بررسی تطبیقی تعهد ناشی از ارادۀ یک‌جانبه در حقوق ایران و فرانسه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم.

2 استادیار گروه حقوق، دانشگاه حضرت معصومه(س).

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم.

10.22091/csiw.2021.5854.1889

چکیده

نقش اراده در تکوین تعهدات و تعیین حدود و آثار آن بر کسی پوشیده نیست. از دیرباز همواره این بحث مطرح بوده است که آیا توافق اراده‌ها به ایجاد تعهدات منجر می‌شود یا خیر. به عبارت دیگر، آیا برای ایجاد تعهد در ابتدا وجود دو شخص نیاز است یا یک اراده به‌تنهایی قادر به ایجاد تعهد علیه خویش است. منشأ این پرسش به آنجا برمی‌گردد که تعهد به ارتباط حقوقی بین دو شخص تعبیر می‌شد. پیروان نظریه کلاسیک همواره انتقاداتی را نسبت به نظریۀ ارادۀ یک‌جانبۀ مولد تعهدات مطرح می‌کردند که عموماً این ایرادات از سوی پیروان دیدگاه یادشده پاسخ داده شد. در نهایت، قانونگذار فرانسه در اصلاحات اخیر و در مادۀ (1-1100) اَعمال حقوقی ناشی از ارادۀ یک‌جانبه را مورد پذیرش قرار داده است. در حقوق کشور ما نیز این اختلاف دیدگاه‌ها وجود دارد، به‌نحوی که برخی در کل با این دیدگاه مخالف و برخی دیگر آن را مورد پذیرش قرار داده‌اند. در باب ماهیتِ این تعهد، بعضی آن را نوعی ایقاع عهدی می‌دانند و گروهی با استناد به نظریۀ حصری بودن عقود و ایقاعات، معتقدند این دیدگاه به‌عنوان یک نظریۀ عام قابل پذیرش است. در نهایت، این پژوهش به شیوه تحلیلی و توصیفی و با هدف بررسی قدرت خلاق ارادۀ یک‌جانبه به‌عنوان منبع تعهد در حقوق ایران و فرانسه پایه‌ریزی شده است.

تازه های تحقیق

نقش خلاق اراده در ایجاد تعهدات غیرقابل انکار است. ایدۀ ارادۀ خلاق که مولد ایجاد تعهد باشد و بتوان آن را به‌عنوان منبعی مستقل از سایر منابع ایجاد تعهد درنظر گرفت، همواره در نظام‌های حقوقی ایران و فرانسه موضوع بحث بوده و اختلاف دیدگاه‌های فراوانی در این خصوص وجود داشته است. در نظام حقوقی فرانسه طر‌ف‌داران نظریه ی کلاسیک همواره موضعی بسته و انتقادی نسبت به این نظریۀ مترقی داشته‌ و ایراداتی را طرح نموده‌اند که همواره پاسخ ان از سوی طرف‌داران ارادۀ یک‌جانبه خلاق ارائه گردید. در این زمینه قانون مدنی فرانسه در اصلاحات اخیر خود به این اختلافات پایان داده و مفهوم ارادۀ یک‌جانبه را به‌طور صریح در متون حقوقی آورده و تأکید کرده است که چنین اراده‌ای توانایی ایجاد تعهدات مدنی را دارد. در مادۀ (1- 1100) بیان شده که اعمال حقوقی آن دسته از اعلام‌های ارادی است که به‌منظور ایجاد آثار حقوقی به‌وجود می‌آید و می‌تواند به نحو قراردادی و یا یک‌جانبه باشد. در این مادۀ قانونی ابهامات برطرف می‌شود و ماهیت وجودی ارزش حقوقی آن مورد پذیرش قانون‌گذار قرار می‌گیرد، لیکن نظام حقوقی کشور ما هنوز در صدد رفع این مشکل برنیامده است. منشأ اختلافات در فقه به نظریۀ توقیفی و حصری بودن عقود برمی‌گردد که طرف‌داران این نظریه از مخالفان سرسخت ارادۀ خلاق محسوب می‌‌شوند. در میان حقوق‌دانان نیز اختلاف اساسی بر سر امکان یا عدم امکان اجرای اصل آزادی اراده در ایقاعات است. به هر حال، واضح است که با توجه به محدود بودن روابط افراد در گذشته، اصولاً عقود و تعهدات به شکل کنونی بین مردم رواج نداشته است، لیکن با پیشرفت جوامع و گسترش روابط اقتصادی و تجاری و تعاملات میان مردم و لزوم حل مسائل و مشکلات جدید، گرایش جوامع به اصل آزادی اراده و در پرتو آن شکل‌گیری عقود و تعهدات نوین بیشتر گردید و در واقع، توجیه برخی از مسائل حقوقی به‌غیر از پذیرش تعهد یک‌طرفه امکان‌پذیر نیست و نیازها و اقتضائات روز زندگی اجتماعی گرایش به سوی این نظریه را بیشتر کرده است تاآنجا که عدم مشروعیت و جواز آن مستلزم حرج افراد در معاملات تجاری و تبادلات اقتصادی خواهد بود. بنابراین، صرف‌نظر از مصادیق فراوانی که در نظام حقوقی کشور ما وجود دارد، به‌نظر می‌رسد قانون‌گذار باید به شیوۀ نظام حقوقی کشور فرانسه نسبت به اصلاح قوانین مطابق با نیاز‌های روز اقدام، و از این طریق مشکلات نوین حقوقی را مرتفع و رویۀ واحدی را در نظام حقوقی کشور حاکم نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Obligation Arising from Unilateral Will in Iranian and French Law

نویسندگان [English]

  • ghasem Firozifar 1
  • mohammad sadeghi 2
  • seyed Mehdi Mirdadashi 3
1 Ph. D. Candidate in Private Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Qom Branch.
2 Assistant Professor, Department of Law, Hazrat-e Masoumeh University.
3 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Qom Branch.
چکیده [English]

The role of will in the creation of obligations and the determination of their boundaries and effects is evident for all. Traditionally, it has been debated whether the concordance of wills does lead to the creation of obligations? In other words, are two persons need primarily to create an obligation or a single will can create an obligation against him/herself? This question arises for this fact that obligation was understood as the legal relationship between two persons. The advocates of the classical theory have always criticized the theory of unilateral will as the source of obligation; the criticisms which are often answered by the advocates of the mentioned view. In its recent amendments and in particular Article 1-1100 of the French Civil Code, the French Legislature has recognized legal acts arising from unilateral will. There are disagreements in the Law of Iran; some have completely rejected this view and others have accepted it. As regards the nature of this obligation, some consider it as a directive unilateral act and others, invoking the theory of exhaustivity of contracts and unilateral acts, maintain that this view can be accepted as a general theory. This study is conducted through a descriptive-analytic method and aims at examining the creative power of unilateral act as the source of obligation in law of Iran and the French law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unilateral Will
  • Obligation
  • Unilateral Act
  • French Law

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم، 1409 ق، کفایه‌الاصول، قم، مؤسسۀ آل البیت (ع)، چ 1.
  2. ابن منظور، لسان‌العرب، 1404 ق، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  3. امامی، سید حسن، 1377 ش، حقوق مدنی، تهران، نشر حقوقدان، چ 7.
  4. امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید، 1385 ش، حقوق تعهدات، تهران، نشر میزان، چ 2.
  5. انصاری، مرتضی ‌بن محمد، 1415 ق، المکاسب، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چ 1، ج 1.
  6. بحرانی، یوسف بن احمد، 1405 ق، حدائق الناظره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 1، ج 22.
  7. بهرامی احمدی، حمید، 1388 ش، قواعد فقه، تهران، دانشگاه امام صادق.
  8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1369 ش، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران، گنج دانش.
  9. حائری، سید کاظم، 1381 ق، فقه العقود، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چ 1، ج 1.
  10. حسینی مراغه‌ای، میرفتاح، 1417 ق، العناوین، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، چ 1، ج 1.
  11. خوئی، ابوالقاسم موسوی، 1409 ق، مبانی العروه الوثقی، قم، منشورات مدرسه دارالعلم.
  12. دارائی، محمدهادی، 1393 ش، ایجاب، منبع یک جانبۀ التزام، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 68.
  13. سبحانی، جعفر، 1419 ق، المحصول فی العلم الاصول، قم، مؤسسۀ الامام الصادق، ج 2.
  14. سنهوری، عبدالرزاق، 1952 م، الوسیط فی شرح القانون المدنی، قاهره، داراحیاء التراث العربی، ج 1.
  15. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، 1409 ق، عروه الوثقی, بیروت، مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات، چ 2، ج 1.
  16. فلاح، محمدرضا ، جمشیدی ، یوسف،دهقانی،ایمان، 1392 ش، نقش اعلان اراده در انشاءِ ایقاعات، آموزه های فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 7.
  17. کاتوزیان، ناصر، 1381 ش، حقوق مدنی، ایقاع، تهران، نشر میزان.
  18. گیلانی قمی، ابوالقاسم بن محمد، 1413 ق، جامع الشتات فی اجوبه سؤالات، تهران، مؤسسۀ کیهان .
  19. محقق داماد، مصطفی، 1386 ش، نظریۀ عمومی شروط و التزامات، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ 3.
  20. محمدی، سام، 1388 ش، ماهیت حقوقی تعهد به نفع ثالث، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی دانشگاه تهران، دورۀ 39، ش 1.
  21. میرزا نائینی، 1358 ق، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، نجف، مطبعه المرتضویه .
  22. نجفی، محمدحسن، 1981 م، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، چ 7، ج 22.
  23. نراقی، احمدبن محمدمهدی، 1417 ق، عوائد الایام فی البیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  24. Atias christian, (2003), ‘L’irrévocabilité Relative de l’acte Unilatéral’, D. 2013.
  25. Carbonnier, Jean, (1998), Droit civil. 4, Les obligations, Paris, Presses universitaires de France.
  26. Chabas, Jean, (1931), ‘De la Déclaration de volonté en droit civil français, Paris, Librairie du Recueil Sirey.
  27. chantepie, Gael et Latina, Mathias, (2018), Commentaire théorique et pratique de la réforme du droit des obligations, Paris, Dalloz Librairie.
  28. Dreifuss-Netter, Frédérique, (1985), Les manifestations de volonté addictives, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence.
  29. Elias Randolphe, (1909), Théorie de La Force Obligatoire de La Volonté Unilatérale Étude et Critique, Université de Paris. Faculté de droit.
  30. Flour, Jacques, (1955), La Notion de l’obligation Naturelle et Son Rôle En Droit Civil’, In Travaux Association H. Capitant, T. 7.
  31. Flour, Jacques, Aubert, Jean-Luc et Savaux, Éric, (2009), Les obligations : quasi-contrats, responsabilité délictuelle, Sirey université, 13e édition, Paris, Sirey Dalloz.
  32. Ghestin Jacques, Loiseau, Grégoire et Serinet, Yves-Marie, (2013), La formation du contrat : le contrat, le consentement, 4e édition, Paris, L.G.D.J.
  33. Ghestin, Jacques et Goubeaux, Gilles, (1990), Traité de droit civil, 3e édition, Paris: LGDJ.
  34. Gobert, Michelle, (1957), Essai sur le rôle de l’obligation naturelle, Paris, Sirey.
  35. Goldberg, Jean, (1913), Essai d’une Théorie de l’engagement Unilatéral Dans Le Code Civil Allemand, thèse Nancy.
  36. Martin de la Moutte, Jacques et Raynaud, Pierre, (1951), L’acte juridique unilatéral : essai sur sa notion et sa technique en droit civil, Paris, Recueil Sirey.
  37. Marty Gabriel, et Raynaud, Pierre, (1988), Droit Civil, Paris, sirey.
  38. Mathieu-Izorche Marie-Laure, et Mestre, Jacques, (1995), L’avènement de l’engagement unilatéral en droit privé contemporain, 1 vols, Aix-en-Provence : Presses universitaires d’Aix-Marseille.
  39. Malaurie, Philippe, (2012), Les successions, les libéralités, Droit civil, 5e édition, Paris : Defrénois.
  40. Pothier, Robert- Joseph, (1777), Traité des obligations selon les regles, tant du for de la conscience que du for extérieur, Nouvelle édition, Paris, Rouzeau-Montaut.
  41. Rebourg, Muriel, (2001), ‘La Preuve de l’engagement Par Volonté Unilatérale, RRJ.
  42. Rieg, Alfred, (1958), Le rôle de la volonté dans l’acte juridique en droit civil français et allemand’ (unpublished Thèse, Université de Strasbourg, Faculté de droit et des sciences politiques.
  43. Terré, François et Weill, Alex, (1986), Droit civil: les obligations, Paris, Dalloz.
  44. Liliana Todorova, (2007), L’engagement en droit: l’individualisation et le Code civil au XXIème siècle.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار