نسبت‌سنجی درون‌مایه "حق بر خطا بودن" در اندیشه حقوقی اندیشمندان تشیّع و غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق عمومی.

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، دانشکدگان فارابی، رشته حقوق عمومی.

10.22091/csiw.2022.6609.2014

چکیده

بسیاری از اندیشمندان غرب، اصولاً اخلاق را از مقوله­ی قانون جدا می­دانند و برای افراد، حق­های قانونی غیراخلاقی را مجاز می­شمرند و بدینگونه نقطه پذیرش "حق بر خطا" در حقوق بشر مدرن شکل می­گیرد. امروزه اصول بنیادین این حق مانند تفکیک حقوق از اخلاق، عدم دخالت دولت در هنجارسازی، پذیرش حق نافرمانی مدنی از اصول قانون­گذاری تلقی شده است؛ لیکن برخی دیگر از حقوق­دانان غربی، بر حتمیّت این اصول خدشه نموده­اند و پذیرش مبانی این حق را منجر به بی قید و بند شدن حقوق می­دانند.اندیشمندان اسلامی نیز بر خلاف اندیشمندان غرب، منشاء حق را منحصرا از آن خدا می­دانند و انسان­ را ملزم به تبعیت از دستورات الهی جهت حصول سعادت ابدی می­دانند. آنان فرهنگ­سازی در جهت هدایت را،  وظیفه حاکمیت تلقی می­نمایند و بر این عقیده هستند که فقط قانون الهی است که جامع اخلاق و حقوق است و می­تواند انسان را به رستگاری رساند. ضمن اینکه امکان نافرمانی از حقوق اسلامی، مطلقا امکان ندارد، مگر آنکه در محدوده "منطقة الفراغ" احکام و با رعایت اصول اخلاقی، نافرمانی مدنی صورت گیرد. پژوهش با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای و با بهره­گیری از روش تحقیق توصیفی و شیوه تحلیل محتوای متن، در چارچوب دانش حقوق و با اطلاعاتی که از طریق فیش‌برداری جمع­آوری شده­اند، انجام گرفته است.

تازه های تحقیق

بسیاری از اندیشمندان غرب، اصولاً اخلاق را از مقوله­ی قانون جدا می­دانند و برای افراد، حق­های قانونی غیراخلاقی را مجاز می­شمرند و بدینگونه نقطه پذیرش "حق بر خطا" در حقوق بشر مدرن شکل می­گیرد. بر اساس این حق، اگر فردی "حق" انجام اقدام خاصی را برای خود قائل باشد، لزوما او معترف به صحّت آن فعل نیست، بلکه ادعا می­کند که دیگری وظیفه دارد تا در این کار دخالت نکند.

اگرچه اندیشه غالب اندیشمندان حقوقی غرب، بر پذیرش حق بر خطا بودن بنا نهاده شده است و اصول بنیادین حق مذکور مانند تفکیک حقوق از اخلاق، عدم دخالت دولت در هنجارسازی و پذیرش حق نافرمانی مدنی را از اصول قانون­گذاری تلقی نموده­اند؛ لیکن برخی دیگر از حقوق­دانان غربی، بر حتمیّت این اصول خدشه نموده­اند و پذیرش مبانی این حق را منجر به بی قید و بند شدن حقوق می­دانند.

اندیشمندان اسلامی بر خلاف حقوق غرب، منشاء حق را منحصرا از آن خدا می­دانند و عقیده دارند که خداوند متعال از طریق پیامبران خود، برنامه عملی زندگی را برای انسان، ارسال نموده است و انسان­ ملزم است که از این فرامین پیروی نماید تا به سعادت ابدی نائل گردد. بر اساس نظر آنان در جامعه، دین­سالاری اصل است و انسان استعلایی مورد نکوهش است؛ و  تنها فرامین الهی که از طریق پیامبر ابلاغ می­گردند دارای "ارزش " هستند.

آنان فرهنگ­سازی در جهت هدایت را،  وظیفه حاکمیت تلقی می­نمایند و بر این عقیده هستند که فقط قانون الهی است که جامع اخلاق و حقوق و سایر ملزومات مورد نیاز بشر است و می­تواند انسان را به رستگاری رساند. ضمن اینکه امکان نافرمانی از حقوق اسلامی، مطلقا امکان ندارد و قوانین جامعه باید با ابزار اجتهاد، نیازهای جامعه بشری را مرتفع نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Evaluation of “The Right To Be Wrong” in the Legal Thoughts of Shiite and Western Thinkers

نویسندگان [English]

  • Hamed Nikoonahad 1
  • mahdi zare 2
1 PhD graduate in Public Law.
2 PhD Student in Public Law, Department of Public Law, College of Farabi, University of Tehran.
چکیده [English]

Many Western thinkers distinguish ethics from law and legitimize some rights which are legal yet essentially immoral. This way, the right to be wrong comes into play in modern human rights discourse. The basic principles of this right include separation of law from ethics, non-interference of the State in norm-making, and acknowledgement of the right to civil disobedience.  However, there are some other Western thinkers who refute the right, and in effect its principles, holding that it leads to an unrestrained law. The Islamic thinkers, unlike Western thinkers, believe that the source of right belongs exclusively to God and that Man is obligated to follow the divine commands to achieve eternal bliss. They maintain that it is the duty of the State to set the scene for the obedience of mankind. And that it is only the divine law which is inclusive of both ethics and law and can lead man to salvation. Moreover, civil disobedience is strictly prohibited in Islamic law unless it is done in accordance with ethical principles and in Mantaqa al-Farāq. Use was made of the descriptive-analytical design in conducting the present study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right To Be Wrong
  • Islamic Law
  • Western Law
  • Legitimacy
  • To Be Right

مراجع

  1. اِ شینر، راجر ،1383ش، «حقوق و اخلاق». ترجمه عبدالحکیم سلیمی، نشریه معرفت، ش 82.
  2. ابدالی، مهرزاد ،1389ش، «تحلیل مفاهیم اعتبار حقوقی و هنجار حقوقی». نشریه مدرس علوم انسانی-پژوهش­های حقوق تطبیقی، دوره 14، ش 2.
  3. ابن­سینا ،حسین ابن عبدالله ،1386ش، الاشارات و التنبیهات، تصحیح حسن زاده آملی،ج2.
  4. ----------------- ،1376ش، الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح و تعلیقه حسن زاده آملی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. ارسطا، محمد جواد، اکبری، مینا ،1396ش، تأملی بر جایگاه نافرمانی مدنی در اسناد بین‌المللی، فقه سیاسی شیعه و نظام حقوقی ایران، نشریه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 4، ش 2.
  6. افتخاری، اصغر ،1379ش، «نافرمانی مدنی» نشریه کتاب ماه علوم اجتماعی. ش 29 و 30.
  7. ایور، مک ،1354ش، جامعه و حکومت، ترجمه ابراهیم علی کنی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  8. بالوی، مهدی، بیات کمیتکی، مهناز ،1396ش،دولت حق بنیاد،تهران، نشر مجد،ج1.
  9. بووآی، نورمن، سیمون، رابرت ،1379ش، «نافرمانی مدنی، تأملی در رابطه قانون و نظم»، ترجمه تبسم آتشین جان، نشریه مطالعات راهبردی، ش10.
  10. بیگ ­زاده، ابراهیم ،1395ش، «از تعیین سرنوشت تا مقاومت در مقابل سرکوب». نشریه تحقیقات حقوقی، ش76.
  11. تامس جونز، ویلیام ،1380ش، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه علی رامین، تهران، امیرکبیر، ج2.
  12. جوادی آملی، عبدالله ،1385ش، حق و تکلیف در اسلام، قم،نشر اسراء.
  13. -------------- ،1377ش، فلسفه حقوق بشر، قم، نشر اسراء.
  14. حلی، حسن بن یوسف ،1420ق، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، موسسه امام صادق (ع)، ج3.
  15. دورکین، رونالد ،1379ش، «نافرمانی مدنی»، ترجمه محمد راسخ، نشریه کیان، ش 51.
  16. راسخ محمد ،1381ش، حق و مصلحت، طرح نو، تهران،ج1.
  17. --------- ،1388ش، نظریه حق، فصلنامه باروری و ناباروری، سال 10، ش4.
  18. --------- ،1379ش، پیشگفتاری بر مقاله «فلسفه حق»، مجله نامه مفید، ش21.
  19. راسل، برتراند ،1355ش، اخلاق و سیاست در جامعه، ترجمه حسین حیدریان، نشر وحید.
  20. زهروی، رضا ،1399ش، مرز اخلاق و حقوق؛ نقدی بر نظریۀ نفی ورود حقوق به گسترۀ حجاب (مطالعۀ تطبیقی اسلام، ایران و اروپا)، پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی، ش 87.
  21. سهروردی، شهاب الدین یحیی، 1372ش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح سید حسین نصر، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،ج3.
  22. شکوری، ابوالفضل ،1384ش، فلسفه‌ی سیاسی ابن‌سینا و تأثیر آن بر ادوار بعدی، قم، نشر عقل سرخ.
  23. شهرزوری ،شمس الدین محمد ،1385ش، رسائل الشجرة الالهیه،تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران،ج1.
  24. صدر، محمد باقر ،1408ق، اقتصادنا، بیروت، دار التعارف للمطبوعات.
  25. عباسی حسینی، ابراهیم ،1371ش، «نقش دولت در فرهنگ». نشریه مشکوة، ش35.
  26. علیزاده، عبدالرضا ،1389ش، مبانی روبکرد اجتماعی به حقوق؛ جستاری در نظریه­های جامعه شناسی حقوق و بنیادهای حقوق ایران، قم،پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  27. غروی اصفهانی، محمد حسین ،1429ق، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، بیروت،موسسه آل البیت لإحیاء التراث،ج3.
  28. قاری سید فاطمی، سید محمد،1380ش، «تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر حق، تعهد، آزادی، برابری و عدالت»، تحقیقات حقوقی، دوره 4، ش 33 و34.
  29. ------------------،1381ش، مبانی توجیهی-اخلاقی حقوق بشر معاصر، نشریه تحقیقات حقوقی، ش35 و 36.
  30. قاضی، سید ابوالفضل ،1395ش، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، نشر میزان.
  31. قربان نیا، ناصر ،1377ش، حقوق، ترجمان اخلاق، نشریه نقد و نظر، سال 4، ش 1 و 2.
  32. ----------،1394ش،مبادی قلمرو و زمینه­های اعتبار تقنین اخلاق، نشریه دین و قانون، ش8.
  33. کاتوزیان، ناصر ،1352ش، فلسفه حقوق، تهران، دانشگاه تهران.
  34. ----------،1386ش، «اخلاق و حقوق»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال 2، ش 1 و2..
  35. کافمن، آرنولد ،1386ش، فلسفه حقوق،ترجمه بهروز جندقی، تهران،نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  36. کرمی، حمزه، احمدی افرمجانی، علی اکبر ،1399ش، حقوق طبیعی از دیدگاه جان لاک و مرتضی مطهری، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی، سال 53، ش1.
  37. کلسن، هانس ،1387ش، نظریه حقوقی ناب، ترجمه اسماعیل نعمت­اللهی، تهران، نشر سمت.
  38. لاسکی، هارولد جی ،1382ش، سیر آزادی در اروپا، ترجمه رحمت الله مقدم مراغه­ای، تهران،نشر مجید.
  39. لانیز، دیوید ،1372ش، «قانون به معنای واقعیتی اجتماعی»،ترجمه سید مصطفی محقق داماد، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، ش 7.
  40. مصباح یزدی، محمدتقی ،1388ش، نظریه حقوقی اسلام، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)،ج1.
  41. ---------------- ،1388ش، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
  42. مطهری، مرتضی ،1371ش، نظام حقوق زن در اسلام، قم، انتشارات صدرا.
  43. ملاصدرا شیرازی، محمد ،1354ش، مبدا ومعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  44. ------------------،1364ش، المظاهر الالهیه، ترجمه حمید طبیبیان، تهران، امیرکبیر.
  45. معماری، رزا ،1396ش، تاثیر حقوق و اخلاق بر رفتارهای بشری، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، دوره 3 ،ش4.
  46. نجفى، محمد حسن ،1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت ، دار إحیاء التراث العربی.
  47. والدرون، جرمی ،1379ش، فلسفه حق، ترجمه محمد راسخ، نشریه نامه مفید، ش 21.
  48. هارت، هربرت ،1390ش، «مفهوم قانون»، ترجمه محمد راسخ، نشر نی.
  49. -----------،1380ش، پوزیتیویسم و جدایی حقوق از اخلاق، ترجمه سید قاسم زمانی، نشریه اطلاعات سیاسی- افتصادی، ش 165 و 166.
  50. هدایت­نیا، فرج الله ،1393ش، اعتزال نو و اندیشه­های حقوقی، به کوشش محمد عرب صالحی، قم، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  51. Bentham, Jeremy, (2000), “An Introduction to the Principles of Morals and Legislation”, Batoche Books.
  52. Escudero, Kevin, Pallares, Amalia (2020), Civil Disobedience as Strategic Resistance in the US Immigrant Rights Movement, journal Antipode, Volume53, Issue2, March 2021, p 422-444.
  53. Habermas, Jürgen (1985), “Civil Disobedience: Litmus Test for the Democratic Constitutional State”, Berkeley Journal of Sociology, Vol. 30, p
  54. ــــــــــــــــــــــــــــــ,(1996), between Fact and norms, Translated by: Williams Rehg, polity press, Cambridge
  55. Hart, H.L.A., (2012), The Concept of Law, Oxford University Press.
  56. Locke, John, (2010), “Locke on Toleration”, Cambridge University Press.
  57. ــــــــــــــــــــــ (1994), An essay concerning human understanding, published by Prometheus Books, December 1.
  58. Raz, Joseph (1994), Ethics in the Public Domain. Oxford: Oxford University Press.
  59. Simonds, NE, (1998), Law and Morality. In: Routledge Encyclopedia of Philosophy
  60. Scherhaufer, Patrick, Klittich, Philipp, Buzogány, Aron (2021), Between illegal protests and legitimate resistance. Civil disobedience against energy infrastructures, Utilities Policy, Volume 72, October 2021, 101249
  61. Waldron, Jeremy (1981), “A Right to Do Wrong”, Ethics, Published by: The University of Chicago Press., Vol. 92, No. 1, Special Issue on Rights (Oct), pp. 21-39.

 

Persian resources

  1. A. Schiner, Roger (1383), "Law and Ethics". Translated by Abdul Hakim Salimi, Journal of Knowledge, No. 82, 92-100.
  2. Abdali, Mehrzad (2010), "Analysis of the concepts of legal validity and legal norm". Journal of Teachings of Humanities-Comparative Law Research, Volume 14, Number 2, 1-28.
  3. Ibn Sina Hussein Ibn Abdullah (1386), Signs and Warnings, vol. 3, edited by Hassanzadeh Amoli.
  4. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1376), Theology from the Book of Healing, correction and commentary by Hassanzadeh Amoli, Qom: Islamic Propaganda Office.
  5. Arasta, Mohammad Javad; Akbari, Mina (2017), A Reflection on the Status of Civil Disobedience in International Documents, Shiite Political Jurisprudence and the Iranian Legal System, Journal of Comparative Research in Islamic and Western Law, Volume 4, Number 2, Consecutive 12, pp. 60-31.
  6. Eftekhari, Asghar (2000), "Civil Disobedience" Social Book Monthly. Nos. 29 and 30, 12-18.
  7. Iver, Mack (1975), Society and Government, translated by Ebrahim Ali Khani, Tehran: Book Translation and Publishing Company.
  8. Balavi, Mehdi; Bayat Komitaki, Mahnaz (2017) Government of the Right to Foundation. Volume One, Tehran: Majd Publication.
  9. Bowie, Norman; Simon, Robert (1379), "Civil disobedience, reflection on the relationship between law and order", translated by John's fiery smile, Journal of Strategic Studies, No. 10, 159-177.
  10. Beigzadeh, Ebrahim (2016), "From Determining Fate to Resistance to Repression". Journal of Legal Research, No. 76, 11-36.
  11. Thomas Jones, William (2001), The Gods of Political Thought, translated by Ali Ramin, Tehran: Amirkabir, Volume II.
  12. Javadi Amoli, Abdullah (2006), Rights and Duties in Islam, Qom: Asra Publication.

13.ــــــــــــــــــــــ (1377), Philosophy of Human Rights, Qom: Asra Publication.

  1. Hali, Hassan Ibn Yusuf (1420), Writing the Sharia rules on the Imamiyya religion, vol. 3, Qom: Imam Sadegh (PBUH) Institute.
  2. Durkin, Ronald (1379), "Civil Disobedience", translated by Mohammad Rasekh, Kian Magazine, No. 51, pp. 26-35.
  3. Rasekh Mohammad (2002), "Right and Expediency" Vol. 1, New Plan, Tehran.
  4. ــــــــــــــــــــــــــ (2009), Theory of Right, Reproduction and Infertility Quarterly, Volume 10, Number 4, pp. 299-366.

18.ـــــــــــــــــــــــــ (2000), Preface to the article "Philosophy of Truth". Mofid Letter Magazine, No. 21, 93-100.

  1. Russell, Bertrand (1355), "Ethics and Politics in Society", translated by Hossein Heidarian, Vahid Publication.
  2. Zahravi, Reza (1399), The Border of Ethics and Law; A Critique of the Theory of "Denial of the Entry of Law into the Extent of Hijab" (Comparative Study of Islam, Iran and Europe), Critical Research Journal of Humanities Texts and Programs, No. 87, pp. 277-301.
  3. Suhrawardi, Shahabuddin Yahya, (1993) Collection of works by Sheikh Ishraq, vol. 3, edited by Seyyed Hossein Nasr, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.
  4. Shakoori, Abolfazl (2005), Ibn Sina's political philosophy and its impact on later periods. Qom: Red Wisdom Publishing.
  5. Shahrzuri Shamsuddin Mohammad (2006), Essays on the Divine Tree, Vol. 1, Tehran: Research Institute of Iranian Wisdom and Philosophy.
  6. Sadr, Mohammad Baqir (1408), Economics, Beirut: Press Office.
  7. Abbasi Hosseini, Ebrahim (1371), "The role of government in culture." Na-name Journal, No. 35, 47-79.
  8. Alizadeh, Abdolreza (2010), Fundamentals of social approach to law; A Study in the Sociological Theories of Law and the Foundations of Iranian Law, Qom: Seminary and University Research Institute.
  9. Gharavi Isfahani, Mohammad Hussein (1429), The End of Knowledge in the Explanation of Sufficiency, Volume 3, Beirut: Al-Bayt Institute for the Revival of Heritage.
  10. Qari Seyed Fatemi, Seyed Mohammad (2001), "Analysis of Key Concepts of Contemporary Human Rights, Right, Commitment, Freedom, Equality and Justice", Legal Research, Volume IV, Nos. 33 and 34, 209-265.
  11. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (2002), Ethical Foundations of Contemporary Human Rights, Journal of Legal Research, Nos. 35 and 36, 111-192.
  12. Ghazi, Seyed Abolfazl (2016), Constitutional Law and Political Institutions, Tehran: Mizan Publishing.
  13. Ghorbannia, Nasser (1998), Law, Translator of Ethics, Journal of Criticism and Opinion, Fourth Year, No. 1 and 2, 384-408.

32._______________________ (2015) "Principles of the territory and areas of validity of moral legislation", Journal of Religion and Law, Vol. 8, pp. 11-34.

  1. Katouzian, Nasser (1973), Philosophy of Law, Tehran: University of Tehran.

34._____________________ (2007), "Ethics and Law". Quarterly Journal of Ethics in Science and Technology, Second Year, No. 1 and 2, 85-89.

  1. Kaufman, Arnold (2007), Philosophy of Law. Translated by Behrouz Jandaghi, Tehran: Research Institute of Islamic Culture and Thought.
  2. Karami, Hamzeh, Ahmadi Aframjani, Ali Akbar (1399), Natural Law from the Perspective of John Locke and Morteza Motahhari, Quarterly Journal of Islamic Philosophy and Theology, Fifty-third Year, First Issue, pp. 7-31.
  3. Kelsen, Hans (2008), Pure Legal Theory. Translated by Ismail Nematollahi, Tehran: SAMT Publication.
  4. Laski, Harold J. (2003), The Journey of Freedom in Europe, translated by Rahmatollah Moghaddam Maraghei, Tehran: Majid Publication.
  5. Lanise, David (1372), "Law in the Meaning of Social Reality". Translated by Seyed Mostafa Mohaghegh Damad, Judicial and Legal Journal of Justice, No. 7, pp. 17-45.
  6. Mesbah Yazdi, Mohammad Taghi (2009), The Legal Theory of Islam, Volume One, Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute.
  7. _______________ (2009), A Brief Look at Human Rights from the Perspective of Islam, Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute.
  8. Motahari, Morteza (1992), The system of women's rights in Islam, Qom, Sadra Publication.
  9. Mulla Sadra Shirazi, Mohammad (1975), Origin and Resurrection, Tehran: Iranian Society of Wisdom and Philosophy.
  10. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1364), Divine Manifestations. Translated by Hamid Tabibian, Tehran: Amirkabir.
  11. Memari, Reza (2017), The Impact of Law and Ethics on Human Behaviors, Studies in Political Science, Law and Jurisprudence, Volume 3, Number 4, 184-191.
  12. Najafi, Muhammad Hassan (1404), The Jewel of Theology in the Explanation of Islamic Laws, Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.
  13. Waldron, Jeremy (2000), Philosophy of Truth, translated by Mohammad Rasekh, Mofid Magazine, No. 21, pp. 93-118.
  14. Hart, Herbert (2011), "The Concept of Law", translated by Mohammad Rasekh, Ney Publishing
  15. ــــــــــــــــــ (2001), Positivism and the Separation of Law from Ethics, translated by Seyyed Ghasem Zamani, Journal of Political-Economic Information, Nos. 165 and 166, 74-85.
  16. Hedayatnia, Farajullah (2014), New Etzal and Legal Thoughts, by Mohammad Arab Salehi, Qom: Publication of the Institute of Islamic Culture and Thought.

 

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار