نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

• سیداحمد حسینی ¹
• سیدمصطفی محقق احمدآبادی (داماد) ²
• محمد عیسائی تفرشی ³

¹ دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، ‌‌دانشکده حقوق، ‌‌دانشگاه تربیت مدرس.

² استاد گروه حقوق خصوصی، ‌‌دانشکده حقوق، ‌‌دانشگاه شهید بهشتی .

³ استاد گروه حقوق خصوصی، ‌‌دانشکده حقوق، ‌‌دانشگاه تربیت مدرس.

چکیده

مفهوم حسن‌‌نیت در بسیاری از نظام‌‌های حقوقی به رسمیت شناخته شده و آثار مهمی برای آن لحاظ می‌‌شود. ازجمله درحقوق آلمان و انگلیس به این مفهوم توجه ویژه‌‌ای شده و در زمینه‌‌های مختلفی تأثیرگذار است. یکی از مهم‌‌ترین این زمینه‌‌ها، ‌‌در مسئولیت متصرف مال غیر (اعم از تصرفات حقوقی و مادی) است. در این نوشتار تلاش شده تا با روش کتابخانه‌‌ای به بررسی تطبیقی در رابطه با امکان تأثیر حسن نیت در مسئولیت متصرف مال غیر در رابطه با خسارات وارده به مال موضوع تصرف و کیفیت این تأثیر پرداخته شود. درحقوق آلمان و انگلیس، ‌‌توجه به‌‌مفهوم حسن‌‌نیت و تأکید بر لزوم انتساب خسارت به رفتار متصرف برای مسئول شناختن وی درکنار تأثیرحسن‌‌نیت در احراز این انتساب، ‌‌باعث شده تا حسن‌‌نیت متصرف در تصرفات مادی و حقوقی بتواند باعث سلب یا کاهش مسئولیت وی در هر دو قالب ضمان قهری و مسئولیت قراردادی‌‌گردد. اما در حقوق داخلی تأثیرپذیری از فقه و وسعت دایره شمول غصب و درحکم غصب باعث شده تا درتصرفات مادی‌‌کمتر بتوان ازمتصرف با‌‌حسن‌‌نیت حمایت نمود و به نظر می‌‌رسد راهکار حمایت از متصرف با‌‌ حسن‌‌نیت درتفکیک شخص غاصب از شخص درحکم غاصب نهفته است. درحالی‌‌که در تصرفات حقوقی، ‌‌انتساب خسارات به رفتارشخص متصرف بیشتر اهمیت یافته و تا حدودی وضعیت مشابه حقوق آلمان و انگلیس است.

تازه های تحقیق

درحقوق آلمان، ‌‌با توجه به اشارات قانونگذار از یک سو و تأکید حقوقدانان براصل حسن‌‌نیت از سوی دیگر، ‌‌حمایت از متصرف با حسن‌‌نیت در هر دو نوع تصرف مادی و حقوقی امری مقبول است. علاوه بر این، ‌‌محاکم نقش مهمی در توسعه موارد حمایت از متصرف با حسن‌‌نیت دارند، ‌‌زیرا مبنای اولیه مسئولیت درحقوق این کشور، ‌‌اثبات تقصیر خوانده است و دادگاه می‌‌تواند تفسیری را از شرایط موجود ارائه دهد که تقصیر متصرف با حسن‌‌نیت احراز نشده و در نتیجه از وی حمایت گردد.

درحقوق انگلیس نیز در هر دو نوع تصرف مادی و حقوقی تقریباً وضعیت مشابهی با حقوق‌‌آلمان حاکم است و در موارد قابل توجهی مقنن و دادگاه‌‌ها به حمایت از متصرف با حسن‌‌نیت مال غیر پرداخته و مسئولیت را کلاً یا جزئاً از دوش وی برداشته‌‌اند. با این تفاوت‌‌که با وجود تصریح قانونگذار به حمایت از متصرف با حسن نیت در برخی موارد، ‌‌در حقوق این‌‌کشور، ‌‌دادگاه نقش پررنگ‌‌تری درتوسعه حمایت ازمتصرف باحسن‌‌نیت و تنویر حدود و ثغور آن دارد.

درحقوق ایران با توجه به تأثیرپذیری از فقه، ‌‌حمایت چندانی از متصرف با حسن‌‌نیت در رابطه با مسئولیت ناشی تصرفات وی به عمل نیامده است. به نظر می‌‌رسد مانع اصلی حمایت از متصرف باحسن‌‌نیت درمقابل مسئولیت ناشی از تصرفات مادی، ‌‌عدم تفکیک بین غاصب و در حکم غاصب و تسری مسئولیت عینی به شخص در حکم غاصب است. به منظور رفع این مانع می‌‌توان همانند مقنن آلمان ضمن اشاره به لزوم حمایت ازمتصرف با حسن‌‌نیت، ‌‌احکام ناظر برغصب و در حکم غصب را جدا نمود تا زمینه برای توسعه حمایت ازمتصرف با حسن‌‌نیت فراهم آید. در مسئولیت ناشی از تصرفات حقوقی نیز می‌‌توان با الهام از رویه محاکم آلمان و انگلیس و درنظر داشتن مبنای اصلی مسئولیت‌‌که همانا انتساب خسارات وارده به رفتار متصرف است، ‌‌شرایط را به نحوی تفسیر نمود که تا حد ممکن استناد خسارات به رفتار متصرف باحسن‌‌نیت منتفی و در نتیجه مسئولیت از دوش او برداشته شود. البته با فرض پذیرش تأثیر حسن‌‌نیت در مسئولیت متصرف، ‌‌نمی‌‌توان این امر را بدون استثنا در تمام جوانب اعمال نمود چرا که در برخی موارد، ‌‌لزوم حمایت از مالک در برابر خسارات وارده نسبت به حمایت از متصرف باحسن‌‌نیت پررنگ‌‌تر است.

کلیدواژه‌ها

• مسئولیت متصرف
• ‌‌حسن‌‌نیت
• ‌‌تصرف مادی
• ‌‌تصرف حقوقی
• ‌‌خسارت

موضوعات

• حقوقی (تطبیقی حقوق اسلام و غرب)

عنوان مقاله [English]

The Role of Good Faith in the Liability of Non-Owner Possessor through a Comparative Study in German, English, and Iranian Law

نویسندگان [English]

• seyyed ahmad hosseini ¹
• seyyed mostafa mohaghegh ahmadabadi (damad) ²
• mohammad Isaei tafreshi ³

¹ PhD Student in Private Law, Faculty of Law, Tarbiat Modares University.

² Professor of Private Law, Faculty of Law, University of Shahid Beheshti.

³ Professor of Private Law, Faculty of Law, Tarbiat Modares University.

چکیده [English]

The concept of good faith is recognized in many legal systems and entails significant implications. It has received particular attention and influence in German and English law across various fields. The liability of non-owner possessors (in both legal and material terms) represents one of the most important areas. This paper aims to examine the possibility of the impact of good faith on the liability of non-owner possessors regarding damages caused to the subject of possession, as well as the quality of this impact, through a library-based comparative analysis. In German and English law, the recognition of the concept of good faith and the emphasis on attributing damages to the conduct of the possessor to recognize their liability, alongside the influence of good faith in establishing this attribution, have allowed the good faith of the possessor to eliminate or mitigate their liability in both tortious (obligatory) and contractual contexts. However, in domestic law, the influence of jurisprudence and the scope of the concepts of usurpation and quasi-usurpation, particularly in cases of material possessions, limits the support for a possessor acting in good faith, and it seems that the solution to protecting a possessor acting in good faith lies in distinguishing between the usurper and the quasi-usurper. On the other hand, in legal possessions, the attribution of damages to the conduct of the possessor receives more importance, and to some extent, the situation is similar to German and English law.

کلیدواژه‌ها [English]

• Non-Owner Possessor Liability
• Good Faith
• Material Possession
• Legal Possession
• Damages