسلام و حقوق بین الملل، دارای مفهومی کاملا جدا از یکدیگرند،به این معنا که استیمان یا پناهندگی در اسلام یک مفهوم ایدئولوژیک و دینی است، حال آنکه در حقوق بین الملل یک مفهوم سرزمینی است، یعنی در فضای دولت- کشورهای سرزمینی معنا می دهد. تفاوت مفهوم پناهندگی در اسلام و حقوق بین الملل این است که در تعریف حقوق بین الملل، پناهنده فردی است که در کشور خود تحت آزار قرار می گیرد وآزادی و جان و مالش در کشور خود در خطر است، اما در مفهوم اسلامی، فرد پناهنده از جانب خود دولت اسلامی در خطر است و از دولت اسلامی تقاضای امان می کند. در مساله پناهندگی در نزد حقوق بین الملل مساله ترس موجه از تعقیب و آزار به دلیل نژاد، مذهب، عضویت در یک گروه اجتماعی یا دارا بودن عقیده سیاسی خاص است و از آنجا که ترس مفهومی ذهنی و نسبی است، بنابراین تشخیص دقیق و همه جانبه آن با توجه به اوضاع و احوال پناهنده و کشور محل سکونت دائمی آن مورد ارزیابی و دقت قرار می گیرد ولی در فقه اسلامی، اختلاف دینی عنصر اساسی در پناهندگی است. پناهنده در فقه اسلامی باید کافر حربی یا کافر ذمی باشد که مقررات عقد ذمه را نقض کرده باشد. بنابراین بین دو مفهوم پناهنده در اسلام و حقوق بین الملل، نسبت عموم و خصوص من وجه برقرار است.

در چارچوب نظام حقوق بین الملل بررسی مجموع منابع معتبر بین المللی بیانگر این است که افراد در شرایط خاص، که در معرض خطر و ترس هستند این حق را دارند که به کشورهای دیگر پناهنده شوند و کشورهای مورد تقاضای فرد، مکلف به پذیرش او هستند. مواد (31)، (32) و (33) کنوانسیون 1951  نکاتی را در خود جای داده اند که از بررسی آنها در مجموع می توان این نتیجه را گرفت که اصل پذیرش پناهنده حقی برای پناهنده است و در مقابل تکلیفی است برای کشورهای مورد درخواست، اگرچه ممکن است که در صحنه عمل بسیاری از کشورها از پذیرش این تکلیف شانه خالی کنند. در مقابل، بررسی ماهیت حقوقی پناهندگی در نظام حقوقی اسلام، بیانگر این است که استیمان و امان و پناهندگی ماهیتی عقدی دارد، عقدی که برای انعقاد آن اهلیت طرف پذیرنده الزامی است و تنها زمانی جنبه حق و تکلیفی پیدا می کند که مشرک جهت اطلاع از مسائل مذهبی تقاضای پناهندگی از دولت اسلامی را بکند.

چارچوب بین المللی حقوق پناهندگان، همچنان کنوانسیون وضعیت پناهندگان سال 1951 و پروتکل 1967 آن می باشد. البته اسناد بین المللی دیگری از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر، کنوانسیون حقوق کودک و کنوانسیون های 4 گانه ژنو و کنوانسیون های حمایت از زنان نیز حاوی موادی خاص در خصوص پناهندگان می باشند. بررسی حقوق و قواعد حمایتی پناهندگان از دیدگاه اسلام نشان دهنده آن است که عمده حقوق و حداقل استانداردهای ذکر شده در منابع بین المللی، در منابع اسلامی نیز برای پناهندگان لحاظ شده که تمامی این حقوق در مجموعه مقررات بین المللی راجع به حقوق بیگانگان از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر و اعلامیه اسلامی حقوق بشر که در واقع برگرفته از منابع فقهی اسلامی است ذکر شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of the Concept of Asylum in the View of Islam and International Law

نویسندگان [English]

  • Mohsen Ghadir 1
  • Hossein kazemi 2

1 Assistant Professor, Department of International Law, Faculty of Law, University of Qom

2 MA in International Law, Faculty of Law, University of Qom.

چکیده [English]

 
Although both Islamic jurisprudence and international sources have recognized certain rights for refugees, the concept of asylum and definition of refugee in Islam differ from those of international instruments. Phenomenon of asylum, analogous to having a broad range in terms of history and legal development in international law, has been accepted and possess a specific and distinguished position in Islam as well so that from the beginning of the establishment of Islamic state and even prior to advent of Islam, the tradition of asylum and protection of refugees had existed and have had a religious form. Asylum is called Amān in Islamic jurisprudence. Being universal and toward the humanity as a whole, the view of Islam regarding rights of refugees is not a religious and exclusive one. Asylum entered into international treaties through the conclusion of the 1951 Convention relating to the Status of Refugees. Under international law, asylum is substantially of a recommendatory nature and has no strong guarantee along with an international mechanism. More or less, he rights and duties of refugees in Islam and international law are similar and due to the fact that Amān is a contract, the Islamic state can, subject to not being contrary to prudence and divine law, accept the other conditions and rights of refugees as provisos. The present article, through an analytic method, aims at studying the rights of refugees in accordance to Islamic sources and international law comparatively.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asylum
  • International Law
  • Protective Rules
  • Islam
  • Legal Status
مراجع
1)      آقایی، بهمن،1376ش، فرهنگ حقوق بشر، تهران ،کتابخانه گنج دانش ،چ1.
2)      آیتی، محمد ابراهیم ،1353ش، تاریخ پیامبر اسلام،تهران،انتشارات دانشگاه تهران
3)      ابراهیمی، محمد،1377ش ،  اسلام و حقوق بین الملل عمومی، تهران ، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه،چ1،ج2.
4)      احمدی، حسین علی 1383ش ، اصول اسلامی حاکم در دیپلماسی کفار، تهران ، مکتب اسلام،ش12.
5)      احمدی، عید محمد،1380ش ، حقوق پناهندگان در اسناد بین المللی، تهران ،  ماهنامه معرفت
6)      اردبیلی، محمد بن احمد(مقدس اردبیلی)، 1409ق، مجمع الفائده و البرهان،قم،موسسه انتشارات اسلامی قم ،چ1،ج7.
7)      اسماعیل نسب ، حسین  ،1393ش، مجموعه مهمترین اسناد کاربردی حقوق بین الملل ، تهران ، انتشارات جنگل،چ1.
8)      بوازر، مارسل،1362ش، انسان دوستی دراسلام، ترجمه محمد حسن اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران ، انتشارات طوس.
9)      قی زاده، احمد ،1382ش، کتاب اروپا، گردآوری، موسسه مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر ایران،تهران ، انتشارات شریعت،چ1،ج1.
10)   جعفری ، محمد تقی،1370ش ، تحقیق در دو نظام جهانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب ، تهران ، دفتر خدمات حقوقی
11)   حرعاملی، محمدحسن ،1403ق، وسائل الشیعه،  بیروت ،دارالاحیا التراث العربی،ج11.
12)   حق پرست، شعبان ،1383ش، راه های پایان دادن جنگ در حقوق اسلام، تهران ، مجله حقوقی،ش30.
13)   حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی) ،1410ق، ارشادالاذهان، قم ، النشر الاسلامی،چ1،ج31.
14)   ................................ (علامه حلی) ،1420ق، تحریر الاحکام، قم ، موسسه الامام الصادق،چ1،ج1.
15)   ................................. (علامه حلی) 1419ق، قواعد الاحکام، قم ، النشرالاسلامی،چ1،ج9.
16)   دانش پژوه، مصطفی و خشروشاهی، قدرت الله ،1380ش، فلسفه حقوق، قم، موسسه پژوهشی امام خمینی،چ5.
17)   دانش پژوه، مصطفی،1381ش، اسلام و حقوق بین الملل خصوصی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت خارجه،چ1.
18)   زحیلی، وهبه،1412ق ، آثارالحرب فی الفقه الاسلامی، دمشق ، دارالفکر،چ4.
19)   .................. ،1417ق، اصول الفقه الاسلامی، تهران دارالاحسان،چ1.
20)   زیدان، عبدالکریم ،1396ق، احکام الذمیین و المستامنین، بغداد ، العلوم الاسلامیه.
21)   سبحانی، جعفر،1363ش، فروغ ابدیت، قم ، دانش اسلامی،ج2.
22)   سعیدی ، سید شریف،1393ش ، رازهایی درباره پناهندگی ،تهران ، انتشارات قومس،چ1.
23)   شکوری، ابوالفضل،1377ش ، فقه سیاسی اسلام، قم ،دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،چ2.
24)   شیبانی سرخسی، محمد بن احمد ،1417ق، السیر الکبیر،  بیروت ، دارالکتابه العلمیه،ج1.
25)   صفایی، جواد ،1374ش، توسعه و تحول حقوق پناهندگان، تهران ،دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه،چ1.
26)   صلح چی ، محمد علی ،1390ش ، اسناد بین المللی ، تهران ، انتشارات جنگل ،چ2.
27)   ضیائی بیگدلی ، محمدرضا،1390ش ، حقوق بین الملل عمومی ، تهران، کتابخانه گنج دانش.
28)   ضیائی بیگدلی، محمدرضا ،1385ش، اسلام و حقوق بین الملل، تهران ، شرکت سهامی انتشار.
29)   طباطبایی موتمنی، منوچهر، 1375ش، ، آزادی های عمومی و حقوق بشر، تهران،موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
30)   طباطبایی، محمد حسین ،1385ش، المیزان فی تفسیر القران، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم،دفتر انتشارات اسلامی،ج9.
31)   طوسی، محمد بن حسن ،1419ق ، النهایه، بیروت ،دارالکتاب العربیه،ج2.
32)   ..................................... ،1411ق ، الخلاف، قم ، موسسه نشر اسلامی،ج2.
33)   .................................... ،1419ق ، المبسوط فی فقه الامامیه،بیروت ،  المکتبه المرتضویه لاحیاء اثار الجعفریه.
34)   عبادی ، شیرین ،1385ش، حقوق پناهندگان ، تهران ، کتابخانه گنج دانش ،چ2.
35)   عطفیه، سید باقر،1346ش، پناهندگی سیاسی،تهران ، انتشارات طوس.
36)   .عظیمی شوشتری، عباسعلی ،1378ش، حقوق قراردادهای بین المللی در اسلام، قم،مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،چ1.
37)   .عمید زنجانی، عباسعلی،1362ش ، حقوق اقلیت ها براساس قانون قرارداد ذمه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،چ3.
38)   .................................. ،1383ش، فقه سیاسی حقوق و قواعد مخاصمات در حوزه جهاد اسلامی و حقوق بین الملل اسلام، تهران ، نشر امیرکبیر،چ1،ج5.
39)   ................................... ،1383ش ، فقه سیاسی، اقتصاد سیاسی،تهران، نشرامیرکبیر ،ج4.
40)   ................................ ،1379ش، حقوق تعهدات بین المللی و دیپلماسی در اسلام، تهران، انتشارات سمت،چ1.
41)   ..................................،1367ش ، فقه سیاسی، تهران ، انتشارات امیرکبیر،چ1،ج3.
42)   غفاری نمین ، سپیده ،1390ش، حقوق مهاجرت ، تهران ، انتشارات جنگل.
43)   فلسفی ، نصرت الله ،1395ش ، حق بر آموزش در حقوق بین الملل و حقوق ایران ، تهران ، انتشارات جنگل،چ1.
44)   قاری سید فاطمی ، سید محمد ،1374ش ، بررسی تطبیقی حقوق پناهندگی در فقه و اسناد بین المللی ، قم ،نامه مفید،ش1.
45)   ............................................ ،1391ش، حقوق پناهندگان در فقه و حقوق اسلامی، قم ، مجله نامه مفید،ش1.
46)   ............................................ ،1381ش، مبانی توجیهی اخلاقی حقوق بشر معاصر، تهران، مجله تحقیقات حقوقی،ش35.
47)   قاضی ابن براج ، عبدالعزیز  ،1411ق، المهذب، قم ، مدرسین حوزه علمیه قم،چ1،ج9.
48)   ........................................ ،1411ق، جواهر الفقه، قم،  مدرسین حوزه علمیه قم،چ1،ج9.
49)   کریمی ، رقیه  ،1389ش، نگاهی به پناهندگی در فقه و حقوق بین الملل ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی،ش154.
50)   کیهانلو ، فاطمه ،1390ش ، پناهندگی : رویها و نظریه ها ، تهران ،  انتشارات جنگل،چ1.
51)   متقی هندی، علی الدین ،1399ق ، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال ، بیروت ، دارالکتاب العربیه،ج2.
52)   مروارید، علی اصغر 1413ق، سلسله الینابیع الفقیهه،  بیروت ، موسسه فقه الشیعه ،ج9.
53)   مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان ،1370ش، تفسیر نمونه، تهران ،دارالکتب الاسلامیه،چ8،ج7.
54)   موسی زاده ،ابراهیم ؛کهریزی، رزیتا ،1393ش ، حقوق پناهندگی ، تهران، انتشارات مجد.
55)   موسی زاده، ابراهیم ؛ کهریزی، رزیتا ،1394ش ، حقوق پناهندگی در اسلام : منبعی برای توسعه حقوق بین الملل پناهندگی ، تهران ،اندیشه های حقوق عمومی،ش7.
56)   نجفی، محمد حسن،1404ق، جواهرالکلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه،چ 2،ج21.
57)   ............................ ،1403ق، الرسالة العملیة، بیروت ، دارالاضواء ،چ2،ج11.
58)   نظری تاج آبادی، حمید،1369ش ، بررسی جنبه های مختلف حقوقی مساله پناهندگی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه،چ1.
59- Elmadmad , Khadija (2008), Asylum in Islam and in Modern Refugee Law ? , Refuee Survey Quarterly , No 27.
60- Prakash, Sinha (2007) . Asylum and international law. Hague, Martinus Nijhoff
61- Green.L.C (2009) ,Refugee and refugee status,causes and treatment in historical- legal perspective, the refugee problem on universal, regiona and national level, Institute of international relations of tissaloniki.
62- Achiron, Marilyn.A (2001) , Timeless treaty under attack Refugees, volume2. Number 123,UNCHR Geneva.
63- Schnyder, F. (1996),  The status of refugees in tntenational law. Sijthoff Leyden, Londen.
64- Philipson  .M (1998), The Intermational law and customs of ancient Greece and Rome , Rome University Press.
65- Guys ,Goodwin- Gill (1998), Refugee in International law. Oxford, charedon press, Second edition.
66- S.Agakhan(1976) ,  legal problems relating to refugees and displaced persons, RCADI .
67- Collection of international instruments relating to the refugees. UNHCR Geneva,1988.
68- Aga Khahn (1967), Sadruddin,Legal problems relating to refugees and displaced persons , London press.
69- Feller, Erika (2011), Intenational refugee protection 50 years on: the protection challenges of the past, present and future, International review of the red Cross,No.843
70- Guid, Elspeth (1998) ,  The developing immigration , second edition. Oxford, charedon press.
71- Patrnogic , J. (1997), Inter- relationship between general principles of international law and fundamentel humanitarian principles applicable to the protection of refugees, UNHCR,Geneva.
72- Patrnogic, J. (1999), Inter- relationship between general principles of international law and fundamental humaitarian principles applicable th toe protection of refugees, UNHCR , Geneva.
73- Fuldauer ,Olivier (1996), " Granting refuge from Islam : The Canadian refugee Determination" , legal studies , No 5.
74- Mousalli, Micheal (2012) , " Handbook on procedure and criteria for determining refugee  status under the 1951 convention" , office of the UNHCR.
75- Munir , Muhammad (2011), "Refugee law in Islam ", Journal of Social Science , No 4.
76- Qasmieh , Yousef (2011) ," Refugee status in Islam : concept of protection in Islamic Tradition" , Journal of Refugee Study , No 24.
77- Rahaei , Saeid (2009) , " The rights od Refugee women and children in Islam " , Forced Migration Review.
78- Turk , Wolker (2015) , " Reflection on Asylum and Islam " , Refugee Survey Quarterly , No 27.
79- Conde , Victor (2014), " A handbook of International human rights terminology " , Nebraska University Journal , No 15.
80- www.unhcr.ch
81- www.migrationpolicy.org
82- www.europa.eu.int.com
83- www.ecre.org
84- www.law.muni.com
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 15
خرداد 1397
صفحه 119-148
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار