خسارات قراردادی قابل مطالبه در حقوق افغانستان، فقه و اسناد بین‎المللی حقوق قرادادها

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارگروه حقوق مالکیت فکری، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، جامعه المصطفی العالمیه.

چکیده

در حقوق افغانستان،  فقه و اسنادبین‎المللی حقوق قراردادها ناقض قرارداد ملزم است خسارات وارده را بگونه‎ای جبران کند که زیاندیده در وضعیتی قرار بگیرد که چنانچه قرارداد اجرا می‎شد در آن وضعیت قرارمی‎گرفت. ازاین‎رو، علی‎رغم مخالفت مشهور فقها،  به نظر می‎رسد زیاندیده می‎تواند خسارت عدم‎النفع را مطالبه نماید مشروط بر آن‎که نفع از دست رفته اصولاً قابل وصول باشد. هم‎‎چنین، خسارت معنوی با وجود بعضی اختلاف نظرها در فقه و اسنادبین‎المللی حقوق قراردادها از مصادیق ضرر تلقی و قابل جبران و انتقال به غیر می‎باشد. خسارت تأخیر تأدیه نیز علی‎رغم برخی تردیدها در فقه چنانچه ناشی از کاهش ارزش پول باشد، قابل مطالبه بوده و در حقوق افغانستان محدود به میزان سه درصد کل دین در سال می‎باشد. البته، الزام عامل‎زیان به جبران خسارت زمانی میسّر است که خسارت ناشی از نقض قرارداد، قطعی و مستند به تخلف قراردادی بوده و هنگام انعقاد قرارداد، قابل پیش‎بینی و در حقوق افغانستان اجرای تعهد(توسط متعهدله) مطالبه شده باشد.

تازه های تحقیق

از آن‎چه بیان شد معلوم می‎شود در حقوق افغانستان علاوه بر خسارت مادی و منافع از دست رفته که به‎موجب ماده(758)، (776) و (807) ق.م قابل جبران می‎باشد، براساس ماده(734) ق.م‎افغانستان خسارت عدم‌‌النفع نیز قابل مطالبه است و هم‎چنین به‎موجب ماده(778) ق.م‎ خسارت معنوی قابل جبران و انتقال به غیر می‎باشد؛ مشروط بر این‎که میزان خسارت توسط طرفین یا حکم قطعی محکمه تعیین و تبدیل به حق مالی شده باشد و براساس ماده(735)ق.م‎افغانستان خسارت تأخیر تأدیه نیز در صورتی‎که ناشی از کاهش ارزش پول باشد قابل مطالبه است؛ به شرط آن‌که میزان آن از سه‌ درصد کل دین، در سال تجاوز نکرده و طرفین نیز به بیش از هفت درصد توافق نکرده باشند و این در صورتی است که براساس ماده(827) ق.م‎افغانستان پس از اتمام مهلت انجام تعهّد، متعهّدٌله اجرای تعهد را از متعهد مطالبه کرده باشد ولی حکم خسارت از خسارت در حقوق افغانستان بیان نشده و خوب است با وضع ماده واحده یا اصلاح موادی از قانون مدنی این نقیصه جبران شود، مشروط به آن که حکم ماده(3) قانون اساسی مبنی بر عدم مخالف قانون با احکام اسلامی نیز رعایت گردد.

در فقه اسلامی نیز هرآن‎چه عرفاً از مصادیق ضرر محسوب شود قابل مطالبه است؛ از این‎رو، عدم‎النّفع در فقه حنفی چون ضرر تلقی نمی‎شود، قابل جبران نیست؛ ولی در فقه امامیه علی‎رغم مخالفت مشهور، عده‎ای عدم‎النفع را عرفا از مصادیق ضرر دانسته و قابل مطالبه می‎دانند؛ مشروط برآن‎که نفع مزبور موهوم نبوده و به احتمال قریب به یقین قابل حصول باشد. خسارت معنوی نیز باوجود برخی تردیدها در صدق عنوان ضرر بر آن، از منظر عرف مصداق ضرر بوده و قابل مطالبه است. هم‎‎چنین خسارت تأخیر تأدیه نیز در صورتی که ناشی از کاهش ارزش پول باشد قابل جبران است؛ زیرا، جبران کاهش ارزش، در حقیقت پرداخت اصل دین است نه مبلغی اضافه بر آن، تا مشمول ادله حرمت ربا باشد.

هم‎‎چنین در اسناد بین‎المللی حقوق قراردادها کلیه‎ی خسارات مادی و منافع از دست رفته به علاوه‎ی خسارت عدم‌‌النّفع قابل مطالبه بوده و است. اما در مورد خسارت معنوی کنوانسیون بیع و سایر اسناد احکام متفاوت دارند بگونه‎ی که ماده(5)کنوانسیون بیع، خسارت معنوی را از حوزه حاکمیت کنوانسیون خارج و مربوط به قوانین داخلی دانسته ولی بند(2) ماده(9:‌501) اصول اروپایی و بند(2) ماده(7-4-2) اصول قراردادهای بازرگانی بین‌المللی، خسارت معنوی را قابل جبران تلقی کرده‎اند.

البته، هم در حقوق افغانستان و هم در فقه  و اسنادبین‎المللی حقوق قراردادها هر خسارتی فقط در صورتی قابل مطالبه است که علاوه بر قطعی و مسلّم بودن، از منظر عرف مستند به تخلف قراردادی بوده و طرفین هنگام انعقاد عقد، آن را پیش‎بینی ‎کرده یا به طور متعارف می‎توانسته پیش‌بینی کنند و با احراز شرایط مزبور چنان‎چه خسارت قبلا به طریقی جبران نشده باشد، عامل‎زیان ملزم است آن را بگونه‎ای جبران کند که متعهّدٌله در وضعیتی قرار بگیرد که اگر قرارداد به درستی اجرا می‌شد در آن وضعیت قرار می‌گرفت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Claimable Contractual Damages in Afghan Law, the Islamic Jurisprudence and International Instruments on Law of Contracts

نویسندگان [English]

  • Seyed Hassan shobeiri 1
  • Abdulkhaleq Qasemi 2
1 nullAssociate Professor, Department of Law of Intellectual Property, Faculty of Law, University of Qom
2 Ph. D. Candidate in Private Law, Almustafa International University.
چکیده [English]

According to Afghan law, the Islamic jurisprudence and international instruments on law of contracts the non-performing party has to compensate the losses of the aggrieved party in a way that if the contract had been performed properly, he would be in such a situation. Therefore, despite the well-known disagreement of the jurists, the aggrieved party can claim loss of profit, provided that it is not fictitious and be principally receivable. Similarly, the spiritual damage, in spite of some disagreements in Islamic jurisprudence and international instruments, is supposed to be payable and transferable to other persons. Damage of delay payment, despite the controversy in the Islamic jurisprudence as a result of the depreciation of the value of the money, is claimable and in Afghanistan's law is limited to three percent of the total annual debt. Albeit, when obliging of the non-performing party for compensating of the loss is possible that the damage resulting from the breach of contract is definitive, arising from the breach of the contract, and be foreseeable at the time of the conclusion of the contract, and in Afghanistan's law, the performance by the obligee has been made.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Breach of the Contract
  • Claim of Damage
  • Afghan Law
  • The Jurisprudence
  • Principles of European Contract Law (PECL)
  • Convention of International Sales of Goods (CISG)
  • Principles of International Commercial Contracts (UNIDROIT)

مراجع

قرآن کریم
1)    ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله،1404ق، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، قم، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی، چ1، ج9.
2)    ابوعلی الفضل بن الحسن الطبری، تفسیر مجمع البیان، 1380ش، ترجمه: علی کرمی، تهران، وزارت فرهنگ، چ1، ج2.
3)     اردبیلی، محقق، 1412ق، مجمع الفایدة و البرهان، قم، جامعه مدرسین، چ1، ج10.
4)    اصغری آقمشهدی، فخرالدین، 1381ش، خسارت عدم‌‌النفع در حقوق ایران وکنوانسیون بیع بین‌المللی کالا ، نامه مفید، ش29.
5)    اصول اروپایی حقوق قراردادها(PECL)، نسخه 2003م.
6)    اصول قراردادهای بازرگانی بین‎المللی(UNIDROIT)، نسخه 2004م.
7)    امام خمینی، روح الله، 1420ق، تحریر الوسیله، قم، جامعه مدرسین، چ1، ج2. 
8)    امامی، حسن، 1340ش، حقوق مدنی، تهران، کتاب فروشی اسلامی، چ3، ج1.
9)    امیری قائم مقامی، عبدالمجید، 1378ش، حقوق تعهدات، تهران، نشر میزان، چ1، ج1.
10)باریکلو، علی رضا، 1385ش، مسئولیت مدنی، تهران، نشر میزان، چ1.
11) بخاری، 1401ق، صحیح البخاری، بی‎جا، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌چا، ج3.
12)جعفری لنگرودی، محمد جعفر،1382ش، ترمینولوژی حقوق، سیزدهم، تهران، گنج دانش، چ13.
13)حسینی مراغی، میر عبدالفتاح،1417ق، العناوین الفقهیة، قم، جامعه مدرسین، چ1، ج1وج2.
14)حسینی نژاد، حسین قلی، 1377ش، مسئولیت مدنی، تهران، مجمع علمی فرهنگی مجد، چ1.
15)حلی، محقق، 1409ق، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات استقلال، چ2، ج4.
16) خویی، ابوالقاسم، بی‎تا، مصباح الفقاهة، قم، مکتبة الداوری، چ1، ج2.
17)سرخسی، شمس الدین،1406ق، المبسوط، بیروت، دار المعرفة، بی‌چا، ج11.
18)سمرقندی، علاءالدین، بی‌تا، تحفة الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیة،چ2، ج3.
19)سنهوری، عبدالرزاق احمد، 1384ش، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، ترجمه مهدی دادمرزی ومحمد حسین دانشکیا، قم، دانشگاه قم،چ1.
20)شعاریان، ابراهیم و ترابی، ابراهیم،1389ش، اصول حقوق قراردادهای اروپا و حقوق ایران، تبریز، فروزش،چ1.
21)شعبانی، قاسم،1385ش، تعیین خسارت در قراردادها و تعهدات، تهران، انتشارات اطلاعات، چ1.
22)شوشتری، سید محمد حسن مرعشی، 1427ق، دیدگاه‎های نو درحقوق، تهران، میزان، چ2، ج2.
23) شهید ثانی، زین الدین الحعبی العاملی، 1410ق، روضة البهیة(شرح لمعه)،  قم، مؤسسه معارف اسلامی، چ1، ج7.
24)شهید صدر، محمد باقر، 1378ش، الاسلام یقود الحیاة، حلقة ششم،  به نقل از سید کاظم حایری، مجله فقه اهلبیت(ع)، قم، دایرة المعارف فقه اسلامی، ش19 و 20.
25)شهیدی، مهدی، 1386ش، حقوق مدنی- آثار قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، چ3، ج3.
26)شیخ صدوق، ابی جعفر محمد بن علی، 1362ش، الخصال، قم، جامعه مدرسین، چ1، ج2.
27)صفایی، حسین و دیگران، 1384ش، حقوق بیع بین‌المللی، تهران، دانشگاه تهران،چ1.
28)صفایی، حسین، 1383ش، دورة مقدماتی حقوق مدنی، تهران، نشر میزان،چ2، ج2.
29)عابدینی، احمد،1388ش، ربا در حالت تورم و ضمانت سقوط پول، اصفهان، اقیانوس معرفت، چ1.
30)قاسمی، عبدالخاق، 1392ش، مسئولیت مدنی ناشی از نقض قرارداد، کابل، دانشگاه کاتب، چ1.
31)قاسمی، محسن،1384ش، جبران خسارت نقض قرارداد در کنوانسیون بیع، حقوق ایران، فرانسه، مصر و لبنان، مجله حقوقی، ش32.
32)قانون اصول محاکمات مدنی(آئین دادرسی مدنی) افغانستان، مصوب 1369ش.
33)قانون تجارت افغانستان، مصوب 1343ش.
34)قانون کوپی رایت(حمایت از حقوق مؤلف، مصنف، هنرمند و محقق) افغانستان، مصوب 1387ش.
35)قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش.
36)قانون مدنی فرانسه، اصلاح شده 1991م.
37)قانون مدنی مصر، مصوب 1949م.
38)کاتوزیان، ناصر، 1380ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت انتشار، چ3، ج4.
39)کاتوزیان، ناصر، 1386ش، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران، شرکت انتشار، چ7، ج1.
40)کاشف الغطاء، محمد حسین، 1422ق، تحریر المجلة، قم، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، چ1، ج1.
41)کنوانسیون بیع بین‎المللی کالاCISG))، مصوب 1980م.
42)گروهی از نویسندگان، 1374ش، تفسیری برحقوق بیع بین‌المللی، ترجمه مهراب داراب پور، تهران، گنج دانش،چ1، ج3.
43)لور راسا، میشل، 1375ش، مسئولیت مدنی، ترجمه محمد اشتری، تهران، نشر حقوق‌دان، چ1.
44)مجلسی، محمد باقر، بی‎تا، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، بی‎چا، ج23و ج74.
45)محقق داماد، مصطفی،1382ش، قواعد فقه بخش مدنی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ13، ج1.
46)معاونت آموزشی قوه قضائیه، 1388ش، سلسله پژوهش‎های فقهی حقوقی(بررسی فقهی جبران کاهش ارزش پول)، تهران، جنگل، چ1، ش10.
47)معرفت، محمد هادی، 1375ش، احکام فقهی پول، مجله فقه اهلبیت(ع)، قم، دایرة المعارف فقه اسلامی، ش7.
48)مکارم شیرازی، ناصر، 1380ش، ربا و بانکداری اسلامی، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چ2.
49)مکارم شیرازی، ناصر، 1411ق، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امیرالمؤمنین(ع)، چ3، ج2.
50)نائینی، میرزا محمد حسین، 1421ق، منیة الطالب، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ1، ج3.
51)نجفی، محمد حسن،1367ش، جواهر الکلام، بی‌جا، دارالکتب الاسلامیه، چ3، ج26و37.
52)نوری، میرزاحسین، 1408ق، مستدرک الوسایل، بیروت، لبنان، چ2، ج13.
53)وحدتی شبیری، سیدحسن، 1382ش، خسارت تأخیر تأدیه وجه‌ی نقد، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، ش12.
54)وحدتی شبیری، سیدحسن، 1385ش، مبانی مسؤلیت مدنی قراردادی، قم، پژوهشگاۀ علوم و فرهنگ اسلامی، چ1.
55) وحید بهبهانی، محمد باقر، 1417ق، حاشیه بر مجمع الفایدة و البرهان، قم، مؤسسه علامه وحیدبهبهانی،چ1.
56)هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، 1374ش، ضمان کاهش ارزش پول، مجله فقه اهلبیت(ع)، قم، دایرة‎المعارف فقه اسلامی، ش2.
57)هیثمی، نورالدین علی، 1408ق، مجمع الزواید ومنبع الفواید، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‎چا، ج3.
58)یزدانیان، علیرضا، 1386ش، حقوق مدنی ـ قواعد عمومی مسئولیت مدنی، تهران، نشر میزان، چ1، ج1.
59)یوسفی، احمدعلی، 1381ش، بررسی فقهی نظریه‎های جبران کاهش ارزش پول، مجله فقه اهلبیت، قم، دایرة‎المعارف فقه اسلامی، ش31.
60)  Schlechtriem, Peter,(1998) Commentary on the UN Convention on the International Sale of Goods(CISG), Translated by Geoffray Thomas,  Oxford  University Press,2nd Ed (in translation).
61)  John O. Honnold,(1999) Uniform Law for International Sales under the 1980 United Nations Convention, Kluwer Law International, The Hague 3rd Ed,.
62)  Fritz Enderlein; Dietrich Maskow,(1992), International Sales Law, United nations on Contracts for the International Sale of Goods Convention on the Limitation period in the International Sale of Goods, Oceana Biblography.
63)  Jacob s. Ziegel,(1984) International Sales: The United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods, Matthew Bender,. https:؛؛www.cisg.law.pace.edu؛cisg؛biblio ؛ziegel6.html.
64)  Joseph, Lookofsly,(2000) United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods, University of Copenhagen, http:؛؛www.cisg.law.pace.edu؛cisg؛biblio؛lookofsky.html.
65)   Chengwei, Liu,(2003) Remedies for Non- performance: perspevtives from CISG, UNIDROIT Principles & PECL, Law School of Renmin, China, http:؛؛www.cisg.law.pace.edu؛ cisg؛biblio؛chengwei-74.html
66)  Peter Schlechtriem,(1986) Uniform Sales Law - The UN-Convention on Contracts for the International Sale of Good, Manz, Vienna: https:؛؛www.cisg.law.pace.edu؛cisg؛biblio؛schlechtriem. html#a74.
67)  Friedrich Blase & Philipp Höttler,(2004), Remarks on the Damages Provisions in the CISG, Principles of European Contract Law (PECL) and UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts (UPICC),  Error! Hyperlink reference not valid.
68)  Ole Lando & Hugh Beale eds.,(2000) Principles of European Contract Law: Parts I and II, Kluwer Law International. http: //cisgw3. law. pace.edu/cisg/text/peclcomp74.html#cnpc
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار